МАН төр барихаар банк дампуурдаг гэдэг нь хоосон үг биш болох нь.

Ердөө жил гаруйн өмнө буюу 2019 оны дөрөвдүгээр сард Монголбанк Капитал банкны дампуурлыг зарлаж, хөрөнгийг нь битүүмжилсэн бол одоо дахин хоёр арилжааны банкны хувь заяа хүнд болсныг Үндэсний аудитын газраас мэдэгдлээ.

Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын орлогч О.Тэнгис “Нийгмийн даатгалын сангийн 484,3 тэрбум төгрөг арилжааны банкуудад байршуулсан байгаа. Энэхүү хөрөнгийг Улаанбаатар, Голомт, Капитал, Капитрон, Хаан, Худалдаа хөгжил, Чингис, Кредит, Тээвэр хөгжил, Үндэсний хөгжлийн хөрөнгө оруулалт, Төрийн банкинд байршуулсан. Монголбанкны үнэлгээгээр эдгээрт эрсдэлтэй хоёр том банк байна. Нийгмийн даатгалын сангийн мөнгийг зөв байршуулахгүй бол Капитал шиг нөхцөл үүсч болзошгүй. Анхааруулаад хэлээд явж байна” гэдгээ өчигдөр /2020.08.18/ УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанд оролцох үеэрээ сануулсан юм.

Мөн Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын тайлбараар бол арилжааны банкин дээр зөрчил гарахад толгойг нь илээд яваад байдаг, цаашлаад тодорхой албан тушаалтнуудаар хамгаалуулдаг. Мөнгөө буцааж авах асуудал тавихаар өгдөггүй, гүрийдэг. Эцэст нь иргэд, сангийн хөрөнгө эрсдэлд ордог. Иймээс үйл ажиллагаа нь хүндэрсэн банкны дампуурлыг цаг алдалгүй зарлах шаардлагатай гэдэг зөвлөмж өгөв.

УИХ-ын сонгуулийн өмнө буюу тавдугаар сард хоёр ч жижиг арилжааны банкны үйл ажиллагаа хүнд, түүнд нь төрийн өмчит компаниудын хөрөнгө байршсан нь асуудал болж буй тухай цухас яригдаад дарагдсан. Харин одоо хоёр том банкны үйл ажиллагаа хүндэрсэн тухай асуудлыг Монгол Улсын ерөнхий аудиторын орлогч "сэвж", Сангийн сайд хүч өгсөн нь баттай мэдээлэл үү, эсвэл ташаа юу гэдэг эргэлзээ дагуулаад байна  Учир нь албан тушаалтнуудын дээрх мэдээллийн дараа Монголын банкны холбоо мэдэгдэл гаргаж "Нийгмийн даатгалын сангийн мөнгөн хөрөнгө байршиж буй хоёр арилжааны томоохон банк эрсдэлтэй байгаа тухай дурдсан нь бодит байдлаас зөрсөн мэдээлэл юм" гэж няцаав. Харин төв банк таг дүлий суув. Банк бол итгэлцэл дээр тогтдог. Ташаа мэдээллээс болж, банк дампуурах эрсдэл бий.  Өөрөөр хэлбэл, Монголбанк тайлбар хийгээгүй байхад Засгийн газрын сайд нь УИХ-ын харъяанд байдаг агентлагийнхаа орлогчийн хамт хоолой нийлүүлэн, хоёр банк эрсдэлтэй нөхцөлд байгааг дуулгасан нь МАН-д банк дампууруулах сонирхол байх вий гэдэг болгоомжол дагуулж буй юм. Тэр тусмаа банкууд нь хадгаламж эзэмшигчид, харилцагчдаа эрсдэлд оруулахгүйн төлөө чадлаараа тэмцэж байхад албан тушаалтнууд хариуцлагагүй мэдэгдэл хийсэн бол огцрох ч багадна.

Яагаад гэвэл ташаа мэдээллээс болж харилцагч, хадгаламж эзэмшигчид банкнаас мөнгөө татаад эхэлбэл үйл ажиллагаа нь хэвийн банкийг ч эрсдэл оруулах аюултай. Тэр тусмаа дампуурсан Капитал банкнаас даатгуулагчдын 300 гаруй тэрбум төгрөгийн хохирлыг барагдуулж чадаагүй байтал дахиад хоёр ч банкаа ташаа мэдээллээс болж унагавал банк санхүүгийн салбарт том доргилт өгөх эрсдэлтэй.

