Шинэ-Идэр сумынхаа болон бусад баяр наадмуудад амжилттай хурдалж байсан морьдын талаар ард түмний дунд яригддаг хууч яриа, зарим нэр бүхий уяачдын хэлснийг сийрүүлэн хүргэж байна.

Гуравдугаар багийн харьяат Монгол улсын сайн малчин, аймгийн Алдарт уяач Цэвэгжавын Пүрэвжав адууныхаа хурд, удам, угшлыг сайжруулахад онцгой анхаардаг нэгэн бөгөөд унаган хээр морь нь сумынхаа баяр наадамд олонтаа цулбуур өргүүлсэн хурдан буян юм. Мөн дөрөвдүгээр багийн уяач Батжаргалын Баяржаргал агсны хээр гэх бие томтой, дэл, сүүл сайтай морь байсан бөгөөд “Асман хээр” нэрээр алдаршиж тухайн үеийнхээ наадмуудад амжилттай сайн хурдалж байсан билээ. Хээр морийг Асман хэмээн нэрийдсэний учир нь азарга байхад нь засаж унааны морь болгон хөнгөлж улмаар уяж хурдлуулан амжилтанд хүрсэн учир нутгийн олон ийм нэр хайрлажээ. Дашрамд сонирхуулахад  Асман хээр азарга байхдаа гүү хурааж гарсан  төл нь сумын Алдарт уяач Б.Цэрэнжавын Хулгар хүрэн нэртэй хурдан хүлэг байсан бөгөөд сумынхаа наадамд түрүүлж, айрагдаж байсан билээ.

Хоёрдугаар багийн уяач Болийн Магнайгийн унаган алаг морь 2003 онд шүдлэндээ, 2005 онд соёолондоо тус тус сумандаа түрүүлж байсан хурдан хүлэг. Нас нийлснээс хойш уягдаагүй энэ буянг илүү амжилт үзүүлэх хүлэг байсан хэмээн ярих хүмүүс бий. Нэгдүгээр багийн уяач Лодонгийн Аюушжав агсны “Шавхай хээр” хэмээн  алдаршсан хурдан хээр морь сумынхаа баяр наадамд хэдэнтээ цулбуур өргүүлсэн хүлэг бөгөөд хүүхэд унахад номхон, гэрийн ойролцоо байдаг хонины морь байсан учраас ”шавхай хээр” гэж нэршсэн гэдэг. Аюушжав агсан хурдан ногоон үрээгээ уралдуулахаар барианаас гаргахдаа хээр морио унаж гаргадаг байсан бөгөөд “шавхай хээр” ч тэднээс дутахгүй хурдалдаг байсныг нь анзаарч уяж эхэлсэн хэмээдэг.

Дөрөвдүгээр багийн харьяат,  сумын Алдарт уяач Ламжавын Батбаярын алаг үрээ нь 2007 онд сумынхаа баяр наадамд айрагдсан бөгөөд жороо явдалтай болсноосоо хойш уягдаагүй юм. Нэгдүгээр багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Буурцагийн Нацаг агсны шарга морь өөрийн сум болон зэргэлдээх аймаг, сумдын наадмуудад олонтаа айрагдаж, түрүүлж байсан хурдан хүлэг. Нэгдүгээр багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Д.Түмэнбаярын хул хээр морь сумын баяр наадамд дөрвөн удаа түрүүлж, олон удаа айрагдсан хурдан хүлэг юм. Олон түмэндээ “Хул хээр” хэмээн алдаршсан энэ морь нь Түмэнбаяр уяачийн унаган адуу билээ. Нэгдүгээр багийн харьяат, аймгийн начин Жигжид гуайн аав Дэлэг уяачийн хурдан саарал морь сумынхаа баяр наадамд гурван удаа түрүүлж байжээ.  Нэгдүгээр багийн уяач Нямренчин агсны борлог сумынхаа баяр  наадамд дөрвөн удаа түрүүлж, хоёр удаа аман хүзүүдсэн нэгэн цагийн цуут хүлэг бөгөөд хожим Лхагваа дарга худалдан авч уяж байсан гэдэг. Нэгдүгээр багийн уяач Лхачин агсны улаан морь сумын баяр наадамд гурван удаа түрүүлсэн манай сумын шилдэг хурдан морьдын нэг байсан хэмээдэг. Улсын сайн малчин, аймгийн Алдарт уяач Лааганы Шаравдоржийн хүрэн азарганы төл бор азарга сумынхаа наадамд хоёр түрүүлж, дөрвөн айрагдан, овоо, тахилгын баяруудад олон удаа түрүүлж,айрагдаж байжээ. Улсын сайн малчин Лааганы бага хүү Тэгшбаярын алаг морь мөн тэдний хүрэн азарганы төл. Сумынхаа наадамд нэг түрүүлж, хоёр айрагдсан энэ хүлгийг дурдах нь зүйтэй байх. Нэгдүгээр багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Ванчингийн Энэбиш олон алаг адуутай. Тэдний дундаас сумынхаа наадамд хоёр түрүүлж, олон удаа айрагдсан алаг морийг нутгийн олон андахгүй. Гуравдугаар багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Яндагийн Батаагийн хурдан хүрэн морь сумынхаа 70 жил, сургуулийн 50 жилийн ойн баяруудад дараалан түрүүлж олон айрагдсан хурдан сайн хүлэг. Битүү морь суманд айрагдсан Доржоохүүгийн цоохортой уралдуулахад хол дутахгүй давхидаг байсныг нь анзаарч уяж хурдлуулсан хэмээдэг. Хоёрдугаар багийн уяач Галбаагийн Цэвээннамжилын улаан морь нь бүсийн сумдын болон өөрийн сумынхаа наадмуудад амжилттай давхиж айрагдаж түрүүлж байсан энэ  нутгийн хурдан хүлгүүдийн нэг. Нэгдүгээр багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Дарамжавын Чагнаадоржийн хурдан хар морь, хоёрдугаар багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Бүдээгийн Лхагвасүрэнгийн улаан, гуравдугаар багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Сүмбэрэлийн Доржоохүүгийн хурдан цоохор морь, нэгдүгээр багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Должинжавын Халтарын хар морь, дөрөвдүгээр багийн харьяат, аймгийн Алдарт уяач Пэрэнлэйн Доржоохүүгийн хул морь, хоёрдугаар багийн харьяат, сумын Алдарт уяач, хурдан морь цоллооч Ванчингийн Лхагвадоржийн хээр азарга, дөрөвдүгээр багийн уяач Дэнсмаагийн Эрдэнэшангийн хүрэн азарга, дөрөвдүгээр багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Чойнорын Түдэвдагва, Түчилравдан,Түдэвванчиг нарын хээр морьд нь нутгийн унаган хүлгэд бөгөөд сум орон нутаг цаашлаад зэргэлдээх сумдын наадамд олонтаа түрүүлж айрагдаж байсан юм.

"Тод магнай" сэтгүүл №45

ЭХ СУРВАЛЖ: www.todmagnai.mn