БОАЖЯ-ны Цэвэр технологи, хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Ц.Уранчимэгтэй ярилцлаа. 

-БОАЖЯ-наас “Ногоон зээл” хөтөлбөрийг хэрэг­жүүлж эхэл­сэн. Энэ талаар иргэдэд мэдээлэл өгөхгүй юү?

-“Ногоон зээл”-ийг хоёр үндсэн чиглэлээр олгож байна. БОАЖЯ, Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооноос санхүүжүүлж, иргэд болон байгууллагуудад зээл өгч эхэлсэн. Агаар, орчны бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн хоёр тэрбум төгрөгийн зээл өгөх юм. Энэ зээл иргэнд чиглэсэн. Иргэд 40 хүртэлх сая төгрөгийн зээл авах боломжтой. Тухайн иргэн гэр, байшингаа дулаалах, цахилгаан халаагууртай болох, ариун цэврийн байгууламжаа сайжруулах буюу эко жорлонтой болно гэвэл зээл өгнө. Агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулахад хувь нэмрээ оруулах хүмүүст зээл олгоно гэ­сэн үг. Зээлийг “Хаан, “Хас”, “Төрийн банк” гэсэн гур­ван банкаар олгож бай­на. Жилийн есөн хувийн хүү­тэй зээл. Үндсэндээ Зас­гийн газар агаар, орчны бохирд­­лыг бууруулахад зориулж банкуудад хүү­гийн татаас өгч, иргэдээ дав­хар дэмжиж байгаа юм. Мөн бай­гууллагуудад зориулж аялал жуулчлалын бүтээг­дэхүүн, үйлчилгээг сайж­руу­лахад чиглэсэн зээл олгож байна.

-Зөвхөн гэр, байшингаа дулаа­лах зорилгоор зээл авч болно биз дээ. Эсвэл гэрээ дулаалаад, цахил­гаан халаагуур тавьж, жор­лон­гоо өөрчлөх хүнд л өгөх юм уу?

-Хүмүүс өөрийнхөө хэм­жээнд л зээлээ авна. Зээл авч байгаа иргэнд банк шалгуураа тавина. Банкны шалгуурыг хангаж чадвал 40 хүртэлх сая төгрөгийн зээл авч болно. 40 сая төгрөгийн зээл авчихвал гэр, байшингаа дулаалаад, цахилгаан халаагуур тавиад, эко жорлонтой болоход хангалттай хүрнэ. Бид тооцоолол хийж үзээд, зээлийн дээд хэмжээ нь 40 сая төгрөг байхад болох юм байна гэсэн шийдэлд хүрсэн. Ер нь гэрээ дулаалаагүй байж шууд цахилгаан халаагуур тавиад ямар ч үр дүнд хүрэхгүй. Тиймээс эхний ээлжинд гэр, байшингаа дулаалах л шаардлагатай. Ингэхээр зөвхөн гэрээ дулаалахад нь зориулж зээл олгож болно гэсэн үг. Гэрээ дулаал­чихаад, цахил­гаан халаагуур тавьчих­­вал агаарын бохирдлын эсрэг хувь нэмрээ оруулж бай­гаа хэрэг. Бид ийм л болом­жийг иргэдэд олгож, агаар, хөрсний бохирд­лыг цогцоор нь шийдэхэд зориулж дэмж­лэг олгохоор энэхүү зээлийн үйл­чил­гээг бий болгож байгаа юм.

-40 сая төгрөгийн зээл авч, амьдарч байгаа орчноо цогцоор нь өөрчилнө гэсэн хүн олон байх болов уу. Гэхдээ 40 сая гэдэг их мөнгө. Банкны шалгуурыг давах хүн олдох уу. Банкны шаардлагыг багасгах талаар ямар нэгэн зохицуулалт хийсэн үү?

-Банкны шаардлагыг бууруулсан. Ямар нэгэн барьцаа хөрөнгө шаардахгүй. Ганцхан зээлээ эргэн төлөх боломжтой гэдгээ л нотлох хэрэгтэй юм. Дээрээс нь байгаль орчинд ээлтэй, хамгийн зөв технологийг сонгосон байх ёстой. Ийм л шаардлага тавьж байгаа. Их энгийн. Тухайн иргэн энэ жилдээ зөвхөн гэрээ дулаалчихъя гэвэл 3-4 сая төгрөг зээлээд авчихаж болно. Ногоон технологийг дэмжиж байгаа учраас лед гэрэл хашаандаа тавьж болох юм. Хашаандаа гэрэл­түүлэг хийвэл нарны энергээр ажилладаг лед гэрэл худалдаж авч болно гээд бүтээгдэхүүндээ баг­тааж өгсөн. Халаагуур гэхэд зөвхөн цахилгаан биш газан байж болно. Бид аж ахуйн нэгжүүдтэй уулзаад, ямар ямар технологи байна гэдэгтэй танилцсан. Мөн шаардлага ч тавьж байгаа. Танай бүтээгдэхүүн импортын барааны чанар, стандартыг хангасан байх ёстой. Талбайн хэмжээнээс шалтгаалсан хүчин чадлаа зааж өгөх, техникийн тодорхойлолт нь тодорхой гэх мэт. Хэрвээ дотоодод үйлдвэрлэсэн бол патентын эрхтэй байх ёстой, баталгаат хугацаагаа нэг, чанарын баталгаагаа гурван жилийн хариуцах гэх мэт шаард­лагыг ч тавьж байна. Энэ шаард­лагаа гаргаад, банкуудад өгсөн. Банк зээл өгөхдөө тухайн иргэн шаардлага хангасан бүтээг­дэ­хүүнийг авах гэж байна уу гэдгийг нь тодорхой хэмжээнд хянах юм. Нөгөө талаар гэрийн дулаалга, цахилгаан халаагуур гэх зэрэг бүтээг­дэхүүн оруулж ирдэг, үйлд­вэр­лэдэг аж ахуйн нэгжүүд манай шаардлагыг хангасан байх ёстой. Мөн манай “Ногоон зээл” хөтөлбөрт хамрагдаж, бараа, бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх аж ахуйн нэгжүүд гааль, НӨАТ-аас чөлөөлсөн Засгийн газрын тогтоолд хамрагдсан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвараас ч чөлөөлөгдсөн. Бүх хөнгөлөлтөд хамрагдсан, зах зээл дээрх хамгийн хямд өртөг бүхий технологийг иргэд авах боломжтой гэсэн үг.

-Гэрийн дулаалга, цахилгаан халаагуур, эко жорлон зэрэг бүтээгдэхүүн оруулж ирдэг, үйлдвэрлэдэг аж ахуйн нэгжүүдийг эрэмбэлж, хамтарч ажиллана гэж ойлгож болох уу. Эсвэл иргэд зээлээ авчихаад, өөрсдөө яваад сонголтоо хийх юм уу?

-БОАЖЯ жил бүр ногоон технологийн үзэсгэлэн гаргадаг. Үзэсгэлэнгийн үеэр ногоон технологийн бүхий л шаардлага хангасан бүтээгдэхүүнийг л дэлгэдэг. Манай яаманд тодорхой бүртгэл бий. Орчны бохирдлын үндэсний хорооноос 2017, 2018 онд мэдээллийн технологийн төвүүдийг ажиллуулж байсан. Тэгэхээр өнгөрсөн хоёр жилийн судалгаа бидэнд бий. Мөн үнийн саналууд нь ч байгаа. 17 аж ахуйн нэгж мэдээллийн төвтэй хамтарч үйл ажиллагаа явуулаад, таван сарын хугацаанд 400 сая төгрөгийн борлуулалт хийсэн мэдээлэл байна. 2000 гаруй иргэн агаар, орчны бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн бараа, бүтээгдэхүүн авсан байдаг юм. Тиймээс бид банкуудад чанарын шаардлага хангасан, стандартад нийцсэн цахилгаан халаагуур гэхэд 150 мянгаас хоёр сая төгрөгийн үнэтэй байгаа гэдэг зах зээлийн судалгаагаа өгсөн. Мөн хамгийн чанартай, хямд бүтээгдэхүүн борлуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн мэдээллийг өгч байгаа. Гэхдээ иргэд, аж ахуйн нэгжүүд “Ногоон зээл”-ийн талаар мэдээлэл дутмаг байгаагаас төөрөгдөл гарах тохиолдол байна. Бид аж ахуйн нэгжүүдэд шаардлага тавьж байгаа. Энэ бизнесийн зээл биш. Ногоон зээл гэдгийг маш сайн ойлгож, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд аж ахуйн нэгжүүд үүргээ биелүүлэх ёстой. Иргэд ч мөн үүргээ биелүүлэх хэрэгтэй. Засгийн газар үүргээ биелүүлээд, “Ногоон зээл” хөтөлбөрийг гаргаад, зээл өгөөд, дэмжлэг үзүүлээд явж байна. Энэ бол маш том хөнгөлөлт. Тиймээс бүгд тал талаасаа л санаачилгатай, сэтгэлтэй байх ёстой. Бид аж ахуйн нэгжүүдэд үнээ нэмэхгүй шүү гэдэг шаардлагыг тавьж байна. “Ногоон зээл” өгч эхэлсэн сургаар аж ахуйн нэгжүүд 150 мянган төгрөгийн үнэтэй халаагуураа 250 мянга болгож, үнээ нэмэх тохиолдол гарсан. Тиймээс манай яам аж ахуйн нэгжийн төлөөллүүдтэй уулзаж, хоёр өдөр мэдээлэл өгсөн. Үнэ нэмэхгүй байхыг сануулсан. Мөн иргэдэд бид ийм ийм компани чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, оруулж ирж байна гэдэг мэдээллийг өгнө. Эцсийн сонголтоо иргэн өөрөө хийнэ.

-Зээл аваад, гал түлэхээ больж, жорлонгоо ч өөрчилж, агаар, орчны бохирдлын эсрэг үйл ажиллагаанд үнэт хувь нэмрээ оруулсан хүмүүсийг урамшуулах урамшууллын хэлбэр байгаа юу. Зээлийн эргэн төлөлт дээр уян хатан хандах ч гэдэг юм уу?

-Зээлийн иргэн төлөлтөд нь уян хатан хандах гэсэн зүйл байхгүй. Бага хүүтэй, ямар нэгэн барьцаа шаардахгүйгээр боломжийг нь хараад зээл олгоно гэдэг өөрөө урамшууллын хэлбэр гэж ойлгож болно шүү дээ. Харин аж ахуйн нэгжүүдэд нь бид эко тэмдэг олгоно. Энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд ногоон гэрчилгээ олгоно, Засгийн газрын тогтоолын дагуу. Иргэн ч гэсэн ногоон ирээдүйд хувь нэмрээ оруулаад, эдийн засгийн хөнгөлөлт эдлэх боломжтой шүү дээ. Иргэн ч ногоон гэрчилгээ авах боломжтой. Хэрвээ ногоон гэрчилгээ авчихвал  аж ахуйн нэгжүүд худалдан авах ажиллагаанд оролцох давуу эрх эдлэх боломжтой. Олон улсын экспо, үзэсгэлэн худалдаанд тухайн байгууллагыг явуулна. Ногоон технологийг Монголд нутагшуулж, үйл ажиллагаа явуулсан байгууллагуудыг ингэж урамшуулна. Цаашлаад сурталчлах ажлыг ч манай яам хийж байна. “Ногоон зээл” зөвхөн эхлэл. Цаашлаад олон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжинэ. Дэлхийд уур амьсгалын ногоон сан гэж бий.  Бидний хийж байгаа “Ногоон зээл” шиг хөтөлбөрийг дэмждэг. “Хас” банк энэ сангийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч. Ирэх жилээс Засгийн газар илүү том төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ. Хэрвээ бид “Ногоон зээл”-ээ амжилттай хэрэгжүүлж чадвал цаашлаад гадаадын байгууллагуудын хандив, тусламж орж ирэх ч боломж бий. Энэ утгаараа “Ногоон зээл” маш том боломжийг бий болгож байгаа юм.

-Манай улсад зээлгүй хүн бараг байхгүй. Бүгд л цалингийн зээлээс авахуулаад лизингтэй. Давхар “Ногоон зээл” авах боломж байгаа юу. Энэ асуудлыг яаж шийдэж байна вэ?

-Зээлийн хөтөлбөр хэрэгжээд эхлэхтэй зэрэгцээд банкууд энэ асуудлыг тавьсан. Тэтгэвэр, цалингийн зээлтэй хүмүүс их байна. Нэмж зээл авах боломж бага гэж ярьсан. Бид Монголбанктай яриа, хэлэлцээр хийж байгаа. Банк л эрсдэлээ үүрэх учраас өөрсдөө шийдлээ гаргана гэсэн. Сангийн яамтай ч энэ асуудлаар ярилцаж байна.

-Байшингаа дулаална гэж зээл авчихаад өөр зориулалтаар ашиглах магадлал өндөр. “Ногоон зээл”-ийг зориулалтын дагуу зарцуулж байгаа эсэхийг хэрхэн хянах вэ?

-Бид багагүй хэмжээний мөнгийг иргэдэд бага хүүтэй зээлээр өгч байгаа учраас хяналтаа маш сайн тавина. Үнэхээр авсан зээлээ зориулалтын дагуу зарцуулсан уу гэдгийг манай Үндэсний хорооноос хянана, мониторинг хийгээд явна. Давхар технологи нь Монголд нутагшиж, үнэхээр иргэдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцэж чадаж байна уу гэдгийг ч хянаад, туршилт хийгээд явах юм. Техник, технологийг  тэдэн ам.метр сууцыг халаах чадалтай, стандартад нийцсэн байна гэж хэлэх амархан. Яг амьдрал дээр үнэхээр халааж чадаж байна уу гэдэг арай өөр. Тиймээс цахилгаан болон бусад халаагуур, дулаалга авсан иргэдээс ч бид санал асуулга авч, хяналт хийнэ.

-Аялал жуулчлалын компаниудад “Ногоон зээл” олгож эхэлсэн юм байна. Ямар шалгуур тавьж зээл өгч байгаа юм бол. Тэр мөнгөөр аялал жуучлалын компаниуд юу хийх ёстой вэ?

