Найман хувийн хүүтэй, 20 жилийн хугацаатай иппотекийн зээл олгож эхэлсэн нь мөнгө, санхүүгийн гэхээсээ нийгмийн үр өгөөж, өрөм тостой, эдийн засгийн өсөлт хэмээх хүйтэн статистик тоо иргэндээ хаяглан хүрэх, айлын хаалгаар орж наалдах “хувьсгал”-ын шинжтэй үзэгдэл болно. Монгол орон нэг хүнд оногдох газар нутгийн хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлдэг боловч иргэнд ноогдох орон сууцны талбайгаар олон улсын стандартаас 5 дахин бага юм.

Нэг хүнд ноогдох эрдэнэс баялаг, мал сүргээр ч дэлхийд манлайлдаг баян орондоо олуулаа зүдүүхэн амь зууж байна. Хүн амынх нь 60 хувь нь халуун, хүйтэн усгүй, галлагаатай байшин, монгол гэртээ аж төрдөг билээ. Залуучууд байрны мөнгө хураахаар харийн нутагт хар ажил хийхээр мордон, хүүхдүүд нь аавыгаа санан, айл өрхүүд элэг бүтэн биш амьдарч, оронд нь хятад ажилчид эрчүүд нь эзгүйрсэн эх орныг нь нөмөрч байна. Өдийг хүртэл сууцны үнэ их байгаа гэдэг нь барилга байшин барьдаг нь ч, авдаг нь ч хямд мөнгөгүй, жилийн 16 хувийн хүүтэй, урт хугацаанд нугалж төлдөг, бас мэдээж утаа, агаарын бохирдлын үр дагавартай нь тэмцэхээс бус үндэс шалтгааныг нь арилгаагүйд оршино.

“Цалингийн хэмжээ, орон сууцны үнэ өөрчлөгдөөгүй байхад иргэдийн худалдан авах чадвар 30 хувиар өсөж байна. Өмнө нь 30 метр квадрат талбайтай сууц авч байсан хүн одоо 40 метр квадрат талбайтайг авах боломжт бүрдлээ” гэж Монголбанкны Ерөнхийлөгч Н.Золжаргал мэдэгдлээ.

8 хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөрийн эдийн засгийн гэхээсээ монгол хүнд, монгол айлд тусах ач холбогдол, ашиг тусыг иргэний сайн дурын санаачилга, хөдөлгөөн олон иргэнээс саналыг нь авч нэгтгэн илэрхийлж байна. Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар лавлагааг 3 хоногт гаргадаг байснаа өдөр нь гаргаж, банкууд бямба, нямд ажиллаж, хуучин байр худалдах зар 3 дахин нэмэгдэн, үнэ нь бууж, зах зээл, нийгэм хөдөлгөөнд орлоо.

Арван жилийн дараа тэтгэвэрт гарах хүн зээл авч болох уу? Арван жил төлөөд явж байтал тэжээгчээ алдчихвал хүүхдүүдийг нь яах вэ? гэх зэрэг асуулт гарч эхэлж байна. Амьдрал баян, асуудал олон ч, хариулт бүхэн нь бий. Тэр бүхэнд “Миний хаягУлаанбаатар” иргэний санаачилгын залуус таны өмнөөс гүйж, хүн хүндээ хэлж өгөхийн төлөө хичээн зүтгэнэ.  8 хувийн хүүтэй зээлийн 8 түлхүүр ач холбогдлыг эмч, сэтгүүлч, инженер залуус ингэж үзэж байна.

1. Жирийн монгол айл  бүтэн сууцны мөнгөгүй ч орон байртай болно

Хоёулаа ажил хийдэг, сардаа сая төгрөгийн цалин, орлоготой байхад л 100 хувь төлөх мөнгөгүй ч орон сууцандаа одоо орж болно. Саяын цалингаасаа 450 мянгыг хүү, төлбөртэй нь хамт тушаах бүрт байр таных болсоор байна. Өнөөдөр өөрт нь хэзээ ч ирэхгүй түрээсийн байр ийм үнэтэй. Гучин хувийн урьдчилгаа зүгээр нэг сансрын тоо биш. Заримд нь үнэтэй санагдах ч найз нөхөд, ах дүүгээрээ сууц хэрэгтэй нэгнээ дэмжих, эхний зээлдэгчид хариуцлагатай байх, тэр хэрээр дараа дараагийнхаа айлуудын замыг хаах биш нээдэг зарчим. Цалин, орлогоо өсгөх, бүртгүүлэхийн төлөө хичээх хүсэл сонирхол төрөх хөшүүрэг ажиллана. Эхэлж байгаа тогтолцоо улам тулгууртай болж, улсын эдийн засаг сайжрах тусам урьдчилгаа буурна. Урьдчилгаа хэт бага байвал эрэлт нь нийлүүлэлтээсээ хол зөрж, эргээд үнэ өсч, бүгдээрээ торгуулах эрсдэл бий.

