Үндсэн хуулийн Цэцийн их суудлын хуралдаанаар Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэг, 47.3 дахь хэсгийн 47.3.1, 47.3.2 дахь заалт, 47.4 дэх хэсэг, 47.5 дахь хэсгийн 47.5.11, 47.5.12, 47.5.13 дахь заалтуудыг хүчингүй болгосон юм. Үүнтэй холбоотойгоор Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /АМНАТ/хэн төлөх, ямар зохион байгуулалтаар хаана тушаах гэдэг нь  тодорхойгүй болжээ.

Хүчингүй болсон заалтын гол үндэслэл нь АМНАТ-ийг хэн, ямар аж ахуй нэгж төлөх ёстой гэдэг тодорхойлолт. Хуульд зааснаар АМНАТ-ийг ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан хуулийн этгээд болон Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээдэд нь АМНАТ төлөгч байх ба АМНАТ-ийг худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан бүх төрлийн ашигт малтмалын борлуулалтын үнэлгээнээс тооцож улсын төсөвт төлнө гэсэн тодорхойлолттой.

АМНАТ-аас 2017 онд 847.7 тэрбум, 2018 онд 1.04 их наяд, 2019 онд 1.2 их наяд төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн. Харин Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын хэлснээр Цэцийн шийдвэрээс болж 1,3 тэрбум орчим төгрөгийн төсөв дутагдана гэдгийг хэлж буй.

Гэхдээ хуульдаа өөрчлөлт оруулж, асуудлаа хурдан, хуулийн хугацаанд шийдвэрлэх эсвэл төсвийн орлогод задаргаа оруулах гэх мэт өөрчлөлтүүдийг цаг алдахгүй хийх нь чухал гэдэг асуудал ч хөндөгдөж байна.

ЦЭЦЭД ДОТООДЫН АЖ АХУЙ НЭГЖҮҮДИЙН ЛОББИ ОРСОН УУ?

Үндсэн хуулийн Цэцийн их суудлын хуралдааны шийдвэр гадны нөлөөтэй, улс орноо бодоогүй шийдвэр гаргасан гэж Сангийн сайд онцолсон. Аж ахуй нэгжүүдийн төлөөлөл ч гэсэн энэ шийдвэрийн эсрэг буй. Гэвч энэ шийдвэрт хамгийн их “баярлаж” байгаа хүмүүс бол дотоодын нүүрс угаах үйлдвэртэй аж ахуй нэгжүүд гэнэ.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.3.1-т дотоодод борлуулж байгаа нүүрсний нөөц ашигласны төлбөр тухайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан эсхүл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан  бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээний 2,5 хувьтай тэнцүү татвар төлнө гэж заасан. Гэтэл энэ хуулийн 47.3.2- мөн төлбөр төлөх нь бусад гэдэгт мөн л нүүрс угаадаг дотоодын аж ахуй нэгж хамрагдаж байгаа учраас хоёр удаа татвар төлж байна гэсэн гомдлыг гаргасан байна. Тиймээс ч Цэц татварын давхардал хоёр удаа гарсан байна гэж үзэж, ийнхүү шийдвэрээ гаргажээ. Энэ талаар Цэцийн их суудлын хуралдаанд УИХ-ыг төлөөлж оролцсон УИХ-ын гишүүн Б.Жавхлан “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг давхардуулж тавьж байгаа эсэхийг эргэж харсан хэлэлцүүлэг болсон. Ашигт малтмалын тухай хуулиар гарсан татвартай холбоотой хууль нь улсын төсвийг бүрдүүлж байгаа нэг гол хэсэг нөгөө талаар ашигт малтмал, эрдэс баялгийн салбарын үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлогыг хөндсөн асуудал. Өөрөөр хэлбэл, энэ хоёр бодлогын уулзвар дээр шийдэгдэж байгаа асуудал. Мэдээж төсөв бүрдүүлэлтээ хариуцаж байгаа салбарын хувьд Цэцийн шийдвэр эмзэг асуудал мөн. Ялангуяа төсөв яригдаж байгаа энэ үед эмзэглэх асуудал мөн. Харин уул уурхайн эрдэс баялгийн үйлдвэрлэл талаас нь харвал татварын давхардал байгаа. Гэхдээ зөвхөн нүүрсэн дээр. Ялангуяа гомдол гаргагчийн талаас татварын давхардал үүссэн гэж үзсэнийг бид бас анхаарах ёстой” гэсэн тайлбарыг өгсөн.

Харин Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамны зүгээс хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш хуулийн давхардал үүсээгүй, давхардаж татвар авсан кэйс байхгүй гэдгийг тодотгосон юм.

Түүнээс гадна улс төрийн хүрээнд дотоодын аж ахуй нэгжүүдийн лобби Цэцэд нөлөөлсөн гэх яриа ч байгаа юм. Ялангуяа нөлөө бүхий хоёр ч улстөрч нүүрс угаах үйлдвэртэй учраас Цэцэд нөлөөлсөн гэх хардлага ч байгаа юм байна.

Нэгэнт Цэц шийдвэрээ гаргасан учраас одоо УИХ хуулийн дагуу 15 хоногийн дотор холбогдох хуульдаа өөрчлөлт оруулах ёстой. Харин үүнийг УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо гардаж хийх ёстой. Тиймээс цаашид АМНАТ-ийг авахдаа бүгдэд тэгш зарчмаар хандаж, таван хувь болгох эсвэл 2,5 хувь болгох эсэхийг УИХ шийднэ. Өөрөөр хэлбэл, УИХ өмнө нь алдаа гаргасан гэж Цэц үзсэн. Алдаагаа хурдан засах, засахдаа зөв засахгүй бол УИХ дахиад л хариуцлага алдсан хэрэгт унахаар байна. Бас эсэргүүцэлтэй ч тулж мэдэхээр байна.

Ш.ЧИМЭГ