Улсын Их Хурлын гишүүн С.Дэмбэрэлийн гаргасан хүсэлтийн дагуу Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо “Ядуурал ба эрүүл мэнд” сэдэвт нээлттэй сонголыг 2013 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр Төрийн ордонд  зохион  байгуулагдлаа.

С.Ганбаатар: Өнөөдрийн арга хэмжээг С.Дэмбэрэл гишүүн 5 сарын өмнө санаачлаад нийгмийн бодлогын байнгын хороотой ярилцаад өнөөдөр хийж байна. Нилээд үр дүнтэй боллоо гэж үзэж байна. Олон чухал илтгэлүүд тавигдлаа. Асуулт хариулт явагдлаа. С.Дэмбэрэл гишүүн хаалтын үг хэлнэ үү.

С.Дэмбэрэл: За баярлалаа. Би Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд байхдаа ЭМЯ-ны 2012 оны тайлан илтгэл болох нэг ногоон номноос Монгол улсын хүн амын ядуурал, эрүүл мэндийн байдал хоёрын хооронд улам бүр  нэмэгдэж байгаа корреляци буюу харилцан холбоо хамаарлыг олж харсан. Энэ нь бодит амьдралд хүмүүст их мэдрэгддэг байсан. Эндээс, төр нь энэ чиглэлээр юу хийж байна? Төр өөрөө энэ асуудалтай корреляцитай байж чадаж байна уу? гэсэн асуулт гарч ирсэн. Төрийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоо гэж ярьдаг, тэр маань хангагдаж байна уу? Хувийн хэвшлийн оролцоо ямар байдаг юм бэ? Иргэд яаж оролцдог юм бэ? гээд олон асуулт гарч ирсэн. Тийм учраас энэ асуудлыг өнөөдөр ярьж байгаа нь маш чухал. Яг өнөөдөр нөгөө зааланд, 2 сайдыг огцруулах эсэх тухай асуудал яригдаж байна. Тэр нь их сонирхолтой санагдаж байгаа байх. Гэвч үнэндээ энэ өрөөнд яригдаж байгаа зүйл илүү ач холбогдолтой. Уг нь тэнд биш, энд сэтгүүлчид дүүрэн байж байвал, энэ чухал асуудлыг нийгэмд хүргэх талаасаа хавьгүй чухал, үндэсний хэмжээний том асуудал юм. Энэ бол нэг, хоёр, эсвэл гурван яамны асуудал биш. Гэтэл одоо энд 2 Яамны сайд л сууж байна. Үнэндээ, энд жишээлбэл, уул уурхайн сайд сууж байх ёстой. Эцсийн дүндээ бид, ядууралд хандах Монгол улсын төрийн бодлогын хандлага нь ямар байгаа юм бэ гэдгийг сайн тодорхойлоод авъя. Монгол төрийн ядууралд хандах хандлагын эндээс үүссэн эндээс суурилсан  бодлого нь ямар байдлаар явагдаж байна вэ, яаж явагдах гэж байгаа юм бэ, цаашдаа юу хийгдэх юм бэ гэдэг асуудал хурцаар тавигдаж байна.  Алтанхуяг гэдэг эмч эмэгтэйн Баянзүрх дүүргийн жишээн дээр авч үзэхэд л өрхийн эрүүл мэндийн үйлчилгээний төвд тулгамдсан асуудал өнөөдөр асар их байна. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр макро гэж ярих их дуртай байна шүү дээ. Гэтэл  микро түвшинд тулгамдсан асуудал асар их хуримтлагдсан байна. Шийдвэрлэх арга замыг энэ хүмүүс хэлж байна. Бид энд хариулт өгөх ёстой. Та бүхний илтгэлд маш үнэтэй, олон чухал санаанууд гарлаа. Хоёр сайд төрийнхөө бодлогыг маш сайн тодорхой хэлчихлээ. Гэтэл энэ 2 Яаманд хандах Улсын Их Хурлын хандлага ямар байна вэ? Миний бодлоор хандлага нь маш дутуу дулимаг байна. Асуудлыг дутуу