-МАН улс орны эдийн засаг, нийгмийн асуудлаар саяхан  мэдэгдэл гаргасан. Мөн хямралыг хэрхэн туулах талаар  эдийн засагч, эрдэмтэн, судлаачдын дуу хоолойг сонсч нам дотроо хэд хэдэн ажлын хэсэг гарган ажиллаж байгаа гэсэн. Нийгмийн бодлогын чиглэлээр ажлын хэсэг ахалж буйн хувьд та үүсээд байгаа нөхцөл байдалд ямар дүгнэлт хийж байгаа вэ?

-Улс орны эдийн засгийн нөхцөл хүндрэх нь бодитой болж байна. МАН УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг хуралдуулах шаардлага гаргасан. Эрх баригч хүчин үнэнд гүйцэтгэгдэж манай  намаас гаргасан шаардлагыг хүлээж авна гэж найдаж байна.

Асуудалд улс төрийн өнцгөөс харж хүч түрж хандахгүй байгаасай гэж хүсч байна. Манай нам улс оронд тулгарч буй хямралын шалтгааныг тодорхойлж, түүнээс гарах гарцыг хайх, улс орны хөгжлийн хөтөлбөр боловсруулах ажлын хэсгүүд байгуулан ажиллаж байна.

Эдийн засгийн хямрал бодитой нүүр­лэжээ гэсэн дүгнэлттэй байна. Гадаадын хө­рөнгө оруулалт төсвийн орлого буурч ва­лютын ханш нь жолоодлогогүй өсч байгаа нь үүнийг нотолж байна.

-Эдийн засгийн хямралыг хохирол багатай, ард иргэдээ чирэгдүүлэхгүй туу­лах хамгийн зөв гарц, аргачлал нь юу байх бол?

-Эрх баригчид хүсвэл  гарц боломж бий. Хэрвээ эрх баригчид асуудалд хэт хүч түрж хандахгүй үндэсний зөвшилцөлд хүрч чадвал ийм боломж гарц байна гэж үзэж байна. Хамгийн гол нь парламентын зөвшилцлийг бий болгох нь чухал юм. Цөөн­хийн дуу хоолойг сонсч  байж улс орны өмнө тулгарсан хямралыг давах гарцыг хамтдаа тодорхойлох нь чухал. Юуны түрүүнд парламентын төвшинд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах, экспортыг нэмэгдүүлэх хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах арга хэмжээ авах нь зөв  гэж үзэж байна.

-Ер нь бол энэ байдлаас урьдчилан сэр­гийлэх боломж байсан уу. Яагаад  ин­гэж асуув гэхээр  шинэчлэлийн Зас­гийн газар хэт үрэлгэн хандсан гэх шүүмжлэл багагүй гарч байна?

-Асуудалд бодитой ханддаг байсан бол урьдчилан сэргийлэх боломж байсан. Га­даадын хөрөнгө оруулалтыг татах, экс­портыг нэмэгдүүлэх өөрөөр хэлбэл орлого бий болгох бодлого хэрэгжүүлсэн бол боломж байсан. Даанч эрх баригчид ингэж ажиллаж чадсангүй.

“Сайн эцгийн нэрийг  гурав  худалдаж иднэ” гэдэг шиг өвөг дээдсийн нэрээр бондын хөрөнгө босгосон ч үр дүн туйлын хангалтгүй байна. Хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрүүд нь тодорхой байгаагүйгээс бондын хө­рөнгийн ашиглалт туйлын муу байна. Юунд зарцуулах вэ гэсэн байдлаар бондын хөрөнгөд хандаж байна. Өдөрт бид бондын хүүнд 270.0 сая төгрөг төлж байна.

Засгийн газар “Бид хүү төлөөгүй Монголбанк бондын хөрөнгийн менеж­мен­тийг хийж байгаа”  гээд байдаг.  Энэ чинь арилжааны банкуудад мөнгө хүүлэх боломж олгож эцсийн эцэст ард түмнээ шулах замаар бондын хүүг төлж байна гэсэн үг. Эрх баригчид ингэж “Шинэ баян цээж өвчтэй”  гэдэг шиг асуудалд хандаж болохгүй гэдгийг хэлмээр байна.

