УИХ-ын гишүүн, МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэнтэй улс төрийн цаг үеийн зарим асуудлаар ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулган завсарлахад богино хугацаа үлдлээ. Хэлэлцэх ёстой чухал асуудлуудаа баталж амжих болов уу. УИХ-ын гишүүдийн бойкотоос болж намрын чуулганд хангалтгүй дүн тавих гишүүд ч цөөнгүй байна.  Таны хувьд намрын чуулган үүргээ гүйцэтгэж чадсан уу?

-Намрын чуулганаар бид олон асуудал хэлэлцэхээр төлөвлөсөн. Үүнээс 2019 оны  төсвийн тухай хуулийг  хугацаандаа  баталсан нь гол ажил байлаа. Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хууль, Татварын багц хууль зэрэг хэлэлцэж чадаагүй чухал хуулийн төслүүд үлдсэн. Тийм учраас намрын чуулган үүргээ бүрэн гүйцэтгэсэн гэж би хэлж чадахгүй. Гэхдээ тодорхой хэмжээнд  ажилласан.

-Намрын чуулганыг сунгах саналыг Ерөнхийлөгч гаргасан. Та чуулганыг сунгах асуудлаар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хуулиараа намрын чуулган хоёрдугаар сарын 10-нд завсарлах ч хугацааг 14 хоногоор сунгаад ажиллах боломж бий. Энэ талаар ойрын хугацаанд  намын бүлэг, байнгын хороодоор  ярилцана.

-Нэг  намын  араншин, дотоод зөрчлөөс болж  Монгол төрийн ажил гацсан. Уг нь Монгол төрийн үйл ажиллагаа нэг намын ааш араншингаас гацах ёсгүй.  Та үүсээд байгаа нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-УИХ-ын чуулган 40 орчим хоног гацсан нь үнэн. УИХ-ын даргыг чөлөөлөхийг шаардаж буй  гишүүдийн хувьд улс төрийн шаардлага, улс төрийн тэмцлийг хийж байна гэж харж байгаа. Монголын нийгэмд тулгамдсан шийдвэрлэх шаардлагатай маш олон асуудал бий. Үүнийг манай зарим  гишүүн ч хэлж байгаа. Бид сүүлийн хэдэн жил явж ирсэн өнөөгийн системдээ дүгнэлт хийх зайлшгүй шаардлага бий болсон. Ялангуяа байгалийн баялгийн тэгш бус хуваарилалтын тухай асуудал. Нэг хэсэг нөхдүүд лиценз нэрээр авчихдаг эсвэл стратегийн ордод бүртгэгдсэн газруудын тодорхой хувийг нь авчихдаг зэрэг байгалийн баялгийн тэгш бус хуваарилалт бий болчихсон. Энэ нь улмаар нийгэмд бухимдлыг дагуулж  ард түмэн  УИХ, Засгийн газарт асар их шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Тэр агуулгаар нь би

УИХ-ын үйл ажиллагааны  олон хоногийн саатлыг шударга ёсны, цаашдаа  Монголд шударга ёсыг тогтоохын төлөөх үйл явц гэж харж байна.

-Маргааш буюу нэгдүгээр сарын 29-нд УИХ-ын даргыг чөлөөлөх эсэх асуудал УИХ-аар орно. УИХ-ын даргыг чөлөөлснөөр танай намд үүсээд буй талцал хуваагдал  эцэслэгдэнэ гэж хэлж болох уу. Олон нийтийн хувьд УИХ-ын даргыг чөлөөлснөөр нийгэм сайн, сайхан болох мэт бодож өндөр хүлээлт тавьж байгаа?

-Нийгэмд хүлээлт өндөр байгаа нь үнэн. УИХ-ын дарга өөрчлөгдсөний дараа шударга ёсыг тогтоох, зарим гацаад байгаа асуудлыг шийдвэрлэх чиглэлд дэвшил гарахыг үгүйсгэхгүй. Тухайлбал, Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотой асуудал байна. Өнгөрөгч баасан гаригт  зарим гишүүн Эрдэнэтийн 49 хувийг Сингапурын компани худалдаж авсан талаар мэдээлэл хийлээ. Бид өнгөрсөн жилээс хойш Эрдэнэтийн 49 хувиа авах талаар ярьж байгаа. Магадгүй үүнээс зугтаалгах ажил хийж байгааг үгүйсгэх аргагүй.

-Харин намын дотоод хагарлын тухайд?

-Си Жинпиний хэлсэн “Намаа бодвол би авилгатай тэмцмээргүй байна. Улсаа бодвол би авилгатай тэмцмээр байна” гэсэн агуу үг байдаг. Намаа бодвол шударга ёс алдагддаг. Ард түмнээ бодвол нам дотроо ч бай, хаана ч бай шударга ёсны төлөө явах ёстой юм гэсэн утгатай. Би  Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийг энэ чиглэлд явж байна гэж хувьдаа ойлгож байгаа. Нам доторх хуваагдал талцалаас илүүтэй шударга ёсны асуудал хамгийн чухал. Тийм учраас энэ чиглэл рүү манай нам явж, магадгүй намаа цэвэр гаргаж ирэх шаардлага бий болсон цаг үе нь гэж бодож байна. Үүний үр дүнд нийгэмд бага зэрэг ч гэсэн өөрчлөлт гарах болов уу. Хэдийгээр нийгэмд сүүлийн 28 жил  бий болсон  болж, бүтэхгүй бүхэн өргөс авсан мэт  нэг өдрийн дотор үгүй болно гэж байхгүй. Системийн маш том гажуудал байна. Хамгийн түрүүнд Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хэлэлцэж хариуцлагын тогтолцоог бий болгох шаардлагатай.

