УИХ-ын сонгуулийн өмнөх өдөр Шийдлийн Засгийн газрын тэргүүн Ч.Сайханбилэг Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг оросуудаас худалдаж авсан гэх шинэ мэдээ дуулгасан нь 2016 оны эдийн засаг, улс төрийн хүрээнд шуугиан тарьсан халуун сэдвээр нэрлэгдэж байна. Энэ бол яах аргагүй Монголын  эдийн засгийн түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдэх чухал бөгөөд том наймаа болсон билээ.

Одоогоос З8 жилийн өмнө Эрдэнэтийн овоог түшиглэн “Эрдэнэт” үйлдвэрийг байгуулсан бөгөөд өнөөдөр ийнхүү Монголын үндэсний компани болон хаягаа өөрчлөөд байгаа юм.

Хоёр улсын хамтарсан өмч болох “Эрдэнэт”-ийн  49 хувийг эзэмшдэг Оросын “Ростех” өөрийн хувиа “Монгол зэс” компанид зарснаар “Саалийн үнээ” гэж тодорхойлогддог тус үйлдвэр 38 жилийн дараа ийнхүү Монголын 100 хувийн өмч болж байна. Илүү тодоохойгоор хэлбэл, ОХУ-ын төрийн өмчит “Ростех” компани “Эрдэнэт”-д эзэмшиж байсан 49 хувиа монгголчуудад 400 гаруй сая ам.доллараар зарсан байдаг. Тус үйлдвэрийн 51 хувийг Монголын Засгийн газар, 49 хувь нь “Монгол зэс” компанид ирснээр хувь нийлүүлэгчид үйлдвэрийн Төлөөлөн удирдах зөвлөл болон удирдлагуудыг шинэчлэн өөрчилсөн билээ.

Төр, хувийн өмч хосолсон үндэсний том үйлдвэрийн ТУЗ-ийн даргаар У.Бямбасүрэнг, ерөнхий захирлаар нь  Х.Бадамсүрэнг томилсон. Шинэ ТУЗ-ийн гишүүдийн дөрөв нь Засгийн газрын, гурав нь “Монгол зэс” компанийнх.

“Эрдэнэт” үйлдвэр нь өнгөрсөн жилүүдэд олсон ногдол ашгаа 51:49 хувиар нь хувааж авдаг байсан бөгөөд жилдээ “Ростех” компанид 40 сая орчим ам.доллар өгдөг байсан гэх мэдээлэл бий. Тэгвэл энэ 40 орчим сая ам.доллар Монголдоо шингэх нөхцөл бүрдлээ гэсэн үг.

Хувь нийлүүлсэн үйлдвэрээс үндэсний компани болсноор энэ сэдэв Монголын улстөрчдийн дундах хэрүүлийн “алим” болж хувирсан. Тэр тусмаа УИХ дахь МАН-ын бүлгийнхэн дунд “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг монголчууд худалдан авсныг илтэд эсэргүүцэх хүмүүс цөөнгүй байсан юм. Монголын өмч Монголдоо ирлээ гэж дүгнэх нэгэн байхад оросуудаас хууль бусаар худалдаж авлаа гэж улстөржих хүмүүс ч цөөнгүй байв.  Гэвч, аль талаас нь харсан Монголын баялаг Монголдоо ирсэн нь чухамдаа буруутгах аргагүй “худалдан авалт” болсон гэж хэлж болно.

“Эрдэнэт” бол Монголын том татвар төлөгчдийн нэг. Өнгөрсөн 2015 онд тус үйлдвэр 284 тэрбум төгрөгийн татвар төлжээ. Гэсэн хэдий ч хувь нийлүүлсэн гэдэг шалтгаанаар  тус үйлдвэрээс зарладаг тендерүүд, олсон зарсан орлого, зарлага нь олон нийтэд хаалттай  байв. Харин үйлдвэр үндэсний өмч болсноор хамгийн түрүүнд өөрчлөгдсөн зүйл бол “Эрдэнэт” үйлдвэрийн бүх орлого, зарлага, тендер олон нийтэд “шилэн” болсон явдал. Энэ оны эхний 10 сарын байдлаар 498 мянган тонн зэсийн баяжмал үйлдвэрлэжээ. Тус үйлдвэрт өнөөдөр зургаан мянга гаруй хүн ажиллаж байгаагийн 95 хувь нь монголчууд юм байна.

Монгол Улсын стратегийн үйлдвэрт тооцогддог “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг оросоос монголчуд худалдан авсан нь оны онцлох үйл явдалд тооцохоос аргагүй билээ.

 Ж.ЭРХЭС