Нийгмийн даатгалын Ерөнхий газар /НДЕГ/-аас өнөөдөр /2020.01.13/ энэ оноос хэрэгжиж буй нийгмийн даатгалын салбартай холбоотой хуулиудыг танилцуулж, сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад хариуллаа.

Нийгмийн даатгалын тухай хуульд орсон өөрчлөлтийг энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс дагаж мөрдөөд эхэлжээ. Нийгмийн даатгалын байгууллага даатгалын дөрвөн санг хариуцдаг. Тэтгэврийн даатгал, тэтгэмж, ажилгүйдэл, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сан гэх мэт. Ажилгүйдэл, үйлдвэрлэлийн осол, тэтгэмжийн даатгалын сангийн хувьд орлогоороо зарлагаа бүрэн нөхөж, цаана нь чөлөөт үлдэгдэлтэй байна. Харин Тэтгэврийн даатгалын сангийн хувьд тодорхой хэмжээний улсын санхүүгийн дэмжлэг авдаг. Өнгөрсөн 2019 онд улсын төсвөөс 605 тэрбум төгрөгийг тэтгэврийн санд өгчээ. Одоогийн нийгмийн даатгалын хуулиар хууль батлагдах хүртэл үүссэн үүргийг улсын төсөвт төр хариуцна гэж заажээ. Өөрөөр хэлбэл 605 тэрбум төгрөгөөс 240 орчим тэрбум төгрөгийг төр хуулиар хүлээсэн үүргийн дагуу 1995 оноос өмнө тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдэд олгож байгаа аж.

Хэвлэлийн хурлын үеэр Капитал банктай холбоотой асуудал яаж шийдэгдэж байгаа, хэдэн төгрөгийн алдагдал хүлээж байгааг сонирхлоо. Энэ асуултад НДЕГ-ын дэд дарга Г.Саран хариулахдаа “Манай дээр одоогийн байдлаар 101 тэрбум төгрөгийн төлбөр үүсэн гэж үзэж байгаа. Энэ нь холбогдох журмынхаа дагуу банкны эрх хүлээн авагчид материалыг нь бүрдүүлээд өгчихсөн байгаа” гэсэн юм.

НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН ТУХАЙ ХУУЛИУДАД ОРСОН, 2020 ОНЫ НЭГДҮГЭЭР САРЫН 1-НИЙ ӨДРӨӨС ДАГАЖ МӨРДӨХ ӨӨРЧЛӨЛТҮҮД

1. Малчин, хувиараа мөдөлмөр эрхлэгчид тэтгэврийн шимтгэлээ нэг удаа нөхөн төлөх

Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн тэтгэврийн даатгалын хуулийн үйлчлэлд 15-60 насны Монгол Улсын иргэн хамаарах бөгөөд шимтгэлийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 10 хувиар буюу сард 42 мянган төгрөгөөр тооцож төлнө. Малчин гэж мал ахуй эрхэлж, үндсэн орлого олдог буюу малын “А” данс бүхий иргэнийг, харин хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч гэж татварын албанд бүртгэлтэй хувь хүний орлогын албан татварын үндсэн ангилалд хамаарах татварын төрлөөс аль нэгийг нь төлсөн иргэнийг ойлгоно.

2. Нийт иргэдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх

Хоёрдугаар сараас нийт тэтгэвэр авагчдын тэтгэврийн хэмжээг 8 хувиар нэмэгдүүлнэ. Үүнд 150,6 тэрбум төгрөг зарцуулах юм байна.

3. Зарим иргэний тэтгэврийг 50 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлэх

1991 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс 1994 оны 12-р сарын 31-ний хооронд тэтгэвэр тогтоолгосон зарим иргэн хамаарна. Зарим гэдэгт:

• Төрүүлсэн болон 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авсан дөрөв, түүнээс дээш хүүхдээ 6 настай болтол нь өсгөсөн, 15-аас доошгүй жил ажиллаж, 50 насанд хүрсэн нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон эх
• Төрүүлсэн болон 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авсан дөрөв, түүнээс дээш хүүхдээ 6 настай болтол нь өсгөсөн, 20-оос доошгүй жил ажиллаж нас харгалзахгүй нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон эх
• Нийтдээ 27-оос дээш жил ажиллаж, нас харгалзахгүй нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон эмэгтэй
• Нийтдээ 32-оос дээш жил ажиллаж 55 насанд хүрсэн нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон эрэгтэй орно.