Учир нь Капитал системдээ нөлөө үзүүлэх хэмжээний банк биш байсан учир дампуурлыг нь зарлахад банкны салбарын үзүүлэлтүүдэд сөрөг нөлөө үзүүлээгүй. Харин том банкинд асуудал үүссэн бол эрсдэл өндөр авах байсан гэдгийг тухайн үед эдийн засагч нар сануулсан удаатай.

Капитал банкны дампуурлыг зарлахад дагаад Нийгмийн даатгалын сангийн 104 тэрбум төгрөг,  Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 134.9 тэрбум төгрөг, Хөгжлийн банкны 52 тэрбум төгрөг, Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангийн 47 тэрбум төгрөг, АШУҮИС-ийн дөрвөн тэрбум төгрөг, МУБИС-ийн хоёр тэрбум төгрөг байршуулсан байсан нь эрсдэлд орсон юм. Нийт дүнгээрээ энэ нь 340 орчим тэрбум төгрөг болсон.

Өөрөөр хэлбэл, хадгаламж эзэмшигчид болоод харилцагчдын мөнгөн хөрөнгийг оруулахгүйгээр тооцоход ямар том эрсдэл үүссэн бэ гэдэг нь эндээс харагдана.

Капитал банкны эрх хүлээн авагч зөвлөл өнгөрсөн долдугаар сард мэдээлэл хийх үеэрээ Капитал банкны эрх хүлээн авагчийн зөвлөл нь анх 241 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэл бүхий 6912 зээлийг хүлээн авснаас хойш 2020 оны зургадугаар сарын 30 –ны өдрийн байдлаар 1081 зээлийн 194.9 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй болж, зээлийн тоо 323-аар, зээлийн өрийн үлдэгдэл 16.8 тэрбум төгрөгөөр тус тус буурсан Үүнээс 4.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг хөрөнгөөр төлүүлэн8 хөрөнгүүдийг өмчлөх бусад хөрөнгөд бүртгэж, худалдан борлуулахаар ажиллаж байна.

Мөн 2020 оны эхний хагас жилд нийт 35 иргэн, аж ахуй нэгжийн 12.1 тэрбум төгрөгийн хадгаламж, харилцах дансны төлбөрийг барагдуулсан гэдгээ мэдэгдсэн.

Харин Нийгмийн даатгалын сан болон Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн хөрөнгийг Капитал банк болон түүний охин найман компанийн нэр дээрх 203 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх 232 үл хөдлөх хөрөнгийг дуудлага худалдаагаар борлуулж, барагдуулах даалгавар авсан ч энэ нь Капитал банкны удирдлагаар ажиллаж байсан хүмүүст үүсгэсэн эрүүгийн хэрэг шийдэгдтэл хөрөнгийг битүүмжлэх нь зүйтэй гэдэг шийдвэрийг Авлигатай тэмцэх газар, Эрүүгийн цагдаагийн газрын хамтарсан ажлын хэсгээс гаргасан тул гацаанд орсон гэдгээ учирласан юм.

МАН Засгийн эрх барьж байхад буюу 2008-2009 онд Анод, Зоос банк дампуурч байв. Тухайн үед төв банкны ерөнхийлөгчөөр Б.Пүрэвдорж, Засгийн газрын тэргүүнээр Ерөнхий сайд асан С.Баяр, С.Батболд, УИХ-ын даргаар Д.Дэмбэрэл ажиллаж байсан бөгөөд 225 тэрбум төгрөгийн зардал гарган, хохирлыг барагдуулсан.

Энэ үед ДНБ өмнөх оноос 1.6 хувиар буурч, арилжааны банкуудын чанаргүй зээлийн нийт зээлд эзлэх хэмжээ 17.4 хувьд хүрч байв.

Харин одоо УИХ-ын даргаар Г.Занданшатар, Ерөнхий сайдаар У.Хүрэлсүх хоёр ажиллаж байна. Хэрвээ хоёр банк дампуурвал МАН засагласан 1.4 жилийн хугацаанд гурван ч банкны маанийг уншсан хар түүхийг үлдээх болно. Банкаа унагах уу, бодлогын дэмжлэг үзүүлээд аваад үлдэх үү гэдэг сонголт гарт нь байна.

Г.ХОРОЛ