УИХ-ын эрхэм гишүүд Сон­гуулийн хуулиа ганц сайн шинэчилж, сонгууль явуулдаг тогтол­цоо­гоо  өөрчлөхөөр жилийн өмнөөс ханцуй шамласан юм. Ажлын хэсэг  байгуулж, гишүүдээс ч хуулийн төсөл боловсруулав. “Энэ хаврын чуулганаар ганцхан дай­раад л гайхалтай сайхан хууль гар­гаад ирнэ” гэж уг нь их л урам зо­риг­­той “давшсан” ч одоо бол эрч нь харьсан дээс гэгч шиг болж хо­цор­чээ. Сонгуулийн тогтолцоогоо про­­порциональ болгохоор МАХН, Ард­чилсан нам санал нэгдэж, олон жи­лийн турш сонгуульдаад луй­вар, булхай, бүтэхгүй амлалт, мөн­гөний гарз болохоос өөр шидийг үзүүлээгүй мажоритар тогтолцоог халсугай хэмээн ам гарцгаасан юм, уг нь. Хамтарч Засаг барьж байгаа дээрээ л энэ бүтэлгүй тогтолцоог сольё гэсэн тэдний үг цуурай болоод хоцорч мэдэхээр болжээ, өнөөдөр. Бүр сонгуультай холбоотой хуулийн төслүүдийг элдэв шалтаг заан хэлэлцэхээс цааргалах болов.

 Энэ долоо хоногийн мягмар гаригт УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хороогоор хэлэлцүүлэхээр оруулж ирсэн ч шалтаг тоочиц­гоо­соор буцаалаа. Хамгийн гол нь, Сонгуулийн тухай хуулийг хэлэл­цэж чадахгүйд хүргэсэн гацаа нь тогтолцоогоо шийдэж чадаагүйд бай­гааг хүлээцгээв.

УИХ-аас томилж УИХ дахь МАХН, Ардчилсан намын бүлгүүдийн ахлагч нарыг бүрэлдэхүүнд нь зо­риуд оруулсан ажлын хэсгээс боловс­руулсан төсөлд ч, УИХ-ын гишүүн Л.Болд нарын гишүүдийн өргөн барь­сан төсөлд ч пропорциональ тогтол­цоог ирэх сонгуульд хэрэг­лэ­хээр оруулж ирсэн юм. Зарчмын за­рим өөрчлөлт оруулах нь мэ­дээж ч монголчууд 1990 онд про­пор­цио­налиар сонгууль хийж анхны байнгын ажиллагаатай парламент болох Улсын Бага Хурлыг байгуулсан туршлагатай. Тухайн үеийн намуудын төлөөллийг боломжийн хамруулсан, одоог бодвол шударга парламент тэр үед бүрдсэн юм. Ядахдаа л тэр цагийн ховор бараа болох барааны саванг сонгогчдодоо бэлэг болгосон эрхэм гишүүнийг огц­руулж чадаж байсан гайгүй пар­ламент.

Г­этэл гишүүд пропорциональ тог­­тол­цоогоор сонгууль явуулж намын­хаа чансааг ч, өөрсдийнхөө нэр хүн­дийг ч сонгогчдын жингийн туухай дээр тавихаас хойргошиж нөгөө муу­лаад байсан мажоритар тогтолцоо руу­гаа ухрахаар сэм ярилцдаг болжээ. Ух­рах ухрахдаа хамгийн их амлалт, хамгийн их хахууль шаарддаг, улсын нэгдсэн төсвийн хөрөнгийг хэдхэн хүнтэй баг руу зам тавих, бүр өндөр хүчдэлийн шугам татахад үр дүнгүй юүлдэг, за тэгээд тухайн нутаг усан­даа ах дүүс олонтой нөхдийн хамгийн их популист юм ярьж байж гарч ирдэг жижиг 76 тойрогтой тэр тогтолцоо руу шүү. Үүний түрүү­чийн УИХ-ын гишүүд жижиг 76 той­рогтой мажоритар тогтолцоо манай улс төрийг баллаж байна, авлига хээл хахуулийг хөөрөгдөж байна гэ­сээр томсгосон 56 тойрогтой том ма­жоритар тогтолцоог сонгосон. Гэхдээ далан долоон цоорхойтой хууль хийснээ УИХ-ын 2008 оны сон­гууль болохоос өмнө мэдэж за­сах гэсэн ч дараагийн сонгуулийг товлоход  зургаан сар үлдсэн үед гар хүрч болдоггүй журамтай тул яаж ч чадалгүй үлдээсэн. Ингээд ухсан нү­хэндээ өөрсдөө халтирцгааж 2008 оны сонгуулийг утга замбараа муутай явуулс­ны балгийг долдугаар сарын 1-нд амссан.