-Эдийн засгийн хямрал болно гээд том дэлгүүрүүдээс эхлээд захууд  өр­гөн хэрэглээний барааны үнээ  нэм­чих­­лээ. Гэтэл иргэдийн цалин тэт­гэ­вэр нэмэгдэхгүй шүү дээ. Яаж амьд­рах вэ гэж халаглаж байгаа хүн олон боллоо.  Тэнцвэржүүлэх бодлого нь юу байх бол?

-Валютын ханш жолоодлогогүй ш­а­хам өсч  байна. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөөд байдаг. Гэтэл иргэдийн бо­дит орлогыг нэмэгдүүлэх арга хэм­жээ авахгүй байна.  2010 онд манай за­саг барьж байхад цалин тэтгэвэр нэм­сэн. Түү­нээс хойш цалин тэтгэвэр нэмэгдүү­лээ­­гүй байна.

Гэтэл сүүлийн гурван жилд үнэ инфляцийн өсөлт өндөр гарлаа. Тэр хэмжээгээр иргэдийн бодит орлого унаад байна гэсэн үг. Эрх баригчид иргэ­дийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах ар­га хэмжээ авахгүй байгаад байдаг. Мөн­гөгүйдээ ингээд байна уу гэтэл үгүй бололтой юм.

Нийгмийн хамгааллын бодлогын зөрүүтэй байдлаас шалтгаалж байна гэж үзэж байна. Учир нь эрх бариг­чид цөөнхийн эрх ашгийг хамгаалсан бодлого явуулаад байна. Учир нь үнийн хөөрөгдлөөс сэргийлэх хөтөлбөр нэ­рээр өөрсдийн төлөөллийн цөөхөн ком­паниудад 1.3 их наяд төгрөгийг хөн­гөлттэй зээл хэлбэрээр олгосон бай­­даг.

Гэ­тэл гурил, мах, бензиний үнэ буур­сан­гүй харин ч өсөөд байна. Иймд дээрх хө­төлбөрүүдийн үр дүнг ил то­дор­хой бол­гох шаардлагатай байна. Ир­гэ­дийн ор­логыг нэмэгдүүлэх, ажлын бай­рыг хад­галах, цалин, тэтгэвэр нэмэх цогц нийг­мийн хамгааллын бодлого гар­га­маар байна. Оюу толгой компанид үүсээд буй асуудал ч ажлын байрыг хад­галахын чу­хлыг харуулж байна.

-Манай улс сүүлийн жилүүдэд уул уур­хайг хэт шүтэж байна гэж зарим хүн үздэг. Цаашид энэ байдлыг эр­гэж харах ёстой байх.  Харин ямар за­­маар өөрчлөх тухайд  та ямар  бо­долтой  байна?

-Би ч гэсэн санал нэг байна. Уул уурхай өөрөө онцлог салбар юм байна. Юуны тү­рүүнд ажиллах хүчний шингээлт багатай сал­бар гэдгийг анхаарах нь чухал. Нө­гөө талаас  байгалийн баялаг нөхөн сэр­гээгддэггүй баялаг гэдгийг бодолцох нь чу­хал байгаа юм.

Ашиглалтын зардал асар өндөр байдаг тул эдийн засагт хий өндөр өсөлтийг харуулдаг зэрэг онц­ло­гийг анхаарах нь зөв байна. Ер нь улс ор­ны эдийн засаг нэг салбараас нэг зах зээ­лээс хараат байх нь улс орны хөгжилд таа­тай байдаггүй.

Иймд экспортын үйлд­вэр­лэлийг дэмжих, мөн уул уурхайн орлогоор уурхайн нөөц дууссан цагт түүнийг ашиглаж байсан үеэс дутахааргүй орлого олох үйлдвэрлэл хөгжүүлэх нь  чухал байна. Хөрөнгөтэй айлын үрлэгэн хүргэн шиг асуудалд хандаж болохгүй гэдгийг хэлмээр байна.

-Эдийн засгийн алуурчин болчих­лоо манай улс гэж халаглах нэгэн  байхад эдийн засгийн алуурчдын тоглоом бол­чихлоо гэх нэгэн байна. Та юу гэж үзэж байна?

-Шуудхан хэлэхэд аль аль нь байна гэж бодож байна. Үндэсний хэмжээнд зөвшилцөл, эвлэрлийг бий болгож байж асуудлыг шийдэж чадна.

-Одоо асуултаа жаахан өөрчилье. Намуудын мөрийн хөтөлбөрийн ту­хай асуумаар байна. Улс орноо хөг­жүүлэх бодлогыг улс төрийн сон­гуульд оролцож буй  аль ч нам дэв­шүүлдэг. Засгийн эрхийг барьж бай­гаа АН-ын мөрийн хөтөлбөрийг та юу гэж үзэж байна. Магадгүй тус на­мын мөрийн хөтөлбөр бодлогын ал­даатай байсан нь өнөөгийн нөхцөл байдалд хүргэв үү?

-Улс орны эдийн засаг хямарч буй нэг шалтгаан нь манай улс хөгжлийн дунд хэтийн төлөвлөгөөгүй шахам явж ир­сэний  алдаа  гарч байна.

Манай улс хөгж­лийн төлөвлөгөө бий юу гэвэл бий. На­мууд сонгуулийн хөтөлбөрөөр өр­сөл­дөж ирсэн. Сонгуульд ялсан нам нь өмнөхөө үгүйсгэсэн сонгуулийн амлалтад хөт­лөгдөөд яваад байгаагаас улс орон хям­ралын байдалд хүрээд байна.

Энэ ял­дамд манай нам улс орны хөгжлийн хө­төлбөртэй нам гэдгийг хэлмээр байна. Ха­рин ардчилсан нам улс орны хөгжлийн хөтөлбөргүй нам гэдгийг хэлмээр байна. Манай нам засаг барьж байхдаа “Мян­ганы хөгжлийн цогц” бодлогыг бо­ловс­руулж УИХ-аар батлуулж байсан.

Ха­рамсалтай нь эрх баригчид өмнө нь гар­сан бодлого шийдвэрээ сөхөж ч ха­рахгүй байгаа юм.  Энэ ч бас хямралын үн­дэс болоод байгаа юм. Өөрөөр хэл­бэл, алс хэтээ харсан төлөвлөгөөгүй бол хол алхахгүй л дээ. Та ардчилсан на­мын сонгуулийн хөтөлбөр, Засгийн газ­рын хөтөлбөр хоёрыг зэрэгцүүлээд ха­раарай.

Сонгуулийн амлалтаас ихэнх нь Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт ту­саагүй байгаа. Улс орноо хөгжүүлэх хэ­тийн төлөвлөгөөгүй ядаж сонгуулийн амлалтаа хэрэгжүүлэхгүй болохоор яаж эдийн засаг сайн байх вэ дээ.

-Зарим хэвлэл  МАН үзэл баримт­ла­лын мухардалд орж шинэчлэл ярьж буй бол АН ч ялгаагүй мөрөөдлийн мөрийн хөтөлбөрөөр яваад гарцгүй бол­сон гэж дүгнэж байна. Энэ талаар таны бодлыг сонсъё?

-Ардчилсан намын тухайд үнэн байх. Манай намын хувьд арай өөр. Би түрүүнд  бидэнд хөгжлийн хэтийн тө­лөв­лөгөө бий гэж хэлсэн. Харин бид сон­гуу­лиудад ялагдаад байна.

Манай намын хөтөлбөрийг иргэд яагаад дэмжихгүй байна, юунд алдав гэдэгтээ дүгнэлт хийж хөгжлийн шинэ загвар боловсруулахаар ажиллаж байна.

Намуудын үзэл баримт­лын ялгаа бараг үгүй болж байна. Ба­рууны нам, зүүний нам шиг амлалт өгч мө­рийн хөтөлбөрөө хийж байна. Тийм учир ардчилсан намын мөрөөдлийн хө­төлбөр мухардалд орсон нь үнэн.

