Өмнөх даргынх нь  оруулж ирсэн сандал өдгөөгийн даргын ажил амьдралд хүрнэ чинээн хэн ер нь хэрхэн санах билээ дээ. Ядаж тэр сандал дээр ганц ч болов хүн суулгачихсан ч биш дээ. За яах вэ, аль ч үеийнх нь дарга бай Ардчилсан Монгол Улсын Цагдаагийн дарга “айхтар аюултай” сандал алс тэртээгээс авчруулаад ард иргэдээ суулгаж, тамлан амь насын хохироох зорилго агуулж байсан гэвэл арай ч дэгсдэх биз ээ. “Өглөөний сонин” дээр сүржин даржин бичсэнээс үзэхэд цаазаар хороодог цахилгаан сандал цаад наадгүйг хяргаад хаячих гээд байгаа юм шигээр ойлгогдож, зөв бурууг ялгуулах гэсэн өнгө аяс бус, зүгээр л өс хонзон ханхлуулаад явчих нь юу сан билээ.  Сайн бодъёо.

Яаж ч бодсон сандал, цагдаа хоёр одоогоор ямар ч буруугүй санагдаад болж өгдөггүй ээ. Гэтэл тэр хоёртой хариуцлага тооцож буй бололтой. Уг нь хариуцлага ямагт гэм бурууг шаарддаг биш билүү. Хуульчдын ярих дуртай нөгөө “шалтгаант холбоо” гэгч нь ч энд бас байхгүй оргиод … Сандал яах вэ, өнөөдөр үйлдвэрээс гарсан чигтээ зүгээр худалдагдаад энд ирчихсэнээс цаашгүй, хэнд ч хал бал болоогүй байна. Түүний хэрхэх талаар хэлээд өгдөг эрх мэдэлтэнд (прокурорт) нь танилцуулах , асуух шатандаа явж байх замд нь асуусан Цагдаа, асуулгасан сандал хоёрыг хоёуланг зэрэг “намначихдаг” нь дутуу, буруу санагдаад өмнөөс нь нэг л гомдол төрөөд болдоггүй ээ.  Үүнийг шударга ёс гэхэд хэцүү… Шударга ёсноос давчихсан зүйл болоод байна.

“Хэм хэмжээндээ байгаа юм бүхэн сайхан” гэж ухаантай хүн хэлсэн нь аргагүй үнэн аж. Шударга ёс хүртэл хэмжээнээсээ хэтэрвэл муухай болдог байна. Сэтгүүлч Ерэнтэй Цагдааг олигтой өмөөрч байгаагүйдээ харамсах аястай үг хэлсэн байна лээ. Эргэцүүлж сайн бодсоных биз.

Миний хувьд Цагдаагаар ихээхэн туслуулдаг иргэн. Цагдаа шиг надад тусалдаг нь ч ховорхоон хөөрхий. Гэвч тусаа тусад эс тооцдог бололтой, хариуд нь надаас одоо болтол юу ч нэхээгүй л байна. Хэрэв зээ нэхдэг байсан бол би яах билээ. Хэцүүднэ. Хариулж үл чадна. Үүнийгээ ч би мэднэ. Гэхдээ би ганц ч Цагдаатай ойр дотно танил, найз нөхөд биш гэдгээ шударгаар хэлэх нь зүйтэй байх. Тэгвэл яагаад…?

“Миний цагдаа намайг хамгаална”. Цагдаагийн тодорхойлолт товчхондоо энэ. Их энгийн. Ард иргэд бид чинь ингэж л дотроо бодож, амар тайван амьдардаг улс. Миний цагдаа амьдралын аар саархан зүйлээс авахуулаад амь нас,              эрүүл мэндийг минь хүртэл авран хамгаалдаг. Асар их үнээр, бүр амь насаараа ч хамгаалах тохиолдол цөөнгүй.

