АН-ынхан Р.Амаржар­галыг УИХ-ын гишүүнээр нь авч үлдэхдээ нэг суудлын үнэ цэнийг хангалттай ярьж байлаа. Энэ намаас парла­ментад сонгогдсон тоо, суу­сан туршлагаараа бусды­гаа хол хаях нь Р.Гончиг­дорж, С.Баярцогт нар. Ганц суудлын талаар тэдний хэлсэн үндэслэл хамгийн бодитой бөгөөд үнэмшил­тэй сонсогдож байв. Өө­рийн­­хөө төлөө санал өгө­хөөс татгалзсан Р.Амар­жаргалын хувийн шийдвэ­рээс болж Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилог­доход ганцхан санал дутсан тухай 1996-2000 оны парла­ментын түүхийг тэд дахин сөхсөн юм. Үнэхээр ч тухайн үедээ Р.Амаржаргал санал хураалтад оролцоод өө­рийн­хөө төлөө кноп дар­чихсан бол… гэсэн олон олон тааврууд одоог хүртэл явсаар л байна. Сая л гэхэд С.Баярцогт гишүүн “…Тэр өдөр Р.Амаржаргал өөрийн­хөө төлөө санал өгөөд Ерөнхий сайд болчихсон бол С.Зориг ч амьд байх боломжтой байсан” тухай өгүүлсэн билээ. Энэ бол өмнөх түүх. Ганцхан санал ямар үнэтэй байж болох тухай нэн шинэ түүхийг одоо өгүүлье.

Р.Амаржаргалынхаас ялгаатай нь ёс зүйгээ бод­сондоо бус ёс зүйгүй­гээс болж ийм нэгэн түүх шинээр төрсөн юм. Олон нийтийн дунд багагүй хэлэлцүүлэг өрнөсөн ч УИХ-ын босго давж чадалгүй унасан Алт­ны худалдаанд ил тод байд­лыг бүрдүүлэх тухай хуу­лийн төслийн талаар өгүү­лье. Засгийн газраас гол бодлогоо гэж оруулж ирсэн энэ төсөл хоёр долоо хоно­гийн өмнө УИХ-аар хэлэл­цэх үед олонхийн санал авч чадалгүй унасан. Хэлэл­цэх эсэхийг нь УИХ хаалт­тай хэлэлцсэн тэр чуулган дээр ганцхан саналын зө­рүү­гээр энэ төсөл унасан гэдэгт учир байгаа юм.

Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг гол бодлогоо гэж, улс ор­ны эдийн засгийг өөд нь тат­на гэж энэ төслийг ээл­жит бус чуулганд анх оруулж ирсэн билээ. Нийг­мийн сэтгэл зүй, сөрөг хүч­ний шүүмжлэл зэргээс үүдэж хойш тавьж явсаар ийнхүү УИХ-аар хэлэлцэхэд ганцхан саналаар унахад хэн буруутай байв. Тэр тус­маа УИХ-ын нийт гишүү­дийн дөрөвний нэг нь ши­нэч­лэлийн Засгийн газарт сайдаар ажиллаж байгаа үед ганц санал дутна гэдэг үнэ­хээр хариуцлагагүй л бай­дал гэхээс өөр юу гэхэв. “Сө­­рөг хүчин бойкот­лоод бай­­на”, “Монгол Улсад алт л хэрэгтэй” гэж удаа дараа мэдэгдэж байсан шинэч­лэ­лийн Засгийн газ­рын ги­шүүд яг ярьснаа ажил хэрэг бол­гох хуралд өөрс­дөө ирээ­гүйгээс л төсөл нь унасан гэсэн үг.

Чуулганы танхимаас тав­хан алхмын зайд өрөө­тэй Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг, Засгийн газрын Хэрэг эрх­лэх газрын дарга Ч.Сай­ханбилэг нар тэр хуралд ямар ч шалтгаагүйгээр оролц­сонгүй. Энэ улсын эдийн засгийг урагшлуулна гэсэн Эдийн засгийн хөгж­лийн сайд Н.Батбаяр нь ч бас байсангүй. Харин Бай­галь ор­чин, ногоон хөгжлийн сайд С.Оюун танхимаасаа өргөн барьсан төсөл УИХ-ын босго давалгүй унасны да­раа л чуулганы танхимд дөнгөж орж иржээ. Магадгүй са­намсаргүй байдлаар гэж хэлж болох ч яг үнэндээ Зас­гийн газар л өөрсдийнхөө санаачилсан төслийг УИХ дээр өөрсдөө унагалаа.

Ямар ч шалтгаангүйгээр хуралдаанаа тасалсан энэ дөрвөн сайдаас ядаж нэг нь л чуулганд цагтаа ирсэн бол өнөөдөр Алтны худалдаанд ил тод байдлыг бүрдүүлэх тухай төсөл УИХ-аас хууль болоод батлагдах ч боломж байсан. Үр дүнд нь сайд нарын хэлж ярьж байснаар Монгол Улс алттайгаа, эдийн засгаа тэтгэх боломж­тойгоо үлдэх байсан юм.

Далайд гарцгүй, хуурай замын тээвэр дулимаг хөгж­сөн ма­найх шиг улс асар их нүүрс­ний нөөцтэй ч экспорт­лох хэмжээнээсээ хамаарч хурдан хөгжих бололцоогүй байдаг. Төмөр замын тээв­рийн асууд­лаас болоод гац­чи­­хаад байгаа энэ бодлогын дэргэд алтаа өөрсдөө аваад, түүгээрээ хөгжсөн бол удахгүй мөнгөтэй, дол­лартай болох боломж нь байлаа. Алт бол тухайн ул­сын үндэсний валютын ба­талгаа нь болдог. Улс ор­нуудын хүчирхэг байдлыг хэмждэг үндсэн дөрвөн хэм­жүүрийн нэг нь алт болсон нь ч үүнтэй холбоотой. Зэв­сэгт хүчин, үнэ цэнтэй ком­пани, үл хөдлөх хөрөнгө, алтны нөөцөөр нь тухайн улсад рейтинг тогтоодог гэхээр Монголын хүчирхэг­жих боломж зөвхөн алт л байлаа. Харин одоо алт хулгайн замаар байна уу, хуулийн хажуугаар байна уу гадагшаа л урсаад байх нь.

Монголдоо алтаа үл­дээх зөв бөгөөд оновчтой бодло­гыг гаргаж ирснээрээ шинэч­лэ­лийн Засгийн газар гавьяа­­­­­­тай. Харин УИХ-д оруулж ирсэн бодлогоо өөрс­­дөө татаж уна­гаснаа­раа энэ засаг Монголд гай тарилаа.