Өнөөдөр та бидний амьдралыг төр засаг удирдах уу аль эсвэл томоохон технологийн корпорациуд удирдах уу гэсэн сорилт дэлхий нийтийн өмнө тулгарч байна. Томоохон IT корпорациудын хөгжил, эдийн засагт үзүүлж буй нөлөө, инновацийн хөгжил, нийгмийн тогтвортой байдал зэргээс харахад улстөрчид технологийн салбарын "акул"-уудыг салгах, тэднийг тогтоон барихыг эрмэлзэж байна.

Энэ талаар АНУ-ын сенатор Элизабет Уоррен Facebook, Google, Apple, Amazon зэрэг том корпорациудыг хэдэн арван жижиг компани болгон хуваах, бүтээгдэхүүнээ өөрсдийн платформ дээрээ хөгжүүлэх зэргийг хориглохыг санал болгов. Монополийн эсрэг сулхан эрхзүйн орчин нь технологийн салбарт инноваци, өрсөлдөөнийг огцом буурахад хүргэжээ. Үүний зэрэгцээ хөрөнгөжсөн капиталистууд инновацийн стартапыг санхүүжүүлэх шийдвэрээ гаргаж чадахгүйд хүрсэн байна. Учир нь, тэд энэ салбарын "акул"-ууд бизнесийг нь залгихаас айж байгаа гэнэ. Улмаар IT корпорациуд "хориотой" бүс бий болгож эхлэв. Энэ бүсэд хөрөнгө оруулагчид ямар нэгэн эрсдэлгүйгээр хөрөнгө оруулалтаа хийх боломжтой гэв. Гэсэн хэдий ч үр дүнд нь, технологийн стартап, өсөх ирээдүйтэй залуу компаниуд багасч, 2012 онтой харьцуулахад санхүүжилтийн хэмжээ 22 хувиар буурчээ.

Зах зээл дээр өрсөлдөгч нь цөөрч байгаа үед технологийн "акул"-ууд маш хэрцгийгээр хоорондоо өрсөлдөж байна. Тэр тусмаа тэд хэрэглэгчийн нууцыг хамгаалах чиглэлд хүчтэй өрсөлдөх болжээ. Учир нь, нэг систем дэх хэрэглэгчийн мэдээллийн төвлөрөл болон платформын эмзэг байдал нь хэрэглэгчид мэдээллээ алдах хамгийн том замыг нээж өгсөн. Тухайлбал, Facebook, Google-ээс 168 сая хэрэглэгч хохирсон үйл явдал саяхан болсон. Улмаар зуу, зуун хэрэглэгчийн мэдээлэл олон нийтэд ил болов.

SurveyMonkey ба Recode компанийн санал асуулгын үр дүнд АНУ-ын иргэд Facebook, Google-д итгэх итгэл нь буурсан гэсэн үзүүлэлт гарсан бөгөөд тус хоёр компани жагсаалтын хамгийн доор эрэмблэгджээ. Харин хэрэглэгчийн мэдээллийг алдсан хариуцлагаа Марк Зукерберг өнөөг хүртэл хүлээгээгүй байна.

Томоохон корпорацийн үйл ажиллагаа хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжаар зохицуулагдахгүй. Учир нь, өнөөдөр Facebook болон Google нь үнэгүй ашиглагдаж байна. Иймээс тэдгээрийг төлбөртэй болгох хэрэгтэй гэсэн санаачилга ч гарчээ.

Харин үр дүнд нь технологийн акул болсон өнөө үеийн залучуудыг энэ ертөнцөөс хязгаарлах болно гэв. Энэ байдал ч Европын холбоонд ажиглагддаг. Тэд Google-ийг хайлтын системдээ үйлчилгээгээ хууль бусаар сурталчилсан хэмээн буруутган 2.7 тэрбум ам.долларын торгууль ногдуулсан. Харамсалтай нь, нөхцөл байдал юу ч өөрчлөгдөөгүй.

Гэхдээ сенатор Уоррены хэлж буйгаар өнөөдөр Google, Facebook, Amazon нь монополиос илүү болчихсон. Тэд яг Facebook тэргүүтэй улс төрийн шинэ хүчин мэт харагдаж байна. Тэд хариуцлага хүлээхээс айхгүй байна гэв. Тэд түрхэн зуур л сурталчилгаагаа устгаж байна. Зарим нэг нь өөр хот руу шилжинэ, ажлын байрыг багасгана гэх зэргээр хот, мужийг айлгах асар их хүчин чадалтай болсон гэв.

УЛС ТӨРИЙН ТЕХНОЛОГИ

Сүүлийн арван жилийн хугацаанд технологийн том корпорациуд лоббид тав дахин их зардал гаргасан бөгөөд Уолл-Стритийн дөрөвний нэгтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөөр Вашингтон үеэрлэсэн. Жишээлбэл, 2018 онд интернэт компани 77 сая ам.долларыг улстөрчдийг дэмжихэд зарцуулав. Тухайн үед АНУ-ын таван том компани нийлээд 16.6 сая ам.долларыг зарцуулсан. Тэд монополио хамгаалахын тулд татварыг нэмэх, контент болон хэрэглэгчийн нууцлалын мэдээллийг Засгийн газрын хяналтттай болгох зэргээс зугтаж байна хэмээн улстөрчид хэлж байна.

