Дорноговь аймгийн Улаан-Уулын заставт өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр дү­гээр сард хилийн манаанд үүрэг гүй­цэ­тгэж байсан Г.Лхагважав, Э.Оюун­болд, Р.Энхжаргал, М.Тулга нар гурван нөхрийгөө буудан амь насыг нь хөнөөсөн аймшигт хэрэг юунаас үүдэлтэй нь өнөөг хүртэл тодорхойгүй байгаа.

“Нийгмийн хог шаарнууд”, “алуур­­чид” гэж хараалгуулсан, эс­вэл “Цааз­­луулахад арай л залуу бай­на даа” гэж бас ч өрөвдүүлсэн тэд­гээр дөр­вөн залууд өнгөрсөн до­лоо хоногт шүү­хээс ял өгөв. Ялыг дүгнэлтийн талаарх манай www.news.mn веб сайтад гарсан мэдээллийг уншсан иргэд дор бүрнээ нэгийг бодсон биз. Энэ мэдээллийн дор “Цаазаар авсан ч багадана” гэж өширхсөн нэгэн байхад “Хүн буудах болсон цаад учрыг нь ол” гэсэн сэтгэгдэл ч бий. Бүр тэднийг өнчин өссөн араатнууд гэснийг нь ч харж болно. Сэтгэгдлүүдийг уншиж суухад үнэхээр нуруу хүйт даамаар… үзэн ядалтаар дүүрэн үгс хөвөрнө. Энэ эь тэднийг үзэн ядаж байгаа сэтгэл гэхээсээ илүүтэй өнөөгийн харгис нийгмийн олон тусгалын бие даасан нэгээхэн хэсэг гэлтэй.

Хэрэг гарсан өнгөрөгч арван­нэг­дүгээр сард хал үзэж, хашир суусан офицерүүдийн амнаас ч тэднийг “Дөрвүүлээ эцэггүй өнчин өссөн” гэх хэтэрхий гэхэд багадмаар хялбархан дүгнэлтийг ч хийж байсныг санаж байна. Хэтэрхий туйлшрал биднийг “хэн бэ” гэдгийг усанд ойх адил тодруулж байгаа ч түүнийг харахыг хичээгээгүй нь харамсалтай.

Харин ч туйлшрал дэмийрэл болж тэдгээр дөрвөн залууг эрийн цээнд хүрч, галт зэвсэгээр хүний амь хөнөөхийг мэдсэн эцгүүд нь орхиод явсан аятай ярих боллоо.

Өнчин өссөнд нь залуусыг буруут­гах шалтгаан бай­тугай шалтаг ч бай­маар­гүйсэн. Түүнчлэн байцаалт авахад, “Бууд­чихаад гүйж явахад “Бригад” кино шиг санагдаж байсан” гэж мэдүүлэг өгсөн гэдэг. Орхиод явсан эцгээ олж хороох санаатай байсан тухай ч мэдээлэл нийтэд хүрсэн. Үнэ­хээр аймшигтай сонсогдож байж бо­лох ч энэ нь бидний бий болгосон нийг­мийг бүрдүүлж буй эд эсүүд шүү дээ.

Бидний ирээдүй болсон залуус орхиод одсон эцгээсээ болж бусдад шоовдорлогдон амьдралын хүнд бэрхийг амсан, элэг бүтэн өсч буй үеийнхэндээ атаархан, бяцхан зүрхээ нийгмийг үзэн ядалтаар дүүргэж өсч байна. Үүний уршигаар хэн рүү ч өршөөлгүйгээр буу шагайж мэдэх төмөр зүрхтэнгүүд бүрэлдэж байна гэдгийг бодохыг ч хүссэнгүй.

Эрийн цээнд дөнгөж хүрч буй тэд нар ээж, ойр дотныхондоо бол алуурчид бус дархан хилээ манахаар одсон хүү нь л байсан…

Тэглээ гээд даргаа буудан хөнөөж, хүн барьцаалж зугтсан залуусыг өмөөрөх гэсэнгүй. Харин ч эсэргээр энэ мэт сэтгэл сэртхийлгэм мэдээл­лийн ард бид хойч үеэ хэн болгон тор­ниулж байгааг эргэцүүлж нэг бодмоор санагдлаа.  

Улсын хэмжээнд 2004 онд 2918, 2005 онд 2955, 2006 онд 2989, 2007 онд 3544, өнгөрсөн онд 3629 гэр бүл салсан хэргийг шийд­вэр­лэжээ. Ойролцоогоор жилд гэр бүл бологсдын тоо хагас зуугаараа нэмэг­дэж байна. Уршгаар нь төдий хэм­жээгээр хүүхэд өнчирч, эцэг эхийн хайр халамжаар дутаж, хойд эцэг,хойд эхийн хатуу гарт нухлуулах нөхцөл бүрэлдэж буй гэж ойлгож болно.

