Монгол Улс жил бүрийн өвлийн тэргүүн сарын шинийн 1-нд Их эзэн Чингис хааны мэн­дэлсэн өдрийг “Монгол бахарх­лын өдөр” болгон тэмдэглэж, онцгой гавьяа байгуулсан нэг хүнийг “Чингис хааны одон”-гоор шагнадаг уламжлалтай. Энэ жилийн Монгол бахархлын өдөр” арваннэгдүгээр сарын 23-ны өдөр тохиох гэж байна. Уг өдөр ёслол, хүндэтгэлийн олон арга хэмжээ зохион бай­гуулдагийн нэг нь төрийн тэр­гүүн зэргийн шагнал болох Чин­гис хааны одон гардуулах үйл ажиллагаа юм.

“Чингис хаан” одон нь Монгол Улсын төрийн дээд, тэргүүн зэр­гийн одон бөгөөд 2002 онд Монгол Улсын хоёр дахь Ерөн­хийлөгч Н.Багабандийн гар­га­сан санаачилгыг УИХ сай­шаан дэм­жиж, УИХ-ын 21 дү­гээр тог­­тоолыг баталснаар олгог­дож эхэлсэн байдаг. Тогтоолд энэхүү одонг Монгол Улсын тус­гаар тогтнол, бүрэн эрхт бай­дал, үндэсний эв нэгдлийг ба­татган бэхжүүлэх, төрт ёсны түүх, соёлынхоо уламжлалыг гүнз­гий судалж, хойч үедээ өв­лүүлэх, дэлхийн бусад оронд сур­талчлан таниулах үйлсэд хувь нэмрээ оруулсан, онцгой гавьяа байгуулсан иргэнд Үндэсний их баяр наадмаар буюу жил бүрийн долдугаар сарын 11-ний өдөр хүртээж байхаар заасан бөгөөд 2012 оноос өөрчлөлт оруулж, “Монгол бахархлын өдөр”-өөр гардуулж байх болсон юм. Энэ жил уг шагналд төр, ний­гэм, соёл, урлаг, шинжлэх ухаа­ны салбараас олон хүний нэр дэв­шүүлснээс физикийн сал­барт нэрээ дуурсгасан эрдэмтэн Хавт­­гайн Намсрайд олгохоор шийд­вэрлэжээ.

Өмнө нь энэхүү шагналыг голдуу улстөрийн салбарынхан хүртдэг /Монгол Улсын анх­ны Ерөнхийлөгч П.Очир­бат, Ерөн­хий сайд асан Д.Бям­ба­сүрэн, Ул­сын Бага хур­лын дарга, анх­ны дэд Ерөнхийлөг­чөөр ажил­лаж байсан Р.Гончигдорж, Ерөн­хийлөгч асан Н.Багабанди, УИХ-ын дарга асан Д.Дэмбэрэл, Ерөн­хий сайд асан Д.Содном/, ур­лаг соёлын салбараас 2009 онд Төрийн соёрхолт Б.Шарав л тэдний завсраар орж байсан бол энэ жил ийнхүү шинжлэх ухаа­ны салбараас анхны шаг­нал­тан төрж байгаа юм. Шинж­лэх ухааны салбараас энэхүү шаг­налын эзнээр анх тодорсон нэрт эрдэмтэн Х.Намсрайг “ММ” өнгөрсөн “Долоо хоно­гийн дуулиант нөхөр”-өөр нэр­лэж байна. Академич Х.Намсрай нь  1943 онд Завхан аймагт малчин ард Хавтгайн хүү болон мэндэлсэн бөгөөд  Москвагийн их сургуулийг 1968 онд төгсч, амьдралынхаа 46 жилийг физик-математикийн шинжлэх ухааны  салбарт  ажиллажээ.

Академич Х.Намсрай физи­кийн салбарт Ертөнцийн бүт­цийг бүрдүүлэгч эгэл урт бү­хий цэгэн бус онолыг боловс­руу­лан квант физикийн онолд шинэ чиглэл гаргаж, дэлхийн физикч­дийн дунд нэрд гарсан “Намсрайн онол”, “Намсрайн дөхөлт” гэсэн онол, арга зүйн ши­нэ шийдэл, томьёоллыг бий болгосон, математикийн сал­барт интеграл, дифферен­циал тоололд шинэ чиглэл гар­гаж, интегралыг бодох оновч­той шийдэл, түгээмэл томьёонуудыг боловсруулсан нэрт эрдэмтэн юм. Тэрбээр шинж­лэх ухааны салбарт 46 жил зүт­гэх­дээ эрдэм шинжилгээний өгүү­лэл 100 гаруйг туурвиж, га­даад, дотоодын сэтгүүлд хэвлүүлс­нээс гадна эрдэм шинжилгээний 30 гаруй ном, сурах бичиг, тойм өгүүлэл бүтээлцсэн нэрт сурган хүмүүжүүлэгч, багш юм.

Х.Намсрайн оюуны бү­тээл, авьяас чадвар, нөр их хөдөл­мө­рийг Монгол Улс өндрөөр үнэлж, 1997 онд Монгол Ул­сын Төрийн соёрхол, 2009 онд Монгол Улсын Шинжлэх ухаа­ны Гавьяат зүтгэлтэн цол, 2012 онд Монгол Улсын Засгийн газ­рын шилдэг бүтээлийн шагнал ол­гож байжээ. Х.Намсрай эр­дэм шинжилгээ, судалгааны га­­рамгай бүтээл туурвиж, Мон­­гол Улсын нэрийг дэл­хий да­хи­наа дуурсган улс үн­дэст­нийхээ өмнө бахархам гавьяа байгуулсан хүн юм. Их эрдэмтэн Х.Намс­райд “Чингис хааны одон” гар­дуулах ёслол Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өдөр буюу 11 дүгээр сарын 23-ны билигт сайн өдрийн морин цагт Төрийн ордны Есөн хөлт цагаан тугт Ёслол хүндэтгэлийн танхимд болох бөгөөд орон даяар шууд дамжуулах юм байна.

Х.БАТСАЙХАН

Эх сурвалж: www.mminfo.mn