Даян дэлхийн байгаль орчны сангийн санхүүжилтээр Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөр, НҮБ-ын Аж үйлдвэрийн хөгжлийн байгууллагатай хамтран “Бичил уурхайд мөнгөн усны хэрэглээг зогсооход оруулах хувь нэмэр” төслийг энэ сараас эхлэн хэрэгжүүлж эхэллээ. Төсөл 5 жилийн хугацаатай хэрэгжинэ.

Ингэснээр алтны бичил уурхайг албан ёсны болгох эрх зүйн механизм бүрдүүлэх, бичил уурхайд мөнгөн ус ашиглахгүй технологийг туршин нэвтрүүлэх, санхүү, хөрөнгө оруулалтын боломжийг нээх, олборлосон алтыг зах зээлд хуулийн дагуу нийлүүлэх тогтолцоог бүрдүүлэх юм байна.

Гар аргаар болон бичил уурхайн хэлбэрээр алт олборлох явцад мөнгөн ус хэрэглэн байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд ихээхэн хор нөлөө үзүүлж байгаа нь   Монгол Улсад төдийгүй дэлхийн зарим улс орнуудад тулгамдаж буй асуудлын нэг юм. Иймч учраас Буркино Фасо, Колумб, Гаяана, Индонейз, Кени, Монгол, Перу, Филиппин зэрэг 8 оронд уг төслийг хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэсэн юм.

Монгол Улс 1990-ээд оны эхэн үеэс зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжиж өмч хувьчлал, эдийн засгийн хүндрэл зэргээс үүдэлтэй ажилгүйдлийн тоо нэмэгдэж иргэд байгалийн баялгийг хууль бусаар ашиглаж орлого олж амьдралаа залгуулах нөхцөл байдал бий болж эхэлсэн. 1994 оноос Монгол Улсын Засгийн газраас “Алт” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж алтны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зорилт тавьсантай зэрэгцэн алтны уурхайн ашиглалтын талбай, технологийн хаягдлаас гар аргаар хууль бусаар алт олборлох зохицуулалтгүй үйл ажиллагаа явагдах болсон. Мөн 1999-2002 онуудад жил дараалан тохиосон зудын нөлөөгөөр олон тооны мал сүрэг хорогдож амьжиргааны эх үүсвэрээ алдсан малчин иргэд орлого олох зорилгоор гар аргаар алт олборлож эхэлсэн. Ингэхдээ хууль бусаар мөнгөн ус хэрэглэх, газрыг их хэмжээгээр ухаж, эвдэж нөхөн сэргээлт хийхгүй орхих зэргээр байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлж байна.

Хууль бусаар алт олборлогчдын тоо эрчимтэй нэмэгдэж 2007 он гэхэд 19 аймгийн 80 гаруй сумын нутаг дэвсгэрийн 100 гаруй цэгт 10 гаруй төрлийн ашигт малтмал олборлодог 100 мянга гаруй хувиараа ашигт малтмал олборлогчтой болсон мэдээ баримт байна. Үндэсний статистикийн газраас хийсэн судалгааны дүнгээр сүүлийн жилүүдэд энэ тоо 30-40 хувиар буурсан байна.

Байгаль орчны төлөв байдлын тайлангийн дүнгээс хархад манай орны хувьд уул уурхайн үйл ажиллагаанаас эвдэрч эзэнгүй орхигдсон газрын 30 орчим хувийг гар аргаар алт олборлосноос үүдэлтэй гэсэн судалгааны дүн гарсан байдаг. Иймд уг төслийн хүрээнд гар аргаар болон бичил уурхайн үйл ажиллагаанаас байгаль орчинд учруулах сөрөг нөлөө үр дагаварыг сааруулах, нөхөн сэргээлтийн чиглэлээр хүлээсэн үүргээ  бүрэн хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай техник технологи, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд онцгойлон анхаарахаар төлөвлөжээ.

Г.ХОРОЛ