“Хорт хавдраас хэрхэн сэргийлэх вэ” сэдэвт хэлэлцүүлэг “Өдрийн сонин”-ы асуух эрхийн танхимд болж, Эрүүл мэндийн дэд сайд Ж.Амарсанаа, Хавдар судлалын үндэсний төвийн дэд захирал Д.Пүрэвсүрэн, Манба дацан хийдийн хамба Д.Нацагдорж, “Ач” дээд сургуулийн уламжлалт анагаах ухааны салбарын эрхлэгч Ш.Болд нарын хүмүүс оролцсон юм. Хэлэлцүүлгийн сэдэв нь чухал байсны дээр уригдсан хүмүүс нь хэвлэлийнхэнд нэг доор олддоггүй эрхмүүд учраас хэвэлэлийнхэн олноороо цугласан байлаа. Манай улсын хүн амын нас баралтын гол шалтгаан болсон хорт хавдар өвчний шалтгаан хийгээд түүнээс хэрхэн сэргийлэх, эмчлэх эдгэрүүлэх боломж бололцооны талаар эрдэмтэд өөрсдийн санаа бодлоо нэгтгэснээрээ энэ удаагийн хэлэлцүүлэг онцлог байлаа. Хорт хавдрын дотор элэгний хорт хавдар 44 хувийг эзэлж, нас баралтаараа ч бусад хавдраас өндөр байдаг ажээ. Энэ нь жар далаад оны үед хүн амын дунд тархсан халдварт шар өвчний үлдэгдэл байхыг үгүйсгэхгүй гэж эрдэмтэд хэлж байна. Түүнчлэн нэг удаагийн тариур үйлдвэрлэдэггүй байх үед тариурыг буцалгаж, нэгээс нөгөөд дамжуулан хэрэглэж байснаас үүдэн элэгний В,С вирустэй хүн маш олон байдаг ажээ. В вирусын халдвар харьцангуй буурсан хэдий ч С вирус эмнэлгийн багаж хэрэгслээр дамжих байдал арилаагүйг Эрүүл мэндийн дэд сайд нуусангүй. Гэхдээ энэхүү халдварыг бууруулахын тулд эмнэлгийн багаж хэрэгслийг ариутгах журмыг шинэчлэн, шүдний эмнэлгүүдэд онцгой анхаарч байгаа гэнэ. Одоогийн байдлаар найман шүдний эмнэлгийн халдваргүйтэл, ариутгал хангалтгүй байсан учир хаасан байна.Мөн архи, согтууруулах ундааг хоол унд шиг хавтгайруулан хэрэглэх болсноос элэгний хавдар буурахгүй байгаа юм байна.

Харин ходоодны хавдрын тухайд хоол хүнсний болон ахуйн буруу хэрэглээ голчлон нөлөөлдөг ажээ. Мах, сүү, гурилаар органик хооллож байсан монголчуудын хүнсний нэр төрөл нэмэгдэж, гадаадын олон орноос нөөшилсөн бүтээгдэхүүнийг олон нэр төрлөөр нь оруулж ирэх болсон нь ходоодыг гэмтээх гол шалтгаан болжээ. Ходоодыг өвчлүүлдэг олон арван бүтээгэдхүүний тэргүүнд та бидний өдөр тутам хоол, цайгаа амталдаг давс орж байна. Давс ходоодонд муугаар нөлөөлнө гэж хэний ч ой тойнд буухааргүй байтал хэтрүүлэн хэрэглэсэн хоол бүхэн хор байдаг юм байна. Мөн хелико бактер гэгч аюул байдгийг мартах аргагүй. Монгол ээж нар хүүхдээ амнаасаа хооллодог буруу зуршлаас болж энэ аюулт бактер хүүхдэд дамждагийг эмч нар хэлж байлаа. Мөн монгол хүмүүс огт хэрэглэж байгаагүй халуун ногоотой хоол ундыг ихээр хэрэглэж, араас нь халуун цайгаа ууж орхидог нь бас нэгэн буруу зуршил болохыг Манба дацан хийдийн хамба онцоллоо.

Уушгины хувьд тамхи татах муу зуршил, дам тамхидалтаас гадна агаарын бохирдол онцгой нөлөөлж байгааг онцолж байна.Агаарын бохирдлоос үүдэлтэй ханицд шуухинаа хүрэлгүйгээр өвлийг давах нь тун цөөрсөн. Гэтэл манайхан ханиадыг сайн дураараа эмчилдэг, эмчээр эм бичүүлсэн ч бүрэн гүйцэд эмчилдэггүйгээс бол уушгинд сэв суудаг ажээ. Хүүхэд багачуудаас эхлээд хөгшдийг хүртэл хамрах болсон илүүдэл жин бол суурь өвчлөлийн гол шалтгаан бөгөөд суурь өвчнөөс хавдар үүсдэг гэдгийг анхаарахад илүүдэхгүй юм байна. Тиймээс ч олон жил хүний эд эрхтэнд нуугдаж явсан вирус ихэвчлэн өтөл насанд илэрдэг ажээ. Нас ахих тусам хүний биеийн дархлаа суларч, эмчилгээний үр дүн ч муу гардаг гэнэ. Тиймээс залуучууд ч 1-2 жил тутамд шинжилгээ өгч байж гэмээнэ хүн ам нь урт насалдгийг Япон, АНУ-гаар жишээлэн тайлбарлав.

Эмэгтэйчүүдийн хувьд элбэг нэрвэгддэг умайн хүзүүний хорт хавдрыг эрт илрүүлэхийн тулд хоёр жил тутамд шинжилгээ хийх график гаргасан байна. Эмэгтэйчүүд энэ төрлийн хавдраас сэргийлэхийн тулд хувийн ариун цэврийг маш сайн сахих ёстойг доктор профессорууд онцоллоо. Зөвхөн өөрөө ариун цэвэр сахиад зогсохгүй нөхөр, хамтран амьдрагч, найз залуугаа ч мөн энэ талын мэдлэгтэй болгож гэмээнэ хорт хавдраас сэргийлэх хамгийн энгийн бөгөөд хамгийн сайн арга юм байна.

Аль ч төрлийн хавдар  нэг л өдөр гэнэт үүсдэг өвчин биш бөгөөд эрт үед нь илрүүлбэл эмчилж эдгэрүүлэх бүрэн  боломжтой гэдгийг Эрүүл мэндийн дэд сайд хэлж байна. Илрүүлэх шинжилгээ оношилгоо ч манайд хэдийнэ нэвтэрчээ. Гагцхүү хүмүүс өвдөхөөсөө өмнө шинжлүүлдэг зуршилгүйгээс л хавдар өвчин хүний амь насанд хүрдэг аюулт өвчин болчихоод байгааг хэллээ. Түүнчлэн эмч мэргэжилтнүүдийг мэргэшүүлэх, дадлагажуулах тал дээр алдаа эндэл байгааг нуусангүй. ЭМШУИС болон анагаахын чиглэлийн хувийн сургуулиудад олон мянган эмч мэргэжилтэн бэлтгэдэг ч 5-11 жилийн дотор төгс мэргэжилтэн бэлтгэх боломжгүй гэдгийг онцолж байна.