2. Халамж хүртэж суух биш ажил хөдөлмөр эрхлэн амьдралаа өөд татна.

Хавтгай их хайр зарласан халамжийн бодлого ажил хийхгүй амь зуух, “Залхуу хүн завагтаа махандаа хүрэхгүй байх” тэтгэмж, хишгээ аваад, хятад спирт, 2 дугаар гурилаа хэрэглээд хөшиж хойргоших моод дэлгэж орхисон билээ. Гэрлэхэд нь улсаас өгч байсан 500 мянган төгрөг арван жилийн дараа ямар айл болж сайхан амьдраарай гэсэн бодлого вэ? Хөнжилдөө олдсон хүүхдийн тоогоор халамж хүртэн гар хумхин суух мөртлөө гадаад ажилчдыг хий зүхэн буруугаа чихэн санаа амрахгүй. Аль ч нийгэм ажиллаж бүтээж, хувь заяагаа сонгож, амжилт дэвшилд хүрэх хүсэл, хөдөлмөр дээр суурилдаг. Орох орон, оочих аягатай болохын төлөө, тотгонд нь хадгаа уясан, тулганд нь галаа асаасан сууцнаасаа гарахгүй тулд, өрөө, талбайг нь томруулж илүү сайхан амьдаръя гэсэн залуучууд ажил хийнэ. Өглөө цаг барьдаггүй мөртлөө тарах болохоороо минуттай уралдан бултдаг гэм арилна.

3. Ажлын чанартай байр олноор нээгдэж, бүтээмж дээшилнэ.

Хүн ажил хийнэ гэдэг нь мал амьтны махан зүтгэл биш. Бодно, шинийг санаачилна, зардал хэмнэнэ, ашиг нэмнэ. Цалингаа нэмүүлж, тушаал дэвшин, илүү том, арай шинэ сууцны зээлд хамрагдах албан ёсны орлоготой болохын төлөө тархи, гар хоёр нь ажиллана. Газрын доорх баялгийн үнэм бирж дээр өсөөсэй гэж тахилга, шившлэг хийж суухын оронд огтоос алт бүү хэл нүүрс байхгүй далайн тохой буланд оюун ухаан, хичээл зүтгэл, шударга ёсоороо хөгжсөн орнууд шиг хөдөлмөрийн бүтээмжтэй болох шаардлага хүн бүрийн хувьд бодитой болно. Тэр бүхний өгөөж нь өөрийнх нь амьдрах орон сууц учраас хэн нэгнийг хуурч дөнгөх, ажил хийж харагдах тоглоом дуусна.

4. Гэр бүл салалт, гэмт хэрэг, архидалт, залхуурал  багасна.

Завгүй ажиллаж байгаа хүмүүст архидах цаг үгүй. Буурь зассан орон гэрээ өмчлөх, сайжруулахын төлөөх хөлс зүтгэл түр зуурын мансуурлаас хамаагүй их үнэ цэнэтэй. Архи уухгүй болохоор, орон байрны нөхцлөөс үүдсэн уур бухимдал нимгэрэхээр гэмт хэрэг үйлдэх, түүнд өртөх хохирогчийн тоо цөөрнө. Эцсийн дүнд нь эх орны эд эс болсон монгол айл элэг бүтэн байна. Солонгосоос залуучууд буцаж ирэх нь нэмэгдэнэ. Эхнэр нь нөхөртэйгээ, хүүхэд нь аавтайгаа байхаас илүү жаргал үгүй.

5. Агаар, хөрсний бохирдол буурна. Үр дагаврыг  нь бус үндэс шалтгааныг нь арилгана.

Өдийг хүртэл хий гарахад чүдэнз зурж, үнэрийг нь түр дарах мэт үр дагавартай нь байлдаж ирсэн. Яндангийн утааны хар, хор 30 хувь ёрдойсон тоо, олгойдсон хиншүү нь нь нэмэгдсээр л байна. Гэр хорооллын 171 мянган өрхийн жорлон хөрс бохирдуулах химийн бөмбөг мэт газарт нэвчин, 171 мянган яндан уушиг цээжийг утах утаат буу болдог. 21 дүгээр зуунд эсгий хотдоо аж төрсөн хэвээр, нэг дор шавааралдаж болдоггүй яндангаас олгойддог утаа зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс 10-15 дахин их. Агаар дахь хүнд металл, хар тугалга доороо тунадаг бөгөөд хүйтний улиралд хүүхдээ хөтөлж явах нь зүгээр химийн зэвсэг дундуур туучиж явна гэсэн үг юм.

6. Цалин орлого бүртгэгдэж, нийгмийн даатгалын сан зузааран, далд эдийн засаг ил болно.

Зарим судалгаагаар манай далд эдийн засаг 30 хувь орