Ажилд орохын тулд дипломоо хуулбарлан, анкет бөглөж, голч оноогоо үзүүлдэг байсан цаг саяхан. Харин техник, технологи хөгжиж буй өнөө үед байгууллагууд EQ буюу хувь хүний төлөвшил, хандлагыг илүү харах болжээ. Өөрөөр хэлбэл, тухайн ажил горилогчийн олон жилийн ажлын туршлага гэхээс илүүтэй хэр санаачилгатай, бүтээлч, тууштай вэ гэдгийг чухалчлах болсон гэсэн үг.

Тэгэхээр хөдөлмөрийн зах зээлд гарч буй оюутнууд энэ шалгуурт нийцүүлэн өөрийгөө бэлтгэх болж байгаа юм. Нөгөө талаар тэдэнд боловсрол олгож буй их дээд сургуулиуд сургалтын хөтөлбөртөө анхаарч, чанар стандартаа өөрчлөх шаардлагатай болж байна.

Өнөөдөр манай улсад дээд боловсролын үйл ажиллагаа явуулж буй 94 их, дээд сургууль байна. Эдгээр сургуулиуд хөдөлмөрийн зах зээлийн хүний нөөцийн өнөөгийн шаардлагыг хангаж чадаж байгаа юу, БСШУСЯ-ны зүгээс энэ тал дээр ямар бодлого, чиглэл баримтлан ажиллаж буй талаар тус яамны Дээд боловсролын Бодлогын газрын дарга Т.Амаржаргалангаас тодруулга авлаа.

– Их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөр өнөөгийн ажилд байранд тавигдаж буй шалгууртай хэр уялдаж байгаа вэ?

– Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт “Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн мэргэжилтэн бэлдэнэ” гэж тусгагдсан байгаа. Энэ бодлогыг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Үр дүнд суурилсан боловсролын бодлого” гэдгийг 2018 онд батлуулсан. Уг бодлогын гол зорилго бол тухайн ажлын байранд очихдоо төгсөгч ямар мэдлэг чадвар, хандлага, төлөвшилтэй байх юм бэ гэдгийг урьдчилан тодорхойлдог аргачлалыг нэвтрүүлсэн. Энэ аргачлалыг сургуулиудад нэвтрүүлээд хоёр жил болж байна.

– Энэ аргачлаа тодорхой тайлбарлавал, хэр үр дүнтэй байгаа вэ?

– Нэвтрээд удаагүй байгаа учраас үр дүнг одоо шууд хэлэх боломжгүй. Юутай ч дэлхий өнөөгийн хөгжлийг даган хувьсаж буй хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээг боловсролын тогтолцоотой уялдуулахыг зорьж байна. Бид энэ аргачлалын хүрээнд хэд хэдэн судалгаа хийсэн байдаг. Үүнд:

• “Төгсөгчдийг судлах судалгаа – Төгсөгч ажил дээр гараад юу дутагдаж байна вэ, сургалтын хөтөлбөртөө бид юу нэмэх шаардлагатай вэ, тодорхой хугацааны дараа төгсөгчийн ур чадвар ямар болсон талаар судална.
• Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгаа –Төгсөгчдийн ур чадвар, хандлага, байгууллагын хөгжилд үр бүтээлтэй хандаж байна уу гэдгийг бид ажил олгогч талаас бид судалгаа авах юм
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн ирээдүйн эрэлтийн судалгаа – Тухайн оюутныг бие даан сурах арга барилд сайн чиглүүлэх, ажлын байранд өөрийгөө бэлдэж, хөгжүүлэх, багаар хамтран ажиллах зөөлөн уур амьсгалыг төлөвшүүлэх” зэрэг орно. Өөрөөр хэлбэл бид яг хэнийг бэлтгэх ёстой юм бэ гэдгээ тодорхойлохын тулд тухайн сургууль менежмент өөрчилж, чанарын хяналт, үнэлгээний шинэ тогтолцоонд шилжиж байна гэсэн үг.

– Дээд боловсролын чанар муу байна, олон их, дээд сургуулиуд шаардлага хангахгүй мэргэжилтэн бэлтгэж байна гэсэн шүүмжлэл их байдаг?

– Та бүхэн сонссон байх, өнгөрсөн жил бид 18 сургуульд чанарын хяналт, үнэлгээ хийгээд 5 сургуулийн үйл ажиллагааг хааж, өөр сургуультай нэгтгэсэн. Бусад сургуулиудад бид ажлаа сайжруулах зөвлөмж өгсөн боловч одоо дахиад дөрвөн сургуулийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалж байна. Бид дээд боловсролын чанарыг сайжруулахын тулд орчин үеийн хөгжлийн чиг хандлагыг бас их судалж байна. Их, дээд сургуульд инноваци хийх шаардлагатай гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байна. урьд нь бид ЕБС-аас эхлээд Их сургууль төгстлөө л онолддог байлаа. Математик, физик, химийн хичээлийг сонирхолтой үгүй нь хамаагүй онолоор шахдаг байв. Их сургуульд ороод дээд тоо, хууль дүрэм гээд бас онолдоно. Гэтэл үүний ард өнөөгийн эрэлтэд нийцсэн мэргэжилтэн дутагдсан хэвээр байгаа юм.

– Үүнийг шийдэхийн тулд танай яамны зүгээс ямар ажлууд хийж байна вэ?

– Манай яамны зүгээс хийж байгаа ажлын нэг бол ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох шинэ хөтөлбөрийг МУИС дээр нээсэн. Энэ хөтөлбөрийн анхны төгсөлт өнгөрсөн өвөл болсон байгаа. Яахав, энгийн амьдрал дээр ажилд ороход хэцүү байгаа гэдгийг бид мэдэж байна. Энэ нь нөгөө талаас оюутан залуусын мэргэжил сонголт буруу байгаатай холбоотой. Хүч шаардсан гараар хийх хөдөлмөрийг залуус өөрсдөө сонирхохгүй байгаа учраас энэ чиглэлээр суралцахгүй байна. Нөгөө талаас ирээдүйн хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа буюу мэргэжлийн эрэлт хэрэгцээгээ судлахгүй байгаа юм. Өнөөдөр Монгол улсын хөгжилд олон эдийн засагч, сэтгүүлч, хуульч гэхээс илүү мэдээллийн технологи, сэргээгдэх эрчим хүч, дэд бүтэц, байгалийн нөөцийг ашиглалт, хөдөө аж ахуй зэрэг салбаруудыг хөгжүүлэх мэргэжилтнүүд хэрэгтэй байна. Хөдөлмөрийн энэ эрэлтийг хангах үүднээс Засгийн газар 2025 он хүртэл урт хугацааны бодлогыг тодорхойлох ажлуудаа хийх юм.

БСШУЯ-аас үр дүнд суурилсан боловсролын тогтолцоог нэвтрүүлэх хүрээнд нэгэн судалгаа хийжээ. Уг судалгаагаар Төгсөгчдийг ажилд авах нийтлэг шалгуурыг дараах байдлаар жагсаажээ.

• Бичгийн харилцааны ур чадвар
• Үнэнч шударга, зарчимч байдал
• Багаар ажиллах ур чадвар
• Харилцааны ур чадвар
• Ёс зүй
• Санаачилгатай, шийдмэг байдал
• Уян хатан, зохицох чадвар
• Задлан шинжлэх ур чадвар
• Комьютерийн ур чадвар
• Зохион байгуулах ур чадвар
• Манлайлах ур чадвар
• Нөхөрсөг зан чанар
• GPA
• Бүтээлч байдал
• Хошин шогийн мэдрэмж

Эндээс үзэхэд ажил олгогч тухайн ажил горилогчоос эхлээд хувь хүнийх нь төлөвшил буюу зан чанарын үзүүлэлтийг харж байна. Харин GPA буюу сурлагын үнэлгээний голч дүнг чухалчлахгүй байна.

Манай улсын хувьд өнгөрсөн жил 30-аад мянган оюутан их дээд сургууль төгсжээ. Тэдний гучин хувь нь төгсөөд ажилд ордог бол үлдсэн нь жилийн дараа ажилд орж эхэлдэг гэнэ. Ихэнх оюутнууд өөрсдөө анкет бөглөж, ажлаа хайдаг. Уг нь Нийслэлийн хөдөлмөр эрхлэлтийн газраар дамжуулан тэд ажилд орох боломжтой. Гэвч эднийд хандах төгсөгчид ховор. Ихэвчлэн барилга, уурхай, үйлдвэрлэл,үйлчилгээний салбарт ажиллах иргэд ханддаг байна. 2018 оны байдлаар Нийслэлийн хөдөлмөр эрхлэлтийн газар бүртгэлтэй 10255 ажил хайгчдаас 9000 гаруй иргэн ажилд зуучлуулан оржээ. Эднийд хандаж буй ажил олгогчид мөн л хувь хүний туршлагаас илүү төлөвшил, хандлагыг хардаг болсон талаар Дүнжингарав дахь “Хөдөлмөр эрхлэх төв”-ийн сургалт, сурталчилгаа хариуцсан мэргэжилтэн Н.Сарантунгалаг ярьж байсан юм.

Зуны амралтаараа ажил хийж буй МУИС-ийн оюутан Б.Хатансайхан ажилд орох шалгуурын тухайд ингэж хариулж байна.

– Зуны амралтаар ажил хийж байгаа юм уу, энэ ажилд ямар шалгуураар орсон бэ?

– Энэ сурталчилгааны ажилд орохын тулд би ярилцлагад орсон. Тэр үед би “урьд нь ийм ажил хийж байсан уу, халуунд хэр тэсвэртэй ажиллах вэ” гэж асуух байх гэж бодсон. Тэгэхэд хувь хүний хөгжил, төлөвшлийн асуултууд илүү тавьж байсан. Жишээ нь архи тамхи хэрэглэдэг эсэх, хэр цаг барьдаг, багийн ажиллагаа ямар вэ зэрэг асуултууд байсан.

– Сургуулиа төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллана биз дээ?

– Тэгэлгүй яах вэ, би одоо IT сүлжээний чиглэлээр сурдаг. Сургуулиа төгсөхөөс өмнө мэргэжлийн ажлаа хайх бодолтой байгаа. Одоо бол өрсөлдөөний эрэн үе. Ажил олгогчид хүний нөөцөө хувь хүн рүү чиглэсэн шалгуураар бүрдүүлж буй энэ үед зөвхөн сурах бус өөрөө зөв хандлагатай хүн байх ёстой гэдгийг энэ зун ажилд орохдоо ойлголоо.

Ийнхүү ажил олгогчид тухайн хүний гадаадад сургууль төгссөн, улаан дипломтой, онц сайн дүнтэй, ажлын туршлагатай гэхээс илүү зөв хандлагатай, хүмүүжилтэй, тууштай гэх төлөвшлийг харах болжээ.

Ц.АРИУНЗАЯА