Эрдэмтдийн хийсэн судал­гаа­­гаар эцэг, эхийн хайр халам­жаар дутсан хүүхэд бус­­дын адил болохын тулд худал хэ­л­эх, бусдад атаархан үзэн ядах, хэн нэгэнд хэтэрхий гүнзгийгээр өс сандаг нь аажмаар сэтгэхүйд нь нө­лөөлж, өс хонзонгоо тайлахын тулд ямар ч үнээр, хэнийг ч золиослохоос буцахгүй байдлыг бүрдүүлэх нь бий аж. Хүүхдийн бага насанд таагүй дурсамж үлдээх нь бусдыг үзэн ядах вирусыг үржүүлэх голом­тыг бий болгож, даамжирвал эрүүл саруулаар сэтгэх дархлааг ч үгүй хийдэг гэдгийг сэтгэлзүйчид зөв­лөдөг.

Нөгөөтэйгүүр нийгмийн тэгш харь­цаа алдагдсантай энэ мэт хэргийг холб­ож болох талтай. Нийгмийг түгшээсэн гэмт хэргийн тоо ч аюултай хэмжээнд хүрэх нь тэгш харьцаа алдагдсанаас л урган бий болдог аж. Эмэгтэйчүүд төдийгүй бага насны хүүхдийг хүчирхийлэх, ойр дотны, дарга, цэргийнхээ амийг нэгэн зэрэг гаж гэмээр бүрэлгэсэн хэргүүдийн тоо олшрох байдлаар энэ нь илрэх хандлага ч бий гэнэ. Учир шалтгаан нь эмэгтэйчүүд, эрчүүдийн боловс­ролын төвшин, нийгмийн гарал, ангийн ялгаа улам холдохын хэрээр харилцаанд нь ан цав үүснэ. Тэднээс гадна боловсролын төвшин, бие авч яваа байдал, эдийн засгийн боломж зэрэг нь эмэгтэйчүүдийг эрчүүдээс зайгаа барихад хүргэж буйг ч сэтгэл судлаачид анхааруулах болжээ. Хам­гийн их анхаарууштай нь энэ мэт нь нийгмийг түгшээх олон хэр­гийг үйлдэх үндэс суурийг бий болгодгоороо аймшигтай.

Үүнтэй холбоотойгоор нэгэн ба­рим­тыг түшихэд, Энэ онд цэрэгт татагдсан залуусын 13 хувь нь бичиг үсэгт тайлагдаагүй,  үлдсэн 87 хувь нь бүрэн бус дунд, дээд боловсролтой  залуус аж. Ха­рин нийт залуусын 37 хувь нь эрүүл мэндийн хувьд тэнцээгүй хасагд­жээ. Эдийн засгийн хувьд ч дунд, дундаас доош давхаргынхан цэрэгт татагдах болсон гэсэн төрийн бус байгууллагуудын судалгаа бий. Энэ үзүүлэлтийг өмнөх онуудтай харьцуулбал бичиг үсэг үл мэдэгчид, эрүүл мэндийн хувьд базаахгүй гэх таагүй хувь үзүүлэлтүүд нийт залуусын дунд өсч байна. Өөрөөр хэлбэл дарга нар, дундаас дээш дав­хар­гынхан, мөнгөтэй айлын хүүх­­дүүд цэрэгт явдаггүй аж.

Аюулын харангыг дэлдэж бол­зошгүй үзүүлэлтийг бид яри­хын оронд гал дээр тос нэмж дөрвөн за­лууг өнчнөөр нь дуудаж улам бүр үзэн ядах сэт­гэхүйг дэврээсээр байх нь цаашид сө­рөг үр дагаварт хүргэж мэднэ. Энэ нь маргаашийн дүүжлүүрийн ол­сыг өнөөдөр чимэг гэж эндүүрэн өөрс­­­дийнхөө толгойд угласантай ялгаа­гүй.

Өөрөөр хэлбэл манай нийгмийн зал­гамж халаа ийнхүү харгис хэрцгий хэргийг үйлдэх болсон шалтгаан нь бидэнтэй шууд холбоотой аж. 1990-ээд оноос анхаарал халамж дутсанаас үүдэн гудамжинд гарсан хүүхдүүд өнөөдөр эрийн цээнд хүрч яахаас ч буцахгүй гэмт хэргийн бүлэглэлийг бий болгосон тухай ч хорих ангийн удирдлагууд мэдээлж байна. Хайр халамжаар дутаж өссөн хүүхдүүд өрөөлийг хайрлахгүй нь мэдээж. Тэд олонх болвол нийгмийг түнэр харанхуй ноёлох нь гарцаагүй.  

Бидний анхаарал зөвхөн өнөөдөрт л чиглэжээ.

Л.ХАЛИУ