15 тэрбум төгрөгөөр юу бүтээн байгуулж болох та­­лаар төсөөлдөө. Нийс­лэ­­лийн иргэдийн бухимд­лыг багасгахын тулд та энэ мөн­­гөөр хэрхэх байсан бо­лоо. Ингэж асуух асуултад ойрын хүрээнийхэн маань янз янзаар л хариулж байх. Тэднээс:
…Утааг багасгахын тулд орон сууц барина.

-Орон сууц барихаас өмнө түүнийг жигд, найдвартай дулаан цахилгаанаар хангах эх үүсвэрийг бий болгоход зарцуулна.

-Энхэл донхол замыг ча­нар­тай шинэчлэж, хотын тө­­­вийн замыг өргөсгөхөд зар­­­цуулна… гэх гурван ха­риул­тыг энд иш татмаар санаг­­дав.

Эхний хариултын эзэн өөр­­­­төө дэмжлэг авахын тулд уушиггүй, амьсгалын замын архаг үрэвсэлтэй хүүхдүүд ихээр төрөх болсон. Ингээд зогсохгүй нийслэлчүүдийн дий­лэнх олонх утаанаас бо­­­лоод уушиг нь муудсан ба­рим­­тыг иш татах.  

Удаах нь 12-13 сая ам.дол­лараар юу хийх талаар түү­ний бататгасныг зөвтгөх ч орон сууц барихаас өмнө тав дахь эх үүсвэрийг барихыг чухалчилна. Учир нь нийс­лэ­лийн дулаан, цахил­гаа­ны стан­цууд ачаал­лаа дий­лэхээ больсон бо­ло­хоор өөрийнх нь хий­сэн бүтээн бай­гуу­лалтыг хи­й­гээгүй цагт орон сууц барих ту­хай яриад ч хэрэггүй гэнэ. Тэгвэл хам­­гийн сүүлчийн бүтээн байгуулалтын эзэн арай өөрийг өгүүлнэ. Түүний хэлс­нээр нийслэлийн 400-хан километр замд 180 мянга орчим тээврийн хэрэгсэл багтаж ядан түгжирч байна. 400-хан километр замынх нь 80 хувь эвдэрч хэрэгцээнээс гарсан. Хорьхон хувь нь шинэ зам гэдэг ч урсгал засвар хийх хэмжээний бол­­сон гэж толгой сэгсрэх аж. Тэрээр Баянхошууд амь­дар­даг. Ха­­рин ажил нь “Кино үйл­д­вэр”-т. Өглөө ажилдаа 09.00 цагт ирэхийн тулд 06.00 цагт босч 07.20 цагт гарахгүй л бол хоцордог аж. Тиймээс өөрийнх нь хэлсэн хөрөнгө оруулалт хийх нь хамгаас чухал…