Google компани 2010 оны эхэнд Эрик Шмидт гэх хүний удирдлага дор байхдаа лоббинд зарцуулж буй хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлсэн.  Шмидт нь Novell компанийн ерөнхий захирал байх үед түүний компани Sun Microsystems болон IBM –тай хамтран Microsoft-ийн нөлөөний эсрэг идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байв. Зах зээлийн төлөөх тэмцэлд Novell ялагдаж, Шмидт Вашингтон болон IT-ийн "акул"-уудуутай сайхан харилцаатай байх ёстой гэдгээ ойлгосон гэдэг.  Шмидт 2013 онд Google-ийн ТУЗ-ын дарга байхдаа өөрийн ашиг сонирхлоо дэмжихэд 80 мянган ам.доллар зарцуулав. Мөн онд Цагаан ордонтой тэнцэх хэмжээний 16 мянган м.кв талбайг түрээсэлсэн. Лоббинд зарцуулж буй шууд зарлагаас гадна Силикон хөндий улстөрч болон ард түмэнд зөөлөн хүчний аргаар нөлөөлж байв. Тэд санхүүжилт, судалгааны төв, худалдааны холбоо зэргээр иргэний нийгэмд нөлөөлж байдаг.

Үүний зэрэгцээ Google-д 183 хүн ажилладаг бөгөөд ерөнхийлөгч асан Барак Обамагийн Засгийн газрын 58 ажилтан IT корпорацид ажилд орсон байдаг байв. Жишээлбэл, ерөнхий прокурор асан Эрик Холдер 2016 онд Airbnb-д ажилд орсон, харин Обамагийн зөвлөх асан Дэвид Плуфф 2014 онд Uber-т, хожим нь 2017 онд Чана Зукербергийн санаачилсан төсөлд /CZI/ хамтран ажиллах болжээ. Энэ төсөлд Жорж Бушийн сонгуулийн компанит ажлын зөвлөх ч ажилладаг.

Силикон хөндийн корпорацийн платформ сонгуулийн санал хураалтад нөлөөлөх хүчин зүйлс болж байгааг судлаачид хэлж байна. Тухайлбал, АНУ-ын 2016 оны ерөнхийлөгчийн сонгуулиар 35 сая удаа хуурамч мэдээ цацагдсан бөгөөд үүнд Facebook, Google, Twitter голлох үүрэг гүйцэтгэжээ. Удалгүй энэ скандалын дараа Cambridge Analytica нийгмийн сүлжээний 50 сая хэрэглэгчийн мэдээллийг өөрсдийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр цуглуулсан бөгөөд улс төрийн сурталчилгаа, хуурамч мэдээ түгээхэд ашиглагджээ.

Энэ мэт төстэй үйл явдал 2016 онд Brexit-ийн санал хураалтын үеэр болсон. Хэдийгээр хэрэглэгчийн мэдээлэлтэй холбоотой скандал байнга тасрахгүй байгаа ч IT "акул"-ууд уснаас цэвэр гарч, өөрсдийнхөө платформ дээр тавьсан контентын агуулгадаа хариуцлага хүлээхгүй байсаар өнөөдрийг хүрчээ.

Улс төрийн сурталчилгаанд хэн хамгийн их мөнгө зарцуулж байна вэ? Аравдугаар сарын сүүлээр Facebook АНУ-д энэ үзүүлэлтийг тодорхойлж болох апп зохиожээ. Ингээд судлаад үзтэл Техас мужийн сенат Бето О’Рурк нийгмийн сүлжээнд 5 сая ам.долларыг сурталчилгаанд зарцуулсан тогтоогдов. Хэдийгээр Марк Зукерберг худал мэдээллийн асуудлыг шийднэ гэх боловч өнөөдөр улс төрийн сурталчилгаагаар дамжуулан Facebook орчинд тархи угаалт нээлттэй байсаар байна.

Домогт өгүүлснээр, XVII зуунд Их Британийн зүчээний эзэн Томас Хобсон нэгэн үйлчлүүлэгчид хамгийн ойр зүчээний орох хаалганаас авч явах морио ав эсвэл өөр морь байхгүй хэмээн санал болгожээ. Үүнээс хойш Хобсоны саналыг эрх чөлөөт сонголт хэмээн нэрлэх болов. Үүнтэй адил өнөөдөр технологийн корпорациуд эрх чөлөөт, хараат бус интернэт эсвэл БНХАУ шиг улсын хяналттай интернэт алийг нь сонгох талаар сорилттой тулгарч байна.

Хуурамч, худал мэдээлэл газар авч байгаа энэ үед улс орнууд өөр өөрсдийн сонголтоо хийж байна. Тухайлбал, Европ, ОХУ төрийн хяналт дор интернэт ашиглах тухай хэлэлцэж эхэлсэн бол Германд нийтлэгдэж буй контентын агуулгад хатуу хяналт тавих, Канадад улс төрийн сурталчилгаанд хатуу хяналт тавих замаар асуудлаа шийдвэрлэж эхлээд байна.

Эх сурвалж: FORBES