Бизнес эрхлэгчид эрх баригчдаас тогтвортой эрх зүйн орчин хүсдэг ч эсрэгээр нь хийдгийн уршиг төв банкинд тушаагдах алтны хэмжээ өмнөх оныхоос эрс буурснаас харж болох нь ээ.
Монголбанкны мэдээгээр 2019 оны есдүгээр сарын 30-ний байдлаар 11.2 тонн алт худалдан авсан нь өмнөх оны мөн үеэс 3.4 тонноор бага үзүүлэлт юм.
Алт тушаалт буурсан нь Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр /АМНАТ/ 5 хувь болж нэмэгдсэн, Засгийн газраас ашигт малтмалын 30 лиценз цуцалсан нь нөлөөллөө гэж Монголбанкны Эрдэнэсийн сангийн ахлах эдийн засагч Д.Алтансүх мэдэгджээ.
Валютын нөөц нэмэгдүүлэх, төгрөгийн ханш тогтворжуулах гол хөшүүрэг болдог алтыг Хятад улс руу алдчихгүй байхын тулд 2014 онд УИХ-аас алтанд ногдуулах АМНАТ-ийг 2.5 хувиар тогтоож, таван жилийн хугацаатай тогтвортой мөрдөхөөр хуульчилсан байдаг. Үр дүн ч удалгүй гарч, алт тушаалт тогтмол өссөөр 2018 онд 21 тоннд хүрчээ. Харин хуулийн хугацаа нь 2019 оны эхээр дууссан бөгөөд Засгийн газар АМНАТ-т нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг боловсруулахдаа 5 хувь болгон өсгөсөн бол УИХ өнгөрсөн гуравдугаар сард хэлэлцэн батлахдаа өсөн нэмэгдэх хэлбэрээр 11 хувь хүртэл болгож, нэмэгдүүлэн баталсан аж. Тодруулбал, уг нэмэлт өөрчлөлтөөр Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэхь хэсэгт ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтөй этгээд л ашигт малтмал ашигласны төлбөрийг төлдөг байсныг өөрчлөөд ашигт малтмалыг ашигласан, худалдсан, худалдахаар ачуулсан этгээд тус бүрт нь өсөн нэмэгдүүлсэн байдлаар татвар төлөхөөр зохицуулагджээ. Хэдийгээр алт боловсруулагдалгүй гардаг учраас АМНАТ 5 хувиар ногдож байгаа бол нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг бусад эрдэс баялагийн тухайд худалдан авбал 2.5 хувь, угааж боловсруулбал 5 хувь, экспортод ачуулбал 3 хувь нийт дүнгээрээ 10.5 хувийн татвар авах зохицуулалт болж, хэрэгжиж эхэлсэн юм байна.
Ингэснээр төв банкинд тушаагдах алтны хэмжээ буураад зогсохгүй хил давуулан хууль бусаар гаргах оролдлогууд ч олширчээ. Жишээ татвал, өнгөрсөн есдүгээр сард Замын-Үүдийн боомтоор 6.4 кг алт хувцсандаа нууж гаргахыг завдсан бол аравдугаар сарын 17-нд 2.7 кг алт гар тээшиндээ хийн, хил давуулахыг оролдоод гаалийнханд баригдсан байдаг. Монголбанкны тухайн өдрийн ханшаар 2.7 кг алт нь 350,775,838.7 (гурван зуун тавин сая долоон зуун далан таван мянган найман зуун зучин найм) төгрөгтэй тэнцжээ.
Харин зэс, нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг бүтээгдэхүүн дээр жишээ татвал, баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрлэлийг эх орондоо эрхлэх боломжгүй болгож, үндэсний үйлдвэрүүд хаалгаа барьж болзошгүй нөхцөлд хүргэж буй юм байна.
Учир нь байгалийн баялгийг түүхийгээр нь экспортод гаргаж байгаа хуулийн этгээд Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /НӨАТ/ төлдөггүй, АМНАТ мөн төлдөггүй аж.
Гэтэл дотооддоо үйлдвэрлэл эрхэлж нэмүү өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн аж ахуйн нэгж НӨАТ-ын 10 хувь, АМНАТ-ийг өсөн нэмэгдэх хэлбэрээр 10.5 хувиар тооцож төлөхөөр тогтоосон нь Монгол Улсад баяжуулах болон боловсруулах үйл ажиллагаа явуулсан хувь хүн, хуулийн этгээдийг улсынхаа хөгжилд хувь нэмэр оруулах гэж байгаагийнх нь төлөө торгож байгаа мэт зохицуулалт болж бууж буй аж.
Үүнээс болж, олон аж ахуйн нэгж уул уурхайн бүтээгдэхүүн баяжуулах үйлдвэр барих Техник эдийн засгийн үндэслэлээ ч татсан мэдээ дуулдаж байна. Нэг ёсны татварын тэгш бус байдал уул уурхайн салбарыг сөхрүүлээд зогсохгүй ирэх оны төсвийн алдагдлыг ч нэмж болзошгүй байгаа юм.
Учир нь Засгийн газар 2020 оны Монгол Улсын нэгдсэн төсвийг боловсруулахдаа уул уурхайн салбараас олох орлогыг хэт өөдрөгөөр төсөөлсөн нь УИХ-ын сонгуулийн дараа байгуулагдах Засгийн газарт төсвөө дахин тодотгох, хүүхдийн мөнгө, ахмадын тэтгэвэр, төрийн албан хаагчдын тэтгэврийг цаг тухайд нь тавьж дийлэхгүйд хүрэх эрсдэлтэй ч тулж болзошгүй гэх анхааруулга ч бас өгөгдөж эхэллээ.
Г.ХОРОЛ