Иргэдийнхээ амь нас, эрх чөлөө­гөөр дэнслэн байж Сонгуулийн хуу­лийг маш чамбай гаргах ёстойг ухаарсан эрхмүүд маань тэгэхэд сүр­хий сургамж авснаа хэлцгээж 2012 оны сонгуулийг өөр тогтолцоогоор явуу­лахаа амлаад байснаа өнөөдөр март­сан бололтой. Үүр муутай ууль шувуу даарч зутрахаараа “Ирэх жил яг хийсэн ясан гэр нэгийг барьж авна даа” гэж андгайлдаг ч тэр үгэндээ хүр­дэггүй юм гэнэ лээ. Хуучны үлгэр л дээ. Харин манай эрхэм гишүүд “Дараагийн сонгуулиар яг хийсэн “ясан” хууль гаргаад шударга сайхан сонгуульдана” гэдэг ч цагаа тулахаар ууль шувууны үлгэр болоод л хоцрох юм даа. 

Пропорционалиар үзэлцье гэвч өөрсдөө дахин гарч ирж чадахгүй шинж­тэй санагдахаараа эрхэм ги­шүү­дийн зориг мохож, яаж ийгээд суу­далдаа эргээд ирдгээр нь жижиг мажоритараараа үзье гэж шийдэж байгаа бололтой. Ялангуяа МАХН-ын бүлгийн гишүүд ерөнхийдөө тэр тал дээр санал нийлж байгаа юм гэсэн.
Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуультай уялдуулаад УИХ, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгульд нэ­мэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх гэж байсан ч мөн л буцаав. Гол нь жолоо цулбуургүй ам­ладаг амлалтад нь хуулиар хязгаар тавьж өгөх зорилгоор нэмэлт оруулах тухай төсөл байсан юм.
Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч Зас­гийн газрын амлалтаас илүү ха­льж амл­аж болохгүй. УИХ-ын сон­­гуу­льд өрсөлдөх нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчид ч улсын нэгд­сэн төсөвт тусгаагүй, төсвийн хөрөнгөөс хальсан амлалтыг амныхаа зоргоор, сэтгэлийнхээ хөөрлөөр өгч болохгүй гэсэн заалт оруулах байсан ч бас л гацаанд ороод байна. Өмнөх сон­гуулиар дааж давшгүй мөнгө амла­чихаад өнөөдөр хүүхдийн мөнгөө хасч, урд хормойгоо хойтохоороо нө­хөх­­дөө тулаад сандарч суугаагаасаа сэхээ авч хамаагүй амлалт өгөхийг хуулиар хямгадах гэсэн хэрэг л дээ.

Гэхдээ одоохондоо эрхэм ги­шүүд амлалт хязгаарлах бүү хэл, сон­гуулийн тогтолцоогоо шинэчлэхээ ч шийдэж чадахгүй сууцгааж байна. Наадмын өмнө чуулганаа завсарлуулж уях морьд, зодоглуулах бөхчүүдээ эргэхээр гишүүдийн сэтгэл дэнслээд танхимдаа тогтохоо больжээ. Уяачдын түрүүч Хүй долоон худаг руу дөхөж эрхэм түшээдийн санаа сэнсрээд ирлээ. Төмөр замын бодлогоо гараас гаргачихлаа. Тавантолгойн ногоон гэрэл аль хэдийнэ асчихаж. Сонгуулийн хуулиа шууруулах уу, намрын чуулган руу ухраах уу гэдгийн аль нэгийг шийдээд л эрхэм гишүүд  зодгоо баадагнаж, хусуураа бүсэндээ хавчуулан гарч өгөхөд бэлэн болжээ. Яг хийсэн сайхан Сонгуулийн хууль наадмын хурдан хөлгүүдийн тоосонд дарагдаад замхрах  вий дээ.