үнэлж байна. Бид өнөөдөр нүүрс, зэсэнд маш их ач холбогдол өгч байна. Гэтэл Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын төлөөлөгч болон та бүхний илтгэлд “Хүний амьдралд бага ач холбогдол өгөөд байна” гэдгийг шууд болон шууд бус утгаар илэрхийлсэн. Тийм учраас үүнтэй  холбогдуулаад хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт, тэрний тогтолцоо, нийгэмд хандах хандлага, өөрөөр хэлбэл ядуурал бол сонголт биш, хувь заяа ч биш, харин нийгэм – эдийн засгийн том орчинд байгаа бидний шийдвэл зохих том асуудал буюу Улсын Их Хурлын онцгой анхаарах номер нэг, үндэсний хэмжээний асуудал болсон байна. Хамгийн сүүлд яригдаж байгаа “Ухаалаг төр” гэдгийн номер нэг асуудал. Ухаалаг төр юм бол ядууралгүй улс байх ёстой. Хүн амын эрүүл мэнд нь онцгой сайн байх тийм юмыг хийж чаддаг төр бол Ухаалаг төр мөн. Илтгэлүүдийг сонсоод байхад, маш олон үгнүүд орж ирж байна. Энэ бүхний ард дандаа бодлого, тэрний тулгамдсан асуудал байгаа. Жишээлбэл, mortgage, байгаль орчны бохирдол, хөгжлийн бэрхшээлийн асуудал болон микро түвшинд шийдэх гэж оролдож байгаа тэр инстутцийн буюу өрхийн эрүүл мэндийн асуудал, энэ чиглэлээр олон улсын байгууллагуудын хийж байгаа үйл ажиллагаанууд хэр зэрэг, хэрхэн уялдаж байна вэ гэдэг асуулт гарч байна. Аливаа олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байхад, том том бодлогын арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, тухайн асуудлыг шийдвэрлэхэд тухайн улсынхан өөрсдөө, хэр зэрэг санаачлагатай, голлон оролцож байна вэ, хандлага, арга барил нь тухайн улсынх байна уу эсвэл өөр олон улсын аргад суурилж уу гэдгийг их анхаардаг. Хатуу ч гэсэн дэгсдүүлсэн нэгэн ёжлолыг хэлэхэд, ядуурлаа “Дэлхийн Зөн” ОУБ-д даатгачихаад, агаарынхаа бохирдлыг “Мянганы зорилтын сан”-д даатгаад хаячихсан байх шиг байна. Надад заримдаа тийм сэтгэгдэл төрдөг. УИХ-ын 76 гишүүд бид адилхан коллегууд. Гэхдээ дор хаяж 10 хүн энд орж ирсэн бол… Энэ бол ерөөсөө бидний сэтгэлгээ харагдаж байна. Бид өнөөдөр эдийн засгийн өсөлтийг багасгачихлаа, ихдүүлчихлээ гэдэг шалтгаар нэг хэсгийгээ огцруулна гэж сууцгааж байна. Гэхдээ энэ өсөлтөнд чинь, ерөнхийлөгчийн хэлсэн тэр “Ухаалаг төр”, НҮБ-ийн хүмүүсийн хэлээд байгаа “эдийн засгийн оролцоотой өсөлт” маань байна уу үгүй юу?  Бид энэ чиглэлээр зохих анхаарлыг тавьж чадаж байна уу, үгүй юу?  Би нэг зүйлийг сайн санаж байна. 2005 онд, УИХ-аас хол байхдаа би “Ядуурал ба эдийн засгийн өсөлтөнд хандах 2 E-ийн хандлага” гэж нэрлэсэн жижигхэн юм бичиж байсан. 