УИХ-ын гишүүн, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Л.Гансүхтэй ярилцлаа.

-Ойн шилдэг нөхөр­лө­лүүдэд шагнал гар­дууллаа. Мод бэлт­гэлийн компани, нө­­хөр­лөлүүдэд ойн нө­хөн сэргээлтийг ажлыг даалгаж өгөөд багагүй хугацаа өнгөрсөн. Үр дүн гарсан гэсэн үг үү?

-Байгаль орчныг хамгаалах гэдэг нь зөв ашиглалтаас эхлэх ёстой. Зөв ашиглалтыг даган хамгаалалт гарч ирдэг. Хамгаалалт гэдэг нь өөрөө заавал хөрөнгө зардаг ажил. Тухайн ажилдаа сэтгэлтэй, тэр хавийн иргэдэд ха­риу­цуулж байж л ойн асуудлуудыг шийдвэрлэх юм байна. Иймд нөхөрлөлийг ол­ноор байгуулах хэрэгтэй байна. Ингэхдээ тооны хой­ноос хөөцөлдөх биш чана­рын тодорхой шаардлага хан­гасан нөхөрлөлүүдийг бай­гуулахад тодорхой ахиц гар­сан. Анх Германы хамтын ажил­лагааны хөтөлбөрийн шуга­маар Зүүнхараа, Ман­дал сумын нутагт анхны нө­хөр­лөл байгуулагдаж байсан. Өнөөдөр ойн нөхөр­лөлүүд тодорхой түвшинд хөгж­сөн. Тухайлбал Ман­дал сум хамгийн их ойн хулгайтай газар байсан. Нө­хөр­лөлүүдийг байгуулж, эр­чимтэй ажилласны үр дүнд мод­ны хулгайн асуудлыг тас­лан зогсоолоо. Жараад ма­шин тэрэг хураагдаж, олон хүн эрүүгийн хэрэгт татагд­сан зэргээс болж хүндрэл гар­сан л даа. Гэвч энэ нь цаашдаа модны хулгайг таслан зогсоох чухал арга хэмжээ болсон. Мөн тэнд ойн түймэр их гардаг байсан. Түймрийг ч бас үндсэндээ таслан зогсоосон гэж болно. Ноднин жилийн байдлаар нэг л удаа гал түймэр гарсан. Ойн нөхөрлөлүүдэд итгэж, үйл ажиллагааг нь зөв чиглүүлээд явбал Монгол Улсад иргэдийн амжиргааг нөхөрлөлийн хэлбэрээр дээш­лүүлэх боломжтой. Нө­гөө талдаа иргэдийн амь­жиргаа дээшлээд ирэхээр эргээд байгаль орчноо хам­гаалж, ойн санд ч хөрөнгө оруулалт, арга зүй төлөвших боломжтой.

-Та улсын хэмжээнд олгодог мод бэлтгэх зөв­шөөрөл, гоожингийн хэмжээг хоёр дахин нэ­мэг­дүүлсэн. Ингэлээ гээд хулгайн мод бэлт­гэлийг зогсоож чадсан уу?

-Байгаль орчин, Аялал жуулчлалын яамнаас 2010 оныг ойн жил болгон зар­ласан. Ойн агентлаг бай­гуулагдаад хоёр жил болж байна. Хийх ажил их бай­на. Ойн ашиглалттай хол­боотой олон зөрчил гардаг. Гал түймэр, ойн хортон шавьж, хүний хүчин зүйлээс шалтгаалсан хулгайн мод бэлтгэл, дээр нь шинээр мод тарих асуудал, мод ашиглалтын асуудал, үүн­тэй холбоотой журам, хэрэг­жүүлэх олон нөхцөл байдаг. Хоёр жил гэдэг нэг талдаа их урт хугацаа боловч нөгөө талдаа энэ олон асуудлыг шийдэхэд маш бага хугацаа. Гэхдээ бид боломжийн ам­жилттай явж байгаа. Энэ хүрээнд мод бэлтгэлийн үйл явцтай холбоотой тодорхой төлбөрийн асуудал, ялангуяа хууль бус мод бэлтгэлийн явцад учирсан хохирлын талаар хатуу байр суурь баримталж байгаа. Нэг метр куб модыг хууль бусаар авахад эрүү үүсэхээр болсон байгаа. Тэгэхээр хүмүүс сонголтоо хийх, бодох ёстой болох нь. Хулгайгаар мод авах нь миний амьдралд хэр чухал вэ гэж. Энэ утгаараа үр дүнтэй болсон.