-АН  арга барилаа өөрчлөхгүй бол манай улсад дарангуйллын тогтолцоо бий болно гэсэн айдас болгоомжлол ир­гэдийн дунд байна. Үй олноор аж­лаас халж, намчирхаж, талцаж, эрх мэдлээр далайлгах, түрэмгийлэх  бай­дал бол газар авсан шүү дээ. Цаашид яах бол?

-Таны асуусантай  санал нэг байна. Ард­чилсан хүчин засгийн эрх авсан биш, дарангуйлал тогтлоо гэж ард иргэд ярьж айдас хүйдэстэй амьдарч байна шүү дээ. Ард түмнийхээ үндсэн хуулиар олгогдсон сонгох эрхэд шүүхээд засвар хийж ардчиллын 23 жилийн түүхэнд хар толбо үлдээлээ.

Монгол Улсад хуулийн дарангуйлал бус эрх мэдэлтэн, олигархиудын дарангуйлал тогтсоныг ха­рууллаа. Ардчиллыг өмчлөх дуртай ард­чилсан хүчин дарангуйлагч гэдгээ бас харууллаа. Энэ нь ардчилагч гэж цээжээ дэлдсэнээр ардчилагч болдоггүй гэдгийг нотоллоо.Хуулийг гууль болгож уландаа гишгэж байна.

Цаашид энэ байдал үргэлжилбэл өөрсдийгөө булшиж байна гэсэн үг. Ард түмэн ухаантай хэзээ нэг цагт ухамсрын шанаа өгч таарна. Эрх баригчдын зарим нэг нь ард түмэн юмыг амархан мартдаг гэж ярьдаг юм байна лээ. Тэд мартахгүй хариуг нь өг­сөн шиг өгнө гэдгийг хэлэх байна. Иймд эрх баригчдад нялхсын өвчнөөс эрт­хэн салаасай гэж хүсэж байна. Юм л бол сэ­лэм эргүүлдэгээ болиосой гэж хэлэх бай­на.

-МАН  ирэх намар их хурлаа хийж, на­мын шинэ даргыг сонгоно гэж бай­гаа. Хурлын үр дүнг та хэрхэн харж байна?

-Намын их хурал шинэчлэлийн сал­хи сэвэлзүүлсэн хурал болоосой гэж хүсч бай­на. Иргэд биднээс яагаад нүүр бу­руу­лаад байна.

Бид юунд алдав гэдгээ оновч­той тодор­хойлж чадна гэдэгт итгэлтэй бай­на. Юу үнэн  бэ гэвэл манай нам сон­гогч­дын итгэлийг алдсан нь үнэн. Бас юу үнэн бэ гэвэл жирийн гишүүдээсээ болж иргэдийн итгэлийг алдаагүй гэ­дэг нь үнэн. Нам дотроо олонхи бо­лох гэж асуудалд битгий хандаасай, нуухыг авах гээд нүдийг сохлов гэгч бүү болоосой, жин­хэнэ шинэчлэлийн хурал болоосой гэж хүсч байна.

Намаа шинэчлэх гэхээ­сэй илүүтэй намаа аврах, авч үлдэх хариуцлагатай цаг үетэй тулгарч байна гэж хэлэх байна. Мөн намын даргыг өөрч­лөх асуудал яригдах байх. Намын дар­гыг сонгох нь их хурлын онцгой эрх.

Тийм учир Их хурал дээр энэ асуудал яригдах байх. Намын дүрмээр УИХ-ын сонгуульд нам ялагдвал намын даргатай хариуцлага тооцох заалттай. Гэх­дээ намын дарга  хоёр ч  сонгуульд ялагд­сан учир хариуцлага хүлээе гэж бай­гаагаа Бага хуралд хэлсэн.

Энэ нь ч намд хариуцлагын тогтолцоо бий болгох зөв хувилбар гэж үзэж байна. Хэрвээ дар­га шинээр сонгох болвол УИХ дахь ги­шүүдээс шигшиж сонгож таарах болов уу. Улс төр өөрөө парламент дотор өр­нөдөг тул энэ нь дээр болов уу гэж бодож бай­на. Их хурал дээр бүгдээрээ халуун ам бүлээрээ сайн ярилцах байх. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй бүлээн усаар угаавал хиргүй гэдэг дээ.