2 E гэдэг нь англи үг. Нэг нь бол Empowerment, нөгөөх нь Entrepreneurship. Өөрөөр хэлбэл нэг нь бол боломж бололцоо, дэмжлэг бүхнийг агуулсан асуудлыг шийдэх утгатай үг. Нөгөөх нь овсгоо самбаачилал гэсэн утгатай. Тэгэхээр бид өнөөдөр, нөөцөөр баян улсын эдийн засгийн өсөлтийн загварт буюу хэт их уул уурхай руу анхаарчихаад, хүний хөгжил, эрүүл мэндийн чиглэлийн асуудлыг дутуу анхаарч байна. Анх удаа Монголын төрийн институциудын дунд Хүний хөгжлийн яам байгуулагдсан. Хүнийг хөгжүүлэх талаас нь харж, санаж эхэлсэн. Одоо энэ асуудал дээр зузаан ботьнууд эхнээсэээ гарч ирээд, тодорхой бодлогууд нь боловсрох зүг рүүгээ явах хандлагад орж байна. Энэ бол бидний зугтахын аргагүй үнэн. Ядуурал гэдэг юм сонголт биш нь үнэн. Ядуу төрдөггүй, сүүлийн үед баян төрдөг болоод байгаа. Ядуурал нь хувьчлал гэдэг зүйлтэй төстэй. Эхлээд ядуурлын өмнөх шат гэж байдаг. Тэрний дараа ядуурлын шат өөрөө явагддаг. Тэр нь дотроо пирамидтай. Дэлхийн зөнгийн микро түвшинд ажигласан пирамидийн 3 хэсэгтэй. Тэгээд ядуурлын дараах шат буюу эмзэг шат гэж бий. Амжиргааны түвшний ядуурлын индексээр үзэхэд 27.8% нь ядуу байна. Дээр 10 гаруй хувь бүхий хэсэг эмзэг бүлгийн хүмүүс байж байна. Эндээс харахад манай ядуурал нь de facto буюу бодит амьдрал дээр 40 шахам хувьтай байна. Энэ нь бас дотроо хот хөдөө, газар зүйн байршил, бүс нутгаар ялгараад явдаг. Тэгэхээр энэ бол асар том асуудал байгаа биз дээ. Ийм том асуудлыг бид өнөөдөр ярьж байна. Энд бас хувийн хэвшлийг орхичоод байна. Хувийн хэвшил яах ёстой вэ? Зүгээр л, хамгийн их буюу maximum ашгийн төлөө яваад байх юм уу? Үгүй. Сүүлийн үед Компаниудын нийгмийн хариуцлага гэсэн нэг шинэ философи бас гарч ирж байгаа. Тэгвэл хувийн хэвшлийнхэн ядуурлыг арилгах, эрүүл мэндийн чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Тэднийг “Хүн бүр эрүүл байх ёстой, нийгмийн биеийн тамир нь сайн байх ёстой” гэсэн энэ концефци руу хэр зэрэг оруулж чадаж байна вэ? Энэ чиглэлийн хөшүүргийн систем бидний хууль тогтоомжоор гарч ирэх гэж байна уу, үгүй юу? Хөрөнгө оруулалтын асуудал бас байна. Та бүхэн мэднэ, УИХ-д өөр өөрсдийн тойрог юм уу, эсвэл тодорхой төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд улсын хөрөнгө оруулалт, бодлого гээд янз янзаар шүүмжлээд, сайн муу ярьдаг. Тэгвэл хүн ам, эрүүл мэнд, ус, жорлон руугаа хэр зэрэг хөрөнгө оруулалт хийж байна вэ? Жорлон гэдэг чинь “ариун цэврийн байгууламж”  гэдгийн  ардын хэллэг шүү дээ. “Ариун цэврийн сайжруулсан байгууламж” гэхээр арай илүү нөхцөлтэй жорлонг хэлж байгаа юм. Хавар болгон гэсдэг бохирдол руу хөрөнгө оруулалт хэр зэрэг хийсэн бэ? Өрхийн эмнэлгийн дутаад байгаа санхүүжилт болон “Дэлхийн зөн”-ийн хоорондын холбоосыг яаж хангасан юм бэ? Ийм асуудлуудыг ярих ёстой. Бид ярьлаа.  Хамгийн ухаалаг төрийн, хамгийн ухаалаг хөрөнгө оруулалт нь ядуурлыг  арилгах, эрүүл мэндийг сайжруулах явдал мөн гэсэн эцсийн дүгнэлт гараад ирж байна. Хөрөнгө оруулалтын гол зүйл маань энэ. Тэгэхээр бид ядуурал луу хандах хандлагаа, харцаа өөрчлөх цаг нь болжээ. Бид үүнийг С.Эрдэнэ сайдын, Н.