-Өнгөрсөн оны дол­дугаар сарын 27-нд НҮБ-ын ерөнхий на­рийн бичгийн дар­га манайд ирж, уур амьсгалын ду­­лаар­лыг бууруулах чиг­­лэлд багагүй хэм­жээ­ний хөрөнгө оруу­лалт зарцуулахаа ам­ласан. Үүний да­раа уур амьсгалын өөрч­лөлтийн асуудлаар дээд хэмжээний уулзалтууд ч болсон. Юу өөрчлөгдсөн бэ?

-Зүүн хойд Азийн улс орнуудын уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаар дээд хэмжээний уулзалт хийж, үүний хүрээнд мэр­гэ­жилтнүүдийн уулзалт, газрын дарга нарын уулзалт, сайд нарын уулзалтыг хийсэн. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч уур амьсгалын өөрчлөлтөнд нэр­вэгдэж буй улсуудын хувьд ямар хариуцлагатай оролцох вэ гэдэг дээр хатуу байр суурь илэрхийлсэн. НҮБ-ын чуулган дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Говийн бүсэд Засгийн газрын хуралдаанаа хийж дэлхийн дулааралд ямар ач холбогдол өгч байгаагаа илэрхийлэхээ мэдэгдсэн. Энэ сарын сүү­лээр Өмнөговь аймагт Засгийн газрын хуралдаан хий­хээр болж байна. Мөн Мон­гол Улсад уур амьсгалын асуудал хариуцсан нэгжтэй болж байна. Одоогийн байд­лаар энэ нэгжийн ахлагч буюу Уур амьсгалын өөрч­лөлт хариуцсан бүрэн эрхт төлөөлөгчийг Засгийн газраас Ерөнхий сайдын захи­рамжаар томилсон. Энэ алба маань уур амьсгалын өөрчлөлт, түүнтэй тэмцэх талаар сургалтуудыг явуулах, олон улсын байгууллагад явуулах төслүүдийг бичих аргачлалыг танилцуулах, өө­рийн веб сайтыг бий болгох зэрэг ажлуудыг хийж эхлээд байгаа. 

-Цөлд хуралдана гэхээр Засгийн га­зар хууль дүрэм, хуралдааны дэгээ ч зөрчиж, дээр нь ямар ч үр ашиггүй хоо­сон хэлбэрдсэн ажил хийж байна. Цөлд хуралдахаар уур амьс­галын өөрчлөлт зогсчих уу гэсэн шүүмжлэл ч бас гарч байгаа харагдсан?

-Энэ бол олон улсын хамтын нийгэмлэгийн ан­хаар­лыг Монгол Улс руу, Монголд нүүрлээд байгаа уур амьсгалын өөрчлөлт рүү хандуулах гэж зохион байгуулж байгаа зүйл. Мэдээж хуралдаан тусгай дэгээр явна. Иймд дэг зөрчигдөх асуудал байхгүй. Тусгай дэгээр явах тул тодорхой нэг, хоёр асуудлыг л хэлэлцэн шийдвэрлэнэ. 

