Цаг үеэ мэдэрсэн шийдвэр
Дэлхийн эдийн засаг хямралд орж эхэлсэн 2008 оноос Хятад юанийнхаа ханшийг ам.долларын ханштай уясан билээ. Энэ шийдвэр нь тэднийг элдэв эрсдэлээс үргэлж хамгаалж ирсэн. Харин энэ удаад эргээд уян хатан болгох шийдвэр гаргаж байгаа нь тэднийг эдийн засгийн ямар нарийн мэдрэмжтэй болохыг нь харуулж байна.
Өнгөрсөн хугацаанд Хятадын дотоод валютын ханш тун тогтвортой байсан. Үндсэндээ нэг ам.доллар 6.83 юаньтай тэнцэж байлаа. АНУ болон дэлхийн тэргүүлэгч эдийн засагтай улс орнууд хятадуудыг ийнхүү мөнгөн тэмдэгтийн ханшаа зохиомлоор бага түвшинд барьж байгааг нэлээд шүүмжилж байв. Эдийн засгийн шинжээчид юанийн ам.доллартай харьцах ханш бодит ханшаасаа 40 хувь доогуур байгаа хэмээн үзэж байсан юм. Энэ нь Хятадад үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд хэзээд өрсөлдөх чадвартай байлгасаар ирсэн. Харин өдгөө юанийн ханшийг уяанаас нь тайлах мэдэгдэл гаргасан нь Хятад улс дэлхий эдийн засгийн хямралыг амжилттай даван туулсны илрэл хэмээн зарим ажиглагч үзэж байгаа аж. Тэдний энэхүү мэдэгдлийг АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обама талархан хүлээн авч байгаагаа ч мэдэгдээд байна. Мөн АНУ-ын Сангийн сайд Тимоти Гейтнэр Хятадыг чухал алхам хийсэн гэж дүгнэсэн бөгөөд цаашид ханшийн өөрчлөлт хэр хүчтэй байхад голлон анхаарч байгаа ажээ. Хятадын эдийн засагчид ч Төв банкны энэ шийдвэрийг тун их дэмжиж байгаа бололтой. Тус улсын Гадаад эдийн засаг, худалдааны их сургуулийн Банк санхүүгийн дээд сургуулийн захирал Дин Жиже радиод ярилцлага өгөхдөө “Хятад улс юанийн ханшийг сайжруулах механизмд өөрчлөлт оруулах нь өөрийн хөгжлийн шаардлагаас үүдсэн, эдийн засгийн хөгжилд тустай ажиллагаа болох юм” гэжээ. Сүүлийн хоёр жилийн турш Хятадын Төв банк юанийн ханшийг бага түвшинд барьснаар их хэмжээний валютын болон алтны нөөцийг цуглуулж чаджээ.
Монголчуудад мэдрэмж алга
Харин Монголд төгрөгийн ханш өдөр ирэх бүр унаж, худалдан авах чадвар нь доройтсоор буй. Энэ нь инфляци нийслэлд 16.1 хувьд хүрснээр тодхон илэрч байгаа. Монголбанкныхан төгрөгийн ханшийг чангаруулах бодитой арга хэмжээ авахгүй байна. Туршлагатай банкируудын зөвлөж байгаагаар бол иргэдэд их хэмжээгээр халамж тарааж төсвийн бодлого тэлж байгаа үед мөнгөний нийлүүлэлтийг хумих ёстой. Харин төсвийн зардал бага байгаа тохиолдолд мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх ёстой аж. Гэвч инфляцийг бууруулахын тулд ойрын үед мөнгөний хатуу бодлого авч хэрэгжүүлэхгүй нь тодорхой болсон. Төв банкны Захирлуудын зөвлөл бодлогын хүүгээ 11 хувиас нэмэгдүүлэхгүй гэсэн шийдвэрийг өнгөрсөн долоо хоногт гаргасан. Тиймээс төгрөг ойрын үед чангарах ямар ч боломжгүй гэсэн үг. Уг нь манай улс ашигт малтмалын томоохон ордуудаа хэрхэн ашиглах зарчмаа үндсэндээ тодорхойлж, дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ялгаваргүй хандана гэсэн нь олон улсын бирж дээрх Монголын уул уурхайн хувьцааны ханш болоод төгрөгийн ханшийг нэмэгдүүлэх таатай нөхцөл бүрдэж эхлээд буй. Нэгэн үе манай улсыг зүгээр л ашигт малтмалын арвин нөөцтэй гэхээс илүү сүр дуулиан дагалддаггүй байсан бол өдгөө монголчууд арабуудаас дутахааргүй амьдрах боломжтой гэдгийг батлах мэдээлэл ч цацагдах боллоо. Хөрөнгө оруулалтын судалгааны “Angel research” хэмээх олон улсад нэр хүндтэй хүрээлэнгийн ерөнхийлөгч Браин Хикс “Монголын далд нөөц ба дэлхий дээрх хамгийн сүүлчийн аварга бужигнаанаас “цөм авах” ашгийн талаар тандсан илтгэл” гээчийг дэлхийн томоохон биржүүдийн цахим хуудаст байршуулж, монголчууд төдийгүй дэлхий дахиныг алмайруулсан шүү дээ. Мөн “Монголын баялагт оруулсан таны хөрөнгө 57 дахин өсөх боломжтой” гэсэн нь зөвхөн хөрөнгө оруулагчид гэлтгүй баялгийн эзэн иргэн бүрийн анхаарлыг татсан. Өдгөө иргэн бүр уул уурхайн хөрөнгө оруулалтыг элдэв улстөржилт, хов хэрүүл биш, өөрийнх нь ирээдүйн баталгаа болно гэдэг утгаар нь анхаарлаа хандуулдаг болоод байгаа. Засгийн газрын тэргүүн ч тэр итгэл найдварыг бий болгосон. Тэрбээр Тавантолгойгоос олох орлогыг иргэн бүртээ хувьцаа болгон тэнцүү хүртээнэ гэж мэдэгдсэн.
Гэвч төрийн зарим бодлого хоорондоо сайн уялдаж өгөхгүй байгаагаас болж үндэсний валют үхмэл байдлаасаа гарч чадахгүй байна. Тухайлбал, бэлэнчилдэг сэтгэлгээг халж, бүтээдэг байя гэж нэг хэсэг нь хэлээд байхад хувь улстөрчийн амбиц хөөж хүүхдийг мөнгийг сэргээх, сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэсэн улайрал ч газар аваад байна. Ямартай ч, дотоод валютынхаа худалдан авах чадварыг нэмэгдүүлэхийн тулд улс төрийн өнцгөөс бус, улсынхаа эдийн засгийн бодит боломжид тулгуурлан шийдвэр гаргадаг гэдгийг урд хөршийнхөн бидэнд бэлхнээ харууллаа. Энэ мэт бэлэн туршлагаас бид их зүйлийг суралцах ёстой.
Ч:Дашдэлэг.
Зохиогчийн эрх: “Улс төрийн тойм” сонин.