-Бас л орчны бохирдлыг бууруулахад чиглэсэн зээл олгож байгаа. Манай улс жилдээ сая жуулчин хүлээж авах зорилт тавьдаг. Гэтэл сая жуулчин хүлээж авахад аж ахуйн нэгжүүд бэлэн үү гэдэг эргэлзээтэй. 2017 онд БОАЖ-ын сайдын тушаал гарсан. Тусгай хамгаалалттай газар нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж нүхэн жорлон ашиглахыг хориглосон тушаал.  Энэ тушаалын дагуу шаардлага тавихаар аж ахуйн нэгжүүд бага оврын цэвэрлэх байгууламж байгуулахад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлээч гэсэн хүсэлт гаргасан юм. Аялал жуулчлал улирлын чанартай. Зуны урин дулаан цагт л жуулчид хүлээж авдаг шүү дээ. Тиймээс цэвэрлэх байгууламж барихад санхүүгийн боломж хүрэлцэхгүй байна. Нийлээд, хамтраад хийх боломж тэр болгон гарахгүй байна гэсэн хүсэлт гаргаад, дэмжих санал гаргасан. Тиймээс “Ногоон зээл”-ийг аялал жуулчлалын салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд олгохоор болсон. Мөн эрүүл ахуйн шаардлага хангасан үйл ажиллагаа явуулахыг шаардаж байгаа, бид. Стандартын дагуу үйлчилгээ үзүүлээч. Ундны усны чанарт ч анхаар гэдгийг шаарддаг. Жуулчид янз бүрээр өвдөх, эргээд манай аялал жуучлалын салбарт сөрөг нөлөө үзүүлэх тохиолдол гарсаар байгаа. Ийм асуудлууд байгаа учраас бид анхаарч, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх гээд байна. Нэгдүгээрт хөрсний бохирдолдоо анхаар, хоёрдугаарт ундны усны эрүүл ахуйг ханга гэж өгч байгаа зээл. Мөн гал тогоондоо автомат аяга, таваг угаагч авах боломжоор хангаж, бас шаардаж байгаа. Манайхан чинь гадаадын жуулчид ирэхэд аяга, тавгаа алчуураар арчаад өгөх нь холгүй байдаг. Бүрэн гүйцэд угааж, ариутгадаггүй. Монголд ирээд хелико бактертай болсон, гэдэсний савханцартай болсон гэсэн яриаг гадны жуулчид их гаргадаг. Яг баталгаатай статистик гараагүй ч гэсэн ийм асуудал байгаа нь үнэн.  Хоол идээд гүйлгэдэг, ундны ус нь таарсангүй гэдэг. Энэ нь эрүүл ахуйн шаардлага хангасан үйлчилгээ үзүүлэхгүй байна гэсэн үг. Тиймээс гал тогооны хэрэгслийг автомат болго гэж шаардаж байгаа юм.

-Зээлийн хэмжээ нь хэдэн төгрөг байх вэ. Мэдээж зээлийг аялал жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг гэх бүх компанид өгөхгүй байлгүй?

-Өдөрт 100 болон түүнээс дээш хүн хүлээж авч, хонуулах боломжтой жуулчны баазуудад зээл олгоно. 200 сая хүртэлх төгрөгийн зээл өгч байна.  Зээлийн шаардлага нь иргэдийнхтэй адилхан. Ямар нэг барьцаа шаардахгүй, орлогоо нотлоод л болно. Хүү нь адилхан. Тухайн аж ахуйн нэгж аялал жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэдгээ баталсан бичиг баримтаа бүрдүүлээд, зээлээ авна. Манай жуулчны баазууд нүхэн жорлонгоос татгалзаж байгаа. Гэхдээ нүх ухаад, том ёмкос булчихдаг. Очоод шалгахаар өдөртөө найман тонн ус хэрэглэдэг, боловсон жорлонтой гэдэг. Хэдэн удаа соруулж байгааг нь асуугаад, хааш нь нийлүүлдэг вэ гэхээр хариулж чаддаггүй. Бохир нь хөрсөнд нэвчээд, бохирдуулаад байж байдаг. Тиймээс бид зээл аваад, цэвэрлэх байгууламж барих аж ахуйн нэгжид ч хяналт тавина. Үнэхээр бохироо сайтар цэвэрлэж чадахаар тоног төхөөрөмж авч байна уу гэдгийг хянана. Тийм тоног төхөөрөмж авахад нь зөвлөж, тусална. 200 сая төгрөгөөр бага оврын цэвэрлэх байгууламжийг авах бүрэн боломжтой.  Түүнээс гадна, аж ахуйн нэгжүүд жаахан буруу ойлголттой байна. Жишээлбэл, бид талх баригч, индүү гэх мэт цахилгаан хэрэгсэл авахад зориулж зээл олгохгүй. Зөвхөн байгаль орчны чиглэлд зориулсан зээл олгоно.