2009 оны Ерөн­хий­лөг­чийн сонгуулийн дүн гарсны дараа шинээр сонгогдсон Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Сүхбаатарын талбайд “ард түмэнтэйгээ” уулзаж билээ. Сүхбаатарын талбай пиг дүүрч, Ардчилсан намын туг, далбааг гартаа барьсан сонгогчид Ц.Элбэгдоржид баяр хүргэж, “Ардчилсан Ерөнхийлөгчтэй болов” хэ­мээн баярлацгааж байлаа. Сонгуулийн өмнөхөн нийт­лэлч Б.Болдсайхан “Тавду­гаар сарын 24-нд Элбэгээ ялбал хүмүүс баярлана. Улаанбаатарчууд хэн ч дуу­даагүй байхад Сүхбаатарын талбайдаа цуглан, нэг нэгэн­дээ баяр хүргэж, төв гудам­жаар залуус машины цон­хоор цээж цухайлган, төрийн далбаагаа өндөрт мандуу­лан давхилдаж, үүр цайтал баярлах болно” гэж бичиж байсан. Бараг л мөн дөө. Үүнээс хойш Ерөнхийлөгч яасан бэ гэдэг өөр асуудал. Үүний өмнөх жил монгол­чууд олимпоос хос алт, мөнгөн медальтай ирэхэд “ард түмэн” бас ингэж баярласан билээ.
Харин саяхан Мэргэж­лийн сумогийн 68 дахь их аварга Д.Дагвадорж эх орон­доо ирэв. Ирснийхээ дараа “Баянгол” зочид буудалд хэвлэлийн бага хурал хийл­гэж, “маргааш өглөө Сүхбаа­тарын талбайд ард түмэн­тэйгээ уулзана” хэмээн зарласан юм. Маргааш өг­лөө нь түүнийг Шадар сайд­тай уулзаад төв хаалгаар гарахад нь Чингисийн хөшөө­ний өмнө урьд өдөр нь Ж.Батзандангийн зохион байгуулсан цуглаанд оролцсоноос ч цөөн хүн ирсэн харагдсан. Иргэний хөдөлгөөний удирдагчдын зохион байгуулсан жагсаалд 200 орчим хүн оролцсон мэдээ бий.
Ингэхэд “ард түмэн” гэдэг хэн юм бэ. Оросын “народ” гэдэг үгний орчуул­га. Ард гэдэг нь ядуу, барлаг гэсэн утгыг давхар илэр­хийлдэг. Харин “түмэн” гэдэг нь Манжийн дарлалын үед манай түмтийн ноёд “Миний ард түмэн цэрэг бий” гэж ярьдаг байснаас үүдэлтэй гэнэ. Энэ хоёр үг нийлж “ард түмэн” гэдэг хоршоо үгийг бий болгосон бөгөөд хаант засаг, дарангуйлагч дэг­лэмийн үед бий болсон, угтаа бол албат гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Өөрөөр хэл­бэл” Ц.Элбэгдорж ард түмэн­тэйгээ уулзана” гэвэл “Монгол Улсын хаан албатуудтайгаа уулзах нь ээ” гэж ойлгох хэрэгтэй аж. Д.Дагвадорж аваргын “Ард түмэнтэйгээ уулзана” гэдэг үгийг ч бас “хамжлагууд­тайгаа уулзах юм байна” гэж ухаж болох нь. Учир нь ард түмэн гэдэг үг нэгдмэл, цул юмыг хэлдэг.
Харин одоогийн нийгэмд улс орон бие биетэйгээ адил тэнцүү эрхтэй, өөр өөрийн үзэл бодолтой иргэдээс бүрддэг. Тэр нь үзэл бодол, эрх ашгаараа нэгдсэн сонирхлын бүлгүүдэд хуваагд­даг. Дагвадоржийн фэн, Ц.Элбэгдоржийн сон­гогч ч гэдэг юм уу. Яг л Марк цуглуулагчдын холбоо шиг. Тийм учраас “Дагвадорж ард түмэнтэйгээ уулзана” гэхээр жаахан сандрав. Би бас тэнд нь очих ёстой ч юм шиг, тэр намайг төлөөлөөд байгаа ч юм шиг. Гэтэл би сумо үздэггүй, хэдийгээр үзэгчгүй шахам болоод бай­сан Японы сумог үзэгчтэй болгож, сумогийн дэвжээг хэдэн жил ээлжгүй эзэгнэн монгол хүний ид хавыг гай­хуулсанд бахархах сэтгэл байдаг ч “эх орондоо ирлээ” гэхэд нь тэгтлээ их хөөрч, хөл алдаж гүйгээгүй. Яагаад гэвэл хувь хүнийхээ хувьд бол бид хоёр илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй эн тэнцүү эрхтэй, өөр өөр үзэл бодол сонирхолтой, тэр тусмаа хэн хэнээсээ хараат бус, хэн хэнийхээ өмнө хариуц­лага хүлээгээгүй хүмүүс. Тиймээс “Их аварга Сүхбаа­тарын талбайд шүтэн биш­рэг­чидтэйгээ уулзана” гэсэн бол тэгтэл гайхахгүй байлаа.