Тэд ингэж хэлж буй бол харин хотын удирдлагууд, ха­ръяа байгууллагууд энэ мөнгөөр өөрийг хийх ёс­той гэж үздэг. Өнгөр­сөн жилээс хэрэгжиж эхэл­­сэн авто замын гэр­лэн до­хиог шинэчлэх төс­лийн хү­­рээнд 13,5  сая ам.дол­лар зар­цуу­ла­хаар бол­­сон. Зар­цуулж ч бай­на. Гэрлэн до­хионы юуг шинэч­лэ­хэд 13,5 сая ам.дол­­лар зар­­цуулдаг юм бол оо. Энэ асуултад Авто за­­мын газрынхан “Төслийн хүрээнд 47 уулзварт ши­нээр гэрлэн дохио, 26 уулз­варт теле камер, 52 цэгт мэдрэгч суурилуулна. Мөн теле камер, мэдрэгч нь нэгд­сэн удирдлагын төв­тэй байх агаад ажиллаж буй замын хөдөл­гөөнийг зохи­­цуулах прог­рамм хан­гам­жийг мэдээллээр хангах зориулалттай юм. Түү­ний техник, тоноглолд зар­цуул­на” гэх жижүүрийн ха­риул­­таар “бэлэг” барина. 13,5  сая ам.долларын өр­төг­тэй төсөлд иймхэн ажил л багтдаг хэрэг үү гэвэл “Зөвхөн 47 уулзварт гэ­рэл дохиог шинэчлээд тө­сөл дуусч байгаа хэрэг биш. Төслийн задаргаагаар нэгд­сэн удирдлагын тө­вийг тоноглох программ хан­гам­жийг суурилуулах, га­зар доорх шилэн кабелийн сүл­жээ, 26 уулзварт суури­лагд­сан телекамер түүний шон. мэдрэгч, хамгаа­лагч зэрэг маш олон зүйл зардалд багтаж байгаа. Дээр нь манай инженер техникийн ажилчдыг сургах сургалтын зардалч орсон” гэх бөлгөө. Тэдний тайлбарлаад байгаа камер нь авто машины ду­гаа­рыг харах боломжгүй гэд­гийг Мэргэжилтнүүд хэлж байгаа. Осол хийгээд зугт­сан эт­гээдийн машины дугаарыг харж чадахгүй бол тэрний хэрэг байна уу гэж асуумаар байна. Хариултыг нь хэзээ нэгэн цагт хар­гал­зах хүмүүс нь хэлнэ биз ээ. Дашрамд дур­дахад, нийс­лэлд Япон Солонгос, Орос гэх мэт дөр­вөн улсын өөр өөр гэрлэн дохио байдаг юм билээ. Өөр хоорондоо адил­гүй.

…Ганцхан зүйлээр жи­шээ­­­лэхэд, зуны орой болгон битүү бөг­лөрчихдөг нийс­лэлийн но­гоон зуслан руу явах за­мыг бүрэн шинэч­лэхэд уг төс­лийг мөнгөнөөс 100 дахин бага мөнгө зар­цуулна гэсэн тоо­цоог мэр­гэ­жилт­нүүд гар­гажээ. Гэ­­тэл энэ замыг за­сах мөн­гийг 100 дахин нуга­л­сан мөн­гийг хоёрхон сарын дараа аса­хаа байчихдаг гэр­лэн до­хионд зарцуулж бай­на. Хэтэрхий их мөнгийг Со­лон­госоос гэрлэн до­хио ху­д­ал­дан авахад зар­цуулсан бо­ло­хоор гэрлэн до­хионы дээр гэрлэн дохио байр­луул­даг болчихжээ. Үү­­нийг анзаа­рах тэнхэлгүй хү­­­­мүүс энэ салбарыг тол­гойлдог гэдэгт итгэхгүй бай­на. Харин хэн нэгний шахааны биз­нес цэцэглээд байгаа гэдэгт итгэлтэй байна .

Замын цагдаагийн дарга солигдохоор л жолооны үнэм­лэх шинэчлэгддэг гэ­дэг. Өмнөх нь шаардлага хан­­гах­гүйдээ бус шинэ дар­га мөнгөжих гэсэндээ тэр шүү дээ. Дүүргийн за­саг “ноёд” ч замын хайс сольж ажилтай харагдангаа иймэрхүү бизнес хийдэг нь ч бас л жишээ. Үүнтэй агаар нэгэн адил юм болоод байгаа юм биш байгаа. Үгүй гэвэл уулзвараас уулзар хүртэл нэг ч туслах замтай нийлдэггүй шулуун замд гэрлэн дохио байрлуулах хэрэгтэй гэж үү. 

“13,5 сая ам.долларын үнэ­тэй эддээ” гэж гэрлэн до­хиог харах болгондоо са­наж түүгээр юу хийж бо­ло­х байсныг бодож яваарай, нийс­лэлчүүд ээ. Удахгүй гэ­рэл­­түүлэгний шонгийн оронд гэрлэн дохио байрлах вий.

Л.НАРАНТӨГС