Нэгэн болсон явдлыг өгүүлье. Миний жирийн танил асан Цагдаа бол залуухан авч тун чиг чамбай, хүн сайтай нэгэн. Тэр бусдын төлөө явж байгаад бууны сум даландаа зоолгосонч эр зоригоороо амьдарч, ажилласаар байсан билээ. Уг нь үхлийн шарх авах байсан ч өөрийгөө хамгаалж амьд үлдсэн дээ. “Амьд яваа хүн алтан аяганаас ус ууна” гэдэг юутай үнэн үг вэ гээд сайхан инээж суудаг сан. Бас адал явдлын талаар өгүүлж буй мэт болсон хэргийн тухай ярихдаа амар амгалан дүрээр инээж л харагддаг сан. Тэр бол жинхэнэ эр хүн, жинхэнэ Цагдаа байсан юм. Нэрийг нь Батжав гэдэг байсан сан. Гэвч дал мөрөндөө бууны сумтай чигтээ цэл залуугаараа хорвоог орхисон доо. Түүнийг ийнхүү санан дурсах агшинд тэгш цагаан шүдээ яралзуулан инээж, Тэнгэрийн орноос та бидэн рүү хөл хавсран ёсолж байх шиг санагдах юм. Энэхүү гунигтай атлаа бахархалтай дурсамжаас үүдэн Цагдаа бол энх цагийн цэрэг эрс юм гэсэн бодол төрж, нэгэн яруу найрагчийн:
                                     Цэрэг эрс минь, хүүхдүүд минь
                                     Цэцэглэж амжаагүй цэцгүүд минь
                                     Цэнгэж амжаагүй эцгүүд минь
                                     Цэмбэн дугтуйтай сумнууд минь
                                     Алтанхан амиараа өөр шигээн
                                     Аавын хүүг хамгаалаад
                                     Дарийн утаа шиг замхарсан
                                     Дайчин эр минь…

Эр цэрэг минь, Эх орны амьд зэвсэг минь… гэсэн шүлгийн        мөрүүд сэтгэлд дурайн тодорлоо.

Цагдааг хайрлахын учир энэ буюу. Харин миний цагдааг хэн хамгаалдаг юм бол оо? Энэ талаар ерөөсөө бодож байгаагүй юм байна. Цагдаагийн тухай бодолд 2008 оны 07 дугаар сарын 1-ний өдөр аргагүй нэхэн санагдах юм. Энэ өдөр Цагдаа хэрхэн “зовж зүдрэв” дээ. “ Зэр зэвсэг хангинаж байхад хууль ёс амаа хамхидаг” юм хойно чулуун мөндөр шуугиж, гал утаа маналзах үест Цагдааг хэн хамгаалж харагдлаа. Тэд өөрөө өөрийгөө л хамгаалах шаардлагатай болдгийг ёстой нэг ойлгуулж өгсөн дөө. Нэг хүний эрх нөгөө хүнийхээр хязгаарлагддаг болохоор Цагдаа энэ хязгаар дотор ажиллах гэж зовдог нь тодорхой.

Өнөөдөр хүнээс хүнийг хамгаалах шаардлага байсаар л байна. Хүн төрөлхтөн ухаантай юм болохоор цагдааг хамгаалах аргыг бас олсон байх юм. Куба улсын нийслэл Гавана хотод 1990 онд болсон НҮБ-ын 8 дугаар их хурлаар нийгмийн хэв журам сахиулах үүрэг бүхий албан тушаалтан галт зэвсэг болон хүч хэрэглэх үндсэн зарчмуудыг тогтоон баталжээ. Хэв журам сахиулах үүрэг бүхий албан тушаалтанд баривчлах, албадан саатуулах зэрэг цагдаагийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа бүх ажилтан хамаарна гэж (цаашид Цагдаа гэе) заасан байна. Уг баримт бичигт дараах зүйлүүд тусгагджээ. Засгийн Газар хүний эсрэг цагдаа хүч хэрэглэх, галт зэвсэг хэрэглэх хэм хэмжээ тогтоож хэрэгжүүлнэ. Ингэхдээ аль болох ялгамжтай хэрэглэж болох олон төрлийн зэвсэг, хэрэгсэл байвал зохино. Үүнд бусдын амь насыг хөнөөх чадалгүй, тухайн үүссэн нөхцөл байдалд тохирох зэвсэг хэрэгслийг оруулна… гэсэнд мөнөөх сандал орохоос өөр аргагүй болж байна. НҮБ-ын хуралдаан Цагдаад яагаад ийм эрх олгов гэхээр

1. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд заасан хүний амьд явах эрх, эрх чөлөө, аюулгүй байдлыг хамгаалахад онцгой чухал үүрэг гүйцэтгэдэг
2. Нийгмийн хэв журам хамгаалдаг
3. Төрийн аюулгүй байдлыг хамгаалдаг зэргээс Цагдаагийн ажилтны аюулгүй байдалд онцгой анхаарах нь чухлыг онцлон тэмдэглэжээ. Мөн Цагдааг бэлтгэх, мэргэшүүлэхэд зарцуулсан цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, үйл ажиллагааных нь ач холбогдлыг харгалзан үзэх шаардлагатай болдог байна.

Цагдаагийн амь нас, аюулгүй байдалд заналхийлэх нь бүхэлдээ нийгмийн энх амгалан байдалд заналхийлж байгаа хэрэг гэж үздэг байна. Тэгэхдээ Цагдаа хүний эрхийг хамгаалах бас өөрийгөө хамгаалах зориулалтаар зэвсэг хэрэгсэл байгаагийн хэрээр дур зоргоороо хэрэглээд байж болохгүй талаар уг баримт бичигт тов тодорхой заажээ.

Цагдаа хүч хэрэглэх, галт болон бусад зэвсэг хэрэгслийг хэрэглэх зайлшгүй шаардлагад хүрэхийн өмнө хүч хэрэглэхгүй зохицуулах боломжтой бүх арга хэрэгслийг ашиглаж үүргээ гүйцэтгэнэ. Тэд зөвхөн бусад төрлийн арга хэрэглээд тодорхой үр дүнд хүрээгүй буюу үр дүнд хүрэх найдлагагүй болсон нөхцөлд л хүч болон зэвсэг хэрэглэж болохыг заажээ. Зөвхөн гарцаагүй байдлын нөхцөлд үүргээ гүйцэтгэхэд шаардлагатай хэмжээнд хэрэглэх ёстой байна. Цагдаа энэ хэм хэмжээг зөрчин санаатай буюу хайнга хандаж хүч болон галт зэвсэг хэрэглэсэн бол гэмт хэрэг гэж үзэж зохих цээрлэл хүлээлгэнэ гэж заажээ.

Дэлхий нийтэд ийм зарчим үйлчилж байхад манайхан “урсгал сөрөөд” хаачих нь вэ? “Хэтэрхий мэргэн жараахай” царайлж байгаад онигоонд орчих вий дээ. Хууль зүйн яам маань НҮБ-ын шийдвэрийг хянаж, бас шинэчлэн завсарлах гээд байгаа юм биш биз дээ. Гар нүцгэн Цагдаагаар гал атгуулах гээд байгаа нь хүний эрхийг хамгаалах үйлсэд нь тус болох болов уу,  ус болох болов уу.

Оны шилдэг үг болох “сайн бод” гэснийг эргэн сануулж, дахин дахин сайн бодох хэрэгтэйг хэлье. Болохгүй бол бүгдээрээ хэлэлцэж буруугүйг нь олъё. Жор мэдэхгүй ламаас бус, зовлон үзсэн чавганцаас асууж ч болох юм. Одоо аядуу тайван байж, НҮБ-ын шийдвэртэй харьцуулан сандал Цагдаа хоёрын талаар сайн бодох боломжийг сандрагсдад олгоё.