Удвал сайдын болон Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны ярьдаг асуудал гэж үзэхээ больцгооё. Энэ бол үндэсний хэмжээний том асуудал. Үндэсний хэмжээний том асуудал байхын тулд институци талаас нь, төрийн байгуулал талаас нь харахаар оролдлоо. Ядуурлыг буруулах үндэсний хороо гэж улс орнуудад бий. Манайд Усны үндэсний хороотой, өөр маш олон үндэсний хороотой. Гэтэл минимум 30% нь ийм хэмжээнд хүрчихсэн байна. Энэ архагшсан асуудлыг шийдэх чиглэлээр юм хийх л хэрэгтэй. 5 төрлийн өвчин улам бүр голлож, хүн амын эрүүл мэнд нь муудаж, залуучууд нь цэрэгт тэнцэх нь ховордоод байгаа энэ асуудлуудыг гуравхан яамны асуудал гэж үзэж огт болохгүй байна. Хөрөнгө оруулалт, бодлогынхоо бүх анхаарлыг энэ асуудал руугаа чиглэх юм бол, энэ л бидний шинэ бодлогын, Ухаалаг төрийн хамгийн гол үндсэн  шинж болох ёстой гэдгийг хэлмээр байна. Энэ сайхан тоо баримттай, анализ дүгнэлттэй илтгэлүүдийг бусдад түгээхийн тулд энэ байнгын хорооноос нэг ном болгож эмхэтгэж гаргах нь зүйтэй.  Хамгийн гол нь ямар шийдэл гаргах вэ гэдэг асуудал байна. Public hearing буюу Нээлттэй сонсголын шийдвэр гаргадаг гол механизм нь УИХ-ын тогтоол юм байна. УИХ-ын тогтоол гаргах ажлын хэсэг байгуулах ёстой. Энэ талаас нь бодож миний тавих хүсэлт бол УИХ-ын тогтоол байна. Би өөрөө ажлын хэсэгт нь орно. Энэ асуудалд нилээн ойрхон хүмүүс учраас С.Ганбаатар, С.Эрдэнэ, Н.Удвал нар ч орно. Мөн бусад байнгын хороод, тухайлбал эдийн засгийн байнгын хороо ч оролцох ёстой. УИХ-ын даргын захирамжаар тогтоол гаргаад, энэ чиглэлээр, өнөөдөр яригдсан бүх асуудлуудыг боловсруулах дэд хороотой, УИХ-ын түвшинд асуудлыг оруулах Ажлын хэсэг байгуулагдах нь зөв гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, асуудлыг шийдэх, хууль зүйн талаас нь энэ тогтоолыг гаргах чиглэлээр ажиллацгаая. Ялангуяа өнөөдрийн нээлттэй сонсголд оролцсон, Монголчуудын зовлонг ойлгож, мэдэрч явдаг олон улсын байгууллагуудын төлөөлөгчид мөн ирээд, маш сайхан дүгнэлт, цаашдын хийх ажлын чиглэл, зөвлөмжүүдийг өгч байгаад их баяртай байна. Энэ бол Follow up буюу нэг өдрийн дараа хоол иддэг асуудал биш. Энэний дараа бидний жинхэнэ гол ажил эхэлнэ. Тэр нь юу вэ гэхээр энэнийг хэлбэржүүлэх буюу тогтоолын төсөл боловсруулахад та бүхнийг туслаасай гэж бодож байна. Энд илтгэл тавьсан болон үг хэлсэн хүн болгон ажлын хэсэгт оролцох талаар, байнгын хороо болохоор нээлттэй сонсгол хийсний дагуу УИХ-ын тогтоол гарах  нь зүйтэй гэж үзэж ингээд явбал зохих байна. Үүний дараа бид жишээлбэл, Баянзүрх дүүргийн эмчийн ярьж байгаа, тэр ТББ-ын залуугийн ярьж байгаа энэ бүх яриа маань ядуурал гэдэг асуудалд хандах хандлага төдийгүй, ерөөсөө хөгжилд хандах хандлага, хүний царайтай, хүний дүр төрхтэй болж ирэх асуудалд буцалтгүй орно гэдгийг хэлмээр байна. Та бүхэн анхаарал тавьсанд баярлалаа.