-Жил бүрийн ул­сын төсөвт байгаль орчны салбарт төсөв ху­виарлахдаа “гал унтраах” төдий л мөн­гө хуваарилдаг. Ихэнх салбар “төрөөс ба­римт­лах бодлого” гэж батлуулаад байхад байгаль орчны талаар төрөөс баримтлах бод­лого яагаад байдаггүй юм бэ?

-Та маш чухал асуудлыг хөндлөө. Өнөөдрийг хүртэл байгаль орчны салбарын төсвийн зарцуулалт үнд­сэндээ үлдэгдлийн зарчмаар явж ирсэн. Бид үүнийг засахын тулд өөрөөсөө шалтгаалах бүх зүйлийг хийж байна. Тухайлбал, байгаль орчны салбарын бүх хуулиуд 1992-1995 онд батлагдсан, 30-аад хууль бий. Энэ хуулиудын өөрчлөлтийг нэгдүгээрт хийнэ. Тухайн үедээ их дэвшилттэй хуу­лиуд байсан ч сэтгэлгээ нь хуу­чин.  Төрөөс гаргана, төр хариуцана, хамгаална гэ­сэн утгатай, иргэн ингэж болохгүй, иргэн чадахгүй гэсэн логиктой хуулиуд байсан. Үүнийг өөрчилөхөөр ажиллаж байгаа. Үүний тулд судалгааны ажил хийх хэрэгтэй байна. Зарим хууль тогтоомжийг цэгцлэх ажлыг хийж эхэлж байна. Ойрын жилүүдэд энэ чиглэлд идэвхитэй ажиллах болно. Мөн энэ хүрээнд олон хөтөлбөрүүдийг боловс­руулж байна. Цөлжилттэй тэм­цэх хөтөлбөр, Ус хөтөлбөр гэхчлэн. “Утаагүй Улаанбаатар” хөтөлбөрийг боловсруулахад манай яам ихээхэн хүч гаргаж оролцсон. Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн их олон асуудлыг шийдсэн хөтөлбөр байсан учир нэрийг нь өөрчилж, “Шинэ бүтээн байгуулалт” гэдэг нэрээр УИХ баталсан. Үүнээс гадна байгаль орчны нөхөн сэргээлт, бай­галь орчинд учруулсан хохир­лын төлбөрийг эрс өөр байдалд оруулья, энэ чиглэлээр хөрөнгө сан­хүүгийн боломж бий болгоё гээд Байгаль хамгаалах санг байгуулахаар санал боловсруулаад ирэх нам­рын чуулганаар УИХ-д өргөн барих гэж байна.  Мөн Хаврын чуулганаар хэлэлцсэн нэг чухал асуудал бол Агаарын хууль, Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хууль байгаа. Энэ хуулиар Агаарын санг байгуулна. Ингэснээр Монгол Улсад олборлосон тонн нүүрс тутамд мянгаас хоёр мянган төгрөгийн татвар ногдуулж олсон орлогыг агаарын бохирдолтой тэмцэх, тэр­гүүний технологи , үйлдвэрлэлийг дэмжих сур­талчлах ажилд зарцуулах юм. Ингэхдээ Засгийн газраас журам гаргаад татварын хэмжээ хэдэн төгрөг байх вэ гэдгийг тогтооно. Энэ их дэвшилттэй ажил болж байгаа.

-“Утаагүй Улаан­баатар” хөтөлбөр “Ши­нэ бүтээн байгуулалт” болж, хамрах хүрээ нь ч гэсэн өөрчлөгдөөд экологи гэхээсээ илүү бү­т­ээн байгуулалт, ба­рилгажилт тал руу­гаа явчихсан. Та хөтөлбөрийн санаач­лагчийн хувьд үүнийг дэмжиж байна уу?