4. Тэтгэврийг дараалсан долоон жилийн дундаж цалингаас тогтоох

Тэтгэврийг даатгуулагчийн шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн дотроос дурын дараалсан таван жилийн буюу 60 сарын дундаж цалингаас тогтоож байсныг долоон жилийн буюу 84 сарын дундаж цалингаар тогтоохоор өөрчилжээ.

5. Төрүүлсэн болон үрчлэн авсан хүүхдийн тоогоор 1 жил 6 сар нэмж тооцох

Төрүүлсэн болон гурав хүртэл настайд нь үрчлэн авсан зургаан нас хүртэл хүүхдээ өсгөсөн эхийн нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн нийт хугацаан дээр төрүүлсэн болон үрчлэн авсан хүүхэд бүрийн тоогоор жил зургаан сарыг нэмж тооцно. Энэ хууль нь 2020 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойш шинээр тэтгэвэр тогтоолгох эхчүүдэд хамаарах аж.

6. Хүүхдээ асраад чөлөөтэй байгаа эхийн шимтгэл төлөлт тасрахгүй байх

Хүүхдээ гурван нас хүртэл асрах чөлөөтэй байгаа эхийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг дараах байдлаар төлөхөөр зохицуулжээ. Үүнд:

-Албан журмын буюу ажил хөдөлмөр эрхэлж байсан эхийн төлөх шимтгэлийг ажил олгогчоос

-Нигмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн дагуу жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж авах эрх нь үүссэн сайн дурын даатгуулагч эх шимтгэлийн 50 хувийг өөрөө төлсөн нөхцөлд 50 хувийг тэтгэмжийн даатгалын сангаас

-Бусад  эх шимтгэлийн 50 хувийг өөрөө төлсөн нөхцөлд 50 хувийг улсын төсвөөс хариуцах зэрэг орно.

7. Сайн дурын даатгуулагч эхийн жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжийг 100 хувиар тооцож олгох

Өмнө нь 70 хувиар тооцдог байсан бол энэ хууль гарснаар 100 хувиар тооцдог болов.

8. Албан журмын даатгуулагч эх хүүхэд төрүүлэх бүртээ тэтгэмж авах

Ажил хөдөлмөр эрхэлж байсан буюу албан журмын даатгуулагч эхэд хуульд заасны дагуу хүүхдээ асрах чөлөөтэй байх хугацаандаа дахин хүүхэд төрүүлэх бүрт жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж олгоно. Өмнө нь хоёр удаа л олгодог байжээ.

9. Сайн дурын дурын даатгуулагчийн төлөх шимтгэлийн доод хэмжээг 56700 төгрөг болгох

Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт үндэсний хорооны тогтоолоор 2020 онд сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 420 мянган төгрөг байхаар шинэчлэн тогтоосон. Үүнтэй холбоотойгоор нийгмийн доод хэмжээнээс тооцон шимтгэлээ төлдөг сайн дурын даатгуулагчийн сард төлөх шимтгэлийн хэмжээ 56 мянга 700 төгрөг болжээ.

10. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдсэнээр зарим төрлийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн хэмжээ нэмэгдэх

Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдсэнээр гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй 3 ба түүнээс дээш гишүүнд тогтоох тэжээгчээ алдсаны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ мөн энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн 420 мянган төгрөг болсон байна. Мөн ажилгүйдлийн тэтгэмжийн доод хэмжээ хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 75 хувь бюу нэг өдрийн тэтгэмжийн доод хэмжээ 14 мянга 858, нийт тэтгэмжийн доод хэмжээ нэг сая 129 мянга 245 төгрөгөөс багагүй болж өөрчлөгджээ.

11. Сарын дараа шимтгэлээ төлснөөр сайн дурын даатгалын гэрээ сунгагдах

Сайн дурын даатгуулагчийн гэрээний хугацаа дууссан тохиолдолд дараагийн сард багтаан шимтгэлээ төлж, уг шимтгэл даатгалын санд орсон бол анх гэрээ байгуулсан хугацааг нэг удаа сунгасанд тооцно. Ингэснээр заавал Нийгмийн даатгалын хэлтэст биеэр очих шаардлагагүй болжээ.