Сүхбаатар аймгийн Дарьганга суманд энэ сарын 21-23-нд “Ганга нуур”-ын чуулган болно.

“Ганга” хэмээх үг Дарьганга нутгийн түүх соёл, байгаль экологийн эрт ба эдүгээг төдийгүй гоо үзэсгэлэн, ур ухааны их өвийг хураангуйлсан томьёо мэт санагдана. Үгийн гарал үүслийг Энэтхэг дахины хэлний эртний язгуур луу нэхэн хөөвөөс энэрэн нигүүлсэхүй, авран гэтэлгэхүй, эх ундарга гэх утгас цацардаг гэмой. Монголын соёлын нэгэн ундарга эхээ авсан Ганга мөрний аршааныг залсанаас Ганга нуур үүссэн гэх домог бий. “Ганга гоёл”, “эрэг ганга”, “ганга өвс”, гэх олон үгс ч бас л Ганга нуурын нэртэй утгын садан сүлбээтэй. Ганга нуур бол хамгийн олон үлгэр домогтой, дуу хууртай, эргэн тойрон түүхийн үлэмж дурсгал цогцлоосон монголын хосгүй үзэсгэлэнт баянбүрд билээ.

Эдүгээ цаг үед манай дэлхийд нүүрлээд байгаа байгаль экологийн хувьсал болох дулаарал, хуурайшил Дарьганга нутагт хүчтэй нөлөөлж буйн зэрэгцээ хүний буруу үйл ажиллагааны улмаас нуурын ус татран багасаж, Ганга руу чиглэсэн зам харгуй дагаад элсний нүүдэл ихсэн цаашид ширгэж болзошгүй аюулын харанга дэлдээд байна. Ганга нуурын намар цагийн нэгэн гайхамшиг болох хунгийн чуулганыг үзэх гэсэн хөл хөдөлгөөн ихсэж, байгалийн зохист тэнцвэрийг алдагдуулсаар байна. Ялангуяа Ганга нуурыг тэжээдэг хорин нэгэн булгийн олонхи нь ширгэж, ундарга багасан, өвс ургамалууд тачирдан хомсдсоор байгаа нь аюулын дохиог улам ойртуулсаар буй.

Сүүлийн жилүүдэд Ганга нуурын ус эргээсээ үлэмж хэмжээгээр дотогшилж, ёроолд нь элс тунаж, хамгийн гүн газраа дөнгөж 70см болж замгандаа дарагдан монгол хүн бүрийг ялангуяа Дарьганга нутгийхныг түгшээж байна.

“Ганга нуурын чуулган” хэмээх нэрийн дор Дарьганга нутгийн түүх соёл байгаль экологийн өв уламжлал, нүүдэлчдийн соёл иргэншлийн үнэт зүйлсийг хамгаалах, арвижуулан дэлгэрүүлэх иргэнлэг санааг бодитоор эхлүүлж буй хөтөлбөрийн нээлт энэ 2014.09.22-нд буюу өдөр шөнө тэнцэх өдөр Ганга нуурын хөвөөнд болно. Мандах өглөөн нарыг хотол олноор урин залж, Ганга нуурандаа ая дууны болон шашин соёлын нандин зан үйлээр тахил өргөн лусыг баясган, нуурныхаа ундаргыг нь урин дуудах болно. Хүмүүний сэтгэлийн эрчим, байгалийн эрчим хүчтэй нэгэн эх сурвалжтай, харилцан шүтэлцээтэй гэдэгт би бат итгэдэг. Тиймээс ч Монголчууд уул ус, газар шороогоо амь сүнстэй хэмээн хүнчилэн харьцдаг билээ. Байгаль дэлхийтэйгээ харилцах монгол зан үйл, ёс уламжлалыг сэргээж, ирээдүй хойчдоо уламжлуулах нь нуур ус амгалан байхын эх үндэс мөн билээ.

Эрдэмтэдийн судалгаа дүгнэлт хийгээд шинжлэх ухааны үндэслэлээр дэвшүүлэн гаргаж буй “Дарьгангын эко системийг хамгаалах” төслийг дэмжиж олон нийтийн идэвхи санаачилга хөдөлгөөнийг өрнүүлэх, уул усаа хамгаалахад эрвийх дэрвийхээр оролцож буян үйлдэхийг “Ганга нуурын чуулган” уриалж байгаа юм. Ганга нуураас Дарьганга сумын төв хүртэл 12 км бүхий ойн зурвас байгуулах эхлэлийг бид энэ үеэр тавина. Өөрөөр хэлбэл Ганга нуур тийш баруун хойноос чиглэсэн олон замуудаар үүссэн газрын хөрсийг хамгаалж ойн зурвас бий болсноор нуур орчмын экологийн тэнцвэрт эерэг нөлөө үзүүлнэ хэмээн эрдэмтэд үзэж байна. Цаашид нуурын замгийг цэвэрлэх, булгуудын эхэнд мод тарих, Ганга нуурын бургасан шугуйн хаяаг тэлэн үржүүлэх, нүүдлийн шувуудыг хамгаалахтай холбоотой олон ажил хийгдэнэ.

 Бид юу хийж нуураа хамгаалж нутаг усандаа буян үйлдэж болох вэ?

1.         Дарьганга нутагт аж төрж амьдарч буй иргэн бүр жилд 1-с доошгүй мод тарих

2.        Дарьганга нутагт аялан явж Алтан-Овоо, Шилийн богд, Ганга нуур, Оргихын булагт ирж буй хүн бүр 1-с доошгүй мод тарих

3.        Дарьганга нутагт аялан ирж буй гадаадын жуулчид, зочид сайн дураараа мод тарьж буян үйлдэхийг уриалах

4.        Ганга нуурын ус багасаж буй нэгэн шалтгаан болох хэвийн хэмжээнээс хэтийдсэн замгийг цэвэрлэхэд биечлэн туслах

5.        Ганга нуурыг хамгаалах хөдөлгөөн сайн дурын идэвхтнүүдийг бий болгож дэмжүүлэх

6.        Ганга нууранд зориулан замагжихаас хамгаалах багаж төхөөрөмж авч өгөх

7.        Ганга нуурыг хамгаалахад завь авч өгөх

8.        Цаашид Ганга нуурыг хамгаалах 10 жилийн хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх

9.        Ганга нуурын тухай баримтат кино хийх, ном хэвлүүлэх

10.      Ази дахь төрөлх байгаль орчны чухал бүсийн хамгаалалтыг сайжруулах олон улсын гэрээнд нэгдэх

11.       Ганга нуур орчмын бургас, эмийн ургамал, ашигт ургамалуудыг мөчрөөр болон үрээр үржүүлэх талаар орон нутагт сургалт явуулж хэрэгжүүлэх

12.      Ганга нуурыг хамгаалах сан бий болгох

Эх болсон нутаг усаа хамгаалах “Ганга нуурын чуулган” хөтөлбөрт нэгдэхийг элэг нэгт монгол ахан дүүстээ уриалж байна.

“Ганга нуурын чуулган” төслийг санаачлагчдын нэг Яруу найрагч Г.МЭНД-ООЁО