-Анхны зорилноосоо хазайсан юм биш л дээ. Зорилт маань анхнаасаа экологийн асуудлыг ший­дэх байсан. Гэтэл энэ маань өөрөө иж бүрэн шинэчлэлийн асуудал болоод байна. Иргэдийн амжиргааны түвшинг дээшлүүлэх асуу­далтай шууд уялдаад орж ирсэн. Иргэд тогтвортой амжиргаатай байх тэр нөхцлийг хангасан бүтээн байгуулалт хийж байж байгаль орчныг хамгаалах харилцаа бий болно гэсэн үг. “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрт байгаль орчныг хамгаалах асуудал яг тэр чигээрээ туссан байгаа. Улаанбаатарыг утаагүй бол­гох асуудал, агаарын бо­хирдол нь тоосжилт, утаа гэсэн хоёр үндсэн зүйлээс бүрдэж байна. Гэтэл тоосжилтийг алга болгохын тулд хотын ногоон байгууламжийг бий болгох, технологийн шинэчлэлт хийх зэрэг иж бүрэн олон асуудал холбогдож байна.

-Нэгэнт хөтбөл­бө­рийн хамрах хүрээ өөрчлөгдсөн юм чинь ажлын хэсгээ өгөх ёстой юм биш  үү?

-Тийм ээ. Хөтөлбөр боловсруулах ажлын хэсгийг би ахалсан. Одоо бол хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэх ажлын хэсгийг Ерөнхий сайд ахалж байгаа.

-Өнгөрөгч зурга­ду­гаар сард сайдын тушаал гарч Богд уулын аманд нилээд олон газ­рын зөвшөөрлийг цу­цал­сан. Энэ дагуу газ­раа чөлөөлсөн ядаж нэг аж ахуй нэгж байгаа юу?

-Манай яам өгсөн зөв­шөөрлийн зөрчлийг арил­гах чиглэлээр л ажил­лаж байгаа. Нэгдүгээрт, зөвшөөрлөлгүйгээр байшин барьчихсан, зориулалтын бус ашиглаж байгаа газруудыг Мэргэжлийн хяналтын газар зохицуулах ёстой. Энэ байгууллага нь анхнаас нь байшин барих зөвшөөрлийг нь өгдөг газар. Аялал жуулчлалын зориулалтаар байна уу гэдгийг нь шалгаад хэрэв биш бол зөвшөөрөл өгөхгүй л байх ёстой. Одоо бол нэгэнт байшин барьчихсан юм чинь ямар төлбөр торгууль тавьж бо­лохоор байна, түүгээр нь шийдээд үйл ажиллагааг нь явуулахаар байдал л харагдаж байна. Хоёрдугаарт, барилга бай­шин бариагүй байгаа хэсэгт нь зориулалтын дагуу барих эсэхэд нь шалгалт хийж байна. Нэг хэсэг нь төлбөрөө төлчихсөн, манай яамтай харилцаатай байдаг. Нөгөө хэсэг нь төлбөрөө ч төлөөгүй, хугацаа нь ч хэтэрчихсэн байгаа. Тэдгээрийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалсан.

-Зайсан орчмын бүс тусгай хамгаалалттай газарт хамаарагддаг. Гэ­тэл Үндсэн хуулийн Цэц хүртэл тэнд ба­рилга бариулаад орсон. Төрийн байгууллага нь хүртэл хуулиа зөр­чөөд. Цэц лав аялал жуулчлалын үйл ажил­лагаа эрхэлдэггүй биз дээ? 

-Тийм ээ. Иймэрхүү зөрч­лүүд гарчихсан байгаа. Үү­нийг хууль эрх зүйн хүрээнд ямар байдлаар зохицуулах вэ гэдэг дээр комисс гараад шалгаад явж байна. Одоо яах вэ, байшинг нь нураах уу, торгуулийг нь тавиад өндөр төлбөртэй ашиглуулах юм уу, гэх мэтчилэн олон асуудлыг судалж байна. Харин хураасан газрын хувьд тэнд эргэж газар өгөх талаар яригдаагүй байгаа.

