Ердөө долоон сарын дараа УИХ-ын ээлжит сонгууль болох гэж байгаа учраас хуулийн дагуу арванхоёрдугаар сарын 15-ны дотор МАН сонгуулийн хуулиа өргөн барих ёстой.

Хуульд зааснаар сонгууль болохоос зургаан сарын өмнө Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулахгүй учраас УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 15-нд багтаан УИХ-аас батлах учиртай.

Тиймээс ч өнгөрсөн Баасан гаригт МАН-ын Удирдах зөвлөл хуралдаж, сонгуулийн тогтолцоог холимог байхаар тохирч, 50+26  гэсэн хувилбар дээр олонх нь санал нэгджээ.  Өөрөөр хэлбэл,  мажоритар тогтолцоог сонгож байгаа ч 26 нэр дэвшигчийг улсын хэмжээнд нэр дэвшүүлэх, 50-ыг тойрогт өрсөлдүүлэх хувилбар юм. Эрх барьж байгаа намын хувьд өөрт ашигтай байдлаар сонгуулийн хуульд мэж ажилбар хийдэг нь нууц биш. Тиймээс МАН ирэх сонгуулийн өнгийг 50+26  гэж тооцоолж. Харин тэдний энэ хувилбар бодит уу эсвэл 64 кнопдоо найдсан улс төрийн тоглолт уу гэдэг эргэлзээтэй асуулт.

Учир нь холимог тогтолцоог оруулах Ардчилсан намын саналын МАН-ын 64 кноп дэмжээгүй унагасан. Ардчилсан намын зүгээс энэхүү саналаа заавал оруулна, ингэж байж сонгодог парламентын жишиг рүү нэг алхам алхана гэж зүтгүүлсэн. Гэвч МАН байнгын хороон дээр дэмжиж, дүр үзүүлээд харин чуулганы хуралдаан дээр унагачихсан. Тиймээс энэ удаагийн 50+26 гэх МАН-ын хувилбарыг эргэлзээтэй гэсний учир энэ. Улс нэг тойрог, жижиг тойрог, холимог гэх мэт олон хувилбараар сонгуулийг явуулах эрх нь нээлттэй ч МАН 64-үүлээ суучаад өөрсөддөө ашиггүй хувилбарыг сонгохгүй нь мэдээж. Нэг хэсэг  “Монгол Улс- Нэг тойрог” гэх системээр сонгуулиа явуулна хэмээн шуугиулж байгаад тэгсгээд намжсан.  Харин одоо тэд холимог буюу 50+26 эсвэл гэсэн хувилбаруудыг ярьж буй.

Өөрөөр хэлбэл, МАН-ын 64 гишүүнтэй бүлэг энэ асуудлыг эцэслээгүй, намын Удирдах зөвлөлийн шийдвэрийг дагаж, эцэслэж дэмжлээ ч гэсэн  жижиг 76 гэх хувилбар МАН-д бий.

Мажоритор системийг 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар ашигласан бөгөөд хамгийн олон намын төлөөлөлтэй, Засгийн газраас ч хамтарч байгуулж байсан түүхтэй. МАХН гэхэд жижиг намуудтай нэгдэж эвсэл байгуулж, Засгийн газрыг ч хамтарч байгуулж байсан бол МАН ч гэсэн түр хугацаанд Засгийн газарт орж ажиллаж байв. Холимог тогтолцоо парламентад суудалтай намаас гадна суудалгүй намд “ээлтэй” байх талтай.  Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг МАН-ын 64 гишүүн гаргана. Эрх баригч МАН-ын хувьд одоогийн 64 тойргоосоо 50 тойрог “зулгаана” гэж тооцож байгаа учраас хэн намд нь суудал авчрах боломжтой тэр хүнийг нэр дэвшүүлнэ хэмээн ярилцсан сурагтай. Одоо хоёр талцаж суухаас илүү наанадаж 2020 оны сонгууль, цаанадаж намын 100 жилийн ой зэргээ тооцоолж, хоёр хэсэг хуваагдахгүй, нэгдэж, сонгуульдая гэдгийг ч намын удирдлагын түвшинд ярилцжээ. Тиймээс МАН-ын хувьд тойрог руу явах 50-ын сонголт маш чухал. Харин жагсаалтын 26-д эрх баригчид тийм ч их найдвар тавихгүй байгаа болов уу. Одоогийн нэр дэвшигчдийн прогнозыг харахад ч жагсаалтаас тийм ч олон суудал авна гэдэг юу л бол.

Харин жагсаалт МАХН, ХҮН, ИЗНН зэрэг жижиг, парламентын гадна байгаа намуудад ашигтай байх магадлалтай. Нэгэнт бүртгэлтэй,  хуулийн дагуу шаардлага хангаж байгаа нам бүр оролцох эрхтэй учраас жижиг намуудын хувьд тойрог гэхээс илүү жагсаалтаа зөв гаргаж, зөв хүнээ сонгож чадвал найдвар тун өндөр байж болох. Гэхдээ улс даяар нэр дэвшиж байгаа учраас танигдаагүй, шинэ нэр дэвшигчдэд бүр эсрэгээрээ халтай ч байж магадгүй юм.

Одоогоор Улсын дээд шүүхэд өнөөдрийн байдлаар 34 нам бүртгэлтэй байна.

Тэгэхээр сонгогчдын хувьд эдгээр намуудаас хэдийнх нь нэрийг мэддэг, хэдэн гишүүнийх нь зүсийг мэдэх вэ гэж тооцвол МАН, АН, МАХН, ХҮН зэрэг цөөнө тооны намуудад л ашигтай хувилбар байж болохоор байна. Улс орон даяар жагсаалтаар нэр дэвшигчид санал өгөх бөгөөд хамгийн олон санал авсан ч шууд гишүүн болох боломжтой. Саналын тоонд ямар нэг босго байхгүй учраас цөөн хүний саналаар ч гишүүн болох боломжтой байхаар харагдаж байгаа юм. Ялангуяа Н.Энхбаяр тэргүүтэй үнэгүй байр амлагчид, өр тэглэгчид гээд попуудад боломж олгож болох "эрсдэлтэй".

1992-2008 оны хооронд болсон УИХ-ын таван удаагийн сонгуулийг мажоритар системээр явуулсан бол 2012 онд холимог тогтолцоогоор зохион байгуулсан. Харин 2016 онд жижиг тойрог буюу нэг тойрог 1-6 мандаттайгаар сонгууль явуулсан.

МАН-ын бүлэг Удирдах зөвлөлийн шийдвэрийг өнөөдрийн хуралдаанаар хэлэлцэнэ. Ингэхдээ Удирдах зөвлөлийн гаргасан 50+26  дэмжих үү эсвэл жижиг тойргоороо явах уу гэдгээ эцэслэнэ.  Тэд ямар хувилбар нь зөв байх вэ гэхээс илүү хэнд ашигтай вэ гэх хувилбарыг сонгох болов уу. Тиймээс энэ долоо хоногийн улс төрийн гол сэдэв нь Сонгуулийн хууль байж, парламент дотор бөгөөд гадна талд талцал, маргаан, хэлэлцүүлэг өрнүүлэх болов уу.

Ш.ЧИМЭГ