-Уг нь нэг нам олонх байгаа дээрээ Үндсэн хуулийг өөрчлөх нь зөв гэсэн нийгмийн хүлээлт байгаа?

-Тийм ээ. Монголын ард түмэн 2016 оны УИХ-ын сонгуулиар МАН-д 65 суудал өгсөн. Ингэхдээ Үндсэн хуульд зөв өөрчлөлт хийгээд өгөөч гэж хүссэн тоо  байхыг ч үгүйсгэхгүй. Нэг нам 57-оос доош суудалтай нөхцөлд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахад тун хэцүү.

Магадгүй дахин УИХ-д нэг нам  65 суудал авах боломж аль ч намд байхгүй. Тиймээс ард түмнээрээ хэлэлцүүлээд Үндсэн хуулиа өөрчлөх цаг нь болсон.

-УИХ-ын дараагийн дарга хэн байх вэ гэдэг тохироо, яриа ч улс төрийн хүрээнд ид яригдаж байна. Энэ асуудлаар  бүлэг дотроо ярилцсан уу?

-Дараагийн УИХ-ын дарга хэн байх талаар одоогоор манай бүлэгт огт яригдаагүй.

-Тэгвэл таны зүгээс шинээр томилогдох УИХ-ын даргад ямар шаардлага тавих вэ?

-Миний хувьд гурван шалгуурыг чухалчилна. Нэгдүгээрт, УИХ-ын нэр хүндийг өсгөх хүн байх. Өөрөөр хэлбэл, парламент арай л өөр боллоо шүү гэж гадна орчинд харагдахаар. Хоёрдугаарт, нийгэмд шударга ёс тогтоох, ард түмний хүсээд байгаачлан байгалийн баялгийн тэгш  хуваарилалтыг  парламентаар  чиглүүлэх. Гуравдугаарт, парламентын тогтолцоогоо авч үлдэж улмаар боловсронгуй, сайжруулах чиглэлд хатуу байр суурьтай байх  гэсэн энэ бүхнийг  УИХ-ын шинэ даргаас  хүснэ.

-Ардчилсан нам УИХ нэн яаралтай тарж, ээлжит бус сонгууль явуулах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Улмаар АН тогтоолын төсөл боловсруулан гишүүдийн гарын үсгийг цуглуулах үйл ажиллагааг эхлүүлсэн. Үүнийг  хэрхэн дүгнэж байна?

-Парламент тарж болно. Гэхдээ парламентыг тараагаад цаашдаа Ерөнхийлөгчийн засаглал руу  орох вий гэсэн болгоомжлол надад байдаг.

-Төрийн албаны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон зарим дүрэм, журмыг батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслүүдийг чуулганаар ид хэлэлцэж байгаа. Уг хуульд та нэлээд ач холбогдол өгч ажилласан. Шинэ хуулиар нам эсвэл, танил талаа ашиглаж төрийн албанд орох үзэгдэл багасах уу.  Ер нь төрийн албанд ямар өөрчлөлтийг бий болгох вэ?

-Нийгэмд төрийн албыг тойрсон шүүмжлэл олон бий. Энэ хууль хэрэгжсэнээр төрийн албанд тодорхой хэмжээнд ахиц гарна гэж бодож байна. Ялангуяа, төрийн албыг тогтвортой байлгах  чиглэлд том ахиц болно. Энэ хууль гарснаар хэн нэгэн даргын цүнх барьсан, нам дагасан хүн ажилд орох явдал үндсэндээ арилна. Өөрөөр хэлбэл, төрийн алба сонгуулиас хамаарч хөдөлдөг зүйл эрс багасна. Хоёрдугаарт, уг хуулийн хүрээнд төрийн албыг чадвартай болгох чиглэлд анхаарна. Гадаадын улс орны туршлагыг бид судалж үзсэн. Ойрын үед Засгийн газраас Төрийн албан хаагчдын сахилга хариуцлагын тухай хуулийн төслийг өргөн барина. Энэ бол маш чухал хуулийн төсөл. Уг хууль нь төрийн албаны хуультай уялдаж байх хэрэгтэй. Ингэж байж цаашид төрийн албыг  цэвэр, тунгалаг  болгоход том дэвшил болно. Энэ долоо хоногт багтаан Төрийн албаны зөвлөлийн гурван гишүүний асуудал шийдэгдэнэ. Ингээд  хоёрдугаар сарын 1-нээс эхлэн төрийн алба шинэ хуулийн дагуу шинэ бүтцэд орж ажиллах нөхцөл бүрдэнэ.