-Зайсан гэснээс Оюу­толгойн гэрээ бат­лагдсаны дараа таныг сая долларын үнэтэй хаус Зайсанд бариулж оржээ гэж нэг хэсэг шуугисан. Энэ үнэн үү?  

-Өнгөрсөн хавар Амлалт нэхэх ард түмний хөдөлгөөний Г.Уянгаа л орон нутгаар явахдаа, мөн Улаанбаатар паласт болсон уулзалтан дээр иргэдэд ингэж зарласан шүү дээ. Би Г.Уянга болон түүний нөхрийн энэ үйлдлийг хууль хяналтын байгууллагад шалгуулж, эрүү үүсгүүлэхээр өгсөн. Хуульд зааснаар бол гүтгэлгийг үйлдлээр нь таслан зогсоож, шийтгэх ёстой. Одоо энэ хэрэг хуулийн байгууллагад шалгагдаж байгаа. Асуудал шийдэгдсэний дараа олон нийтэд хандах болно. 

-Ойн сан, усны сан бүхий газарт Ашигт малт­мал олборлох тухай хуулийг батлаад ж­ил гаруйн хугацаа өнгөрч, “хэрэгждэггүй хууль” нэр зүүгээд байгаа. Хуулийг хэрэг­ж­үүлэхэд танай яамнаас ямар оролцоо байгаа вэ.­ Тухайлбал ойн сан, усны сав бүрэлдэх газрынхаа тооллого, тэ­нд ­о­лгосон лицензийн тоог гаргасан юм уу?

-Байгаль орчин, аялал жуулч­лалын яамнаас ха­маарах зүйлээ бид өн­гөр­сөн онд хийчихсэн. Хамгийн эхэнд газрынхаа координатыг тодорхой болгох ёстой. Олон сая кординат байгаа. Коор­динатыг тодорхой бол­­гох­од гурван субьект орол­цохоор байсан. Ойн газар, Усны газар хугацаандаа коор­динатаа гаргаад өг­чих­сөн. Харин орон нутаг гар­гаж өгч чадахгүй байсан. Арга зүйн зааварчилгаа өгөөд ч чадахгүй байна. Тэгэхээр бид хариуцлагыг өөртөө хүлээгаад 2010 оны төсөвт 500 сая төгрөгийг тусгуулж аваад, төсвөө бат­лагдангуут бүх ажлаа хийж эхэлсэн. Оны эхний улиралд маш хүйтэн байсан учир хүндрэлтэй байсан. Координатыг тогтоох ажил таван сарын сүүлээр дууслаа. Боловсруулалт хийх ажил энэ сард дуусч байна. Одоо Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яаман дээр журмуудыг боловсруулж байна. Ямар лицензийг хүчингүй болгох, нөхөн төлбөрийг яаж хийх, ямар үе шатаар явуулахыг журмаар шийдэх болно. 

-Онон гол ОХУ-аас эх авдаг. Голын эхэнд алт олборлосноос болж Онон гол сар гаруйн турш булингартай бай­на. Үүнийг зохи­цуулах боломж бий юу?

-Энэ чиглэлээр байгаль орчны газарт үүрэг өг­сөн байгаа. Судал. Хэн хариуцлага хүлээх, яаж шийдэж болохыг олж тогтоо гэсэн үүрэг өгсөн. Асуудлыг судалж байгаа.

-Увс, Өмнөговь ай­магт үүсээд буй асуудлын талаар ямар бай­далтай байна. Хя­та­дын хөрөнгө оруу­лалттай компани хэдий­нээс лицензээ авсан юм бэ. Тэнд голын эрэг дээр алт олборлоод байгаа юм биш үү?

-Байгаль орчны чиглэлээр үнэлгээ төлөвлөгөө хийгээ­гүй байсан тул цуцлах асуудал дээр орон нутаг саналаа өгөөч гэсэн. Хуулиар бол орон нутаг саналаа заавал өгч байж бид Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яаманд санал оруулах боломжтой болно.

Б.Энхмандах