Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн Д.Солонго, Ш.Цогтоо нарын бүрэн эрхийн хугацаа дуусгавар болоод хоёр жил гаруй хугацаа өнгөрч, Улсын дээд шүүх Цэцийн гишүүний сонгон шалгаруулалт зарласан. Улсын дээд шүүхээс гуравдугаар сарын 26-ны өдөр УИХ-ын чуулганаар Улсын дээд шүүхийн санал болгосноор Ж.Эрдэнэбулганыг Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнээр томилж,  Ш.Цогтоог чөлөөлсөн. Харин Д.Солонгын оронд томилох хүн Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн олонхын санал авч чадаагүй учраас хоёр ч удаа сонгон шалгаруулалтыг зарласан. Эхний сонгон шалгаруулалтыг Улсын дээд шүүхээс зарласан ч шүүгчдийн олонхын санал авч чадаагүй учраас дахин зарлаад буй.  Сүүлийн сонгон шалгаруулалтад Б.Баттулга, Ч.Нямсүрэн, В.Оюумаа, Б.Улаанбаатар нарын дөрвөн хүн нэрээ дэвшүүлэхээр хүсэлтээ өгсөн ч олонхын санал аваагүй.

Яг одоо Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдааны дэгт заасны дагуу Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний нэг орон тоонд дахин шинээр нэр дэвшүүлэх сонгон шалгаруулалтыг нээлттэй зарласан байгаа юм.

Үндсэндээ Цэцийн гишүүний томилгоо ийн хоёр жил гаруй хугацаанд томилогдож чадахгүй байсан нь Ерөнхийлөгч, МАН-ын оролцоотой байснаас үүдсэн. Бүрэн эрх нь дуусгавар болсон хоёр гишүүнийг Улсын дээд шүүхээс санал болгож, УИХ томилсон учраас Улсын дээд шүүхээс санал болгох байсан. Харин Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын хувьд Улсын дээд шүүхийн удирдлагыг чөлөөлж, томилох эрхийн дагуу Цэцийн гишүүний  томилгоонд нөлөөлөл өндөр байсан.  Хэрэв Ерөнхийлөгчийн дэмжлэгээр Улсын дээд шүүхээс Цэцийн гишүүнийг томилбол Үндсэн хуулийн Цэцэд Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл илүү батжиж, 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөх боломж ч үүсэх байсан.

Гэвч эрх баригч МАН Цэцийн гишүүний томилгоонд оролцож, өөрсдийн эрх мэдлийг бататгах санаархал нь өндөр, 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг дэвшүүлэхгүйн тулд хамаг л аргаа хэрэглэсэн. Энэ хугацаанд эрх баригчид шүүхийн тухай багц хуулийн төслүүдийг батлуулж, Улсын дээд шүүх, шүүгчдийг Ерөнхийлөгч томилдог байсныг болиулж чадсан юм.

Тэдний баталсан хууль 2021 оны гуравдугаар сарын 1-ээс хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд Ерөнхийлөгчийн нөлөөлөл шууд утгаараа байхгүй болсон гэсэн үг. Ийн шүүхийн багц хууль баталсны дараагаар эрх баригчид Цэцийн гишүүдийн томилгоог түргэвчилж, хоёр гишүүний оронд сонгон шалгаруулалт зарлаж, нэг гишүүнийг нь томилсон. Одоо дахин нэг гишүүнийг нь томилж чадахгүй, эсвэл шүүгчдийн олонхын санал авч чадахгүй гурван жилтэйгээ золгох вий. Гэвч Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн нь бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусгавар болсон ч дараагийн гишүүн томилогдтол үүрэгт ажлаа хийх  үүрэгтэй учраас Цэцийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөхгүй. Гэхдээ л бүтэн хоёр жил гаруй хугацаанд Цэцийн гишүүнээ томилж чадахгүй байна гэдэг өөрөө улс төрөөс хамааралгүй гэж харах үндэслэлгүй юм.

Улсын дээд шүүх сонгон шалгаруулалтаа дахин зарласан, нийт шүүгчдэд “таалагдахгүй” бол хуулиараа дахиад л сонгон шалгаруулалт зарлана. Энэ мэтчилэн явсаар Ерөнхийлөгчийн сонгууль өнгөрөх болов уу гэсэн таамаг улс төрийн хүрээнд байна. Эрх баригчдын яриад байсан шударга шүүх, Үндсэн хуулийн Цэцийн бие даасан байдлыг бий болгох шүүхийн тухай багц хуулийн хэрэгжиж эхэлсэн нь эрх баригчдын нөлөөллийг бууруулаагүй хэмээн тодорхой хүрээнд хардсаар буй.

Хууль тээг болж байна уу, эрх баригчдад Цэцийн гишүүнээ томилж чадахгүй байна уу.

Ш.ЧИМЭГ