Сумо сонирхдог, өөрийг нь хүндэтгэдэг тодорхой тооны үзэгчийг Монголын “ард түмэн” гэж эндүүрсэн их аварга маань Монгол Улсын баатар, олимп, дэлхийн аваргуудыг ч бас өөрийн “албат” хэмээн андуур­сан нь гайхал төрүүл­сэн шүү. Онгоцноос буугаад шууд хэвлэлийн хуралд оролцохдоо олим­пийн аварга Э.Бадар-Ууган, Н.Түвшинбаяр мөнгөн медаль П.Сэрдамба нарыг маань дуудаж авчи­раад хажуудаа плакат бол­гоод суулгачихсан, ганцаа­раа яриад л. Уг нь арлын нэг орны үндэсний бөхийн авар­га, дэлхийн спорт болчихсон олимпийн төрлүүдэд авар­галсан хүмүүсийн хооронд зэрэг зиндааны ихээхэн ялгаа байдгийг хэн хэн нь мэдмээр. Монгол хүний гүндүүгүй, сайхан сэтгэлийн л гай юм даа.
Дараахан нь “Их аваргыг төрийн гурван өндөрлөг хүлээж авах гэнэ” гээд л бас бөөн хөл хөөр болов. Ерөн­хий сайд эзгүй байсан боло­хоор Шадар сайд нь түүнийг орлосон шиг билээ. Мон­голчуудын жаахан дээшээ гарснаа үхэн хатан бял­дуучилдаг, эсвэл газар доор ортол муу хэлдэг туйлш­рамтгай зангийн нэг илрэл л дээ. Хатуухан хэлэхэд хөөгдөөд ирж байгаа сумо­чийг төрийн өндөрлөгүүд нь хүлээж аваад л хүндэтгэл үзүүлээд байх нь төр улсын нэр хүндэд ч хаашаа юм дээ, япончуудад үзүүлж байгаа бас нэг эсэргүүцэл юм болов уу гэсэн юм бодож байтал ашгүй төрийн ёсло­лын албаныхан болиулсан гэсэн. Үүнд нь Дагваа жаа­хан шаралхсан уу яасан, хувийн телевизэд өгөх бай­сан ярилцлагаа цуцалж, “Ерөөсөө хамгийн том телевизэд нь өгөх нь зөв юм байна. Үндэсний телевизэд л өгнө” гэсэн байна лээ. Хүний нутгаас хөөгдөж ир­чихээд өөрийнхнөө боло­хоор том, багаар нь ялгавар­лаад л. Хамгийн их хүндлэл, хамгийн том “пиар”-ыг хү­сэм­жилсэн бас нэг “number one” төрж байгаа юмуу, хаашаа юм.  
Улстөрчид нь ч гэсэн дээ, ард түмэн гэдэг үгээр бамбай хийж, ард түмний нэрээр далайлгаж өөрс­дийнхөө эрх ашиг, сонирх­лыг хаацайлдгаа болих цаг болж. Хүмүүс, иргэд, сонгог­чид, ядахдаа монголчууд, нийгмийн олонхи гээд яриад сурчихвал нөхцөл байдалд ойр очих юм. Соёлжсон улс оронд бол бага сургуулийн хүүхэд хүртэл “ард түмэн” гэдэг үгийг сонсоод “наадах чинь дундад зууны ойлголт шүү дээ” гэж дургүйцдэг гэнэ лээ. Бүгд нэг ижил төвшинд хувцаслаж, нэг ижил төвшинд амьдарч, нэг үзэл суртлаар зангидагдаж, нэг намын дарлалд байсан социализмын үед бол бо­лоод байсан байх л даа. Харин өнөөдөр бид огт өөр нийгэмд амьдарч байна. Энэ нийгэм өөр өөрийн ашиг сонирхол, үзэл бодол, үнэ­лэмж бүхий эрх чөлөөтэй иргэд, нийгмийн олон бүл­гүүдээс бүрддэг билээ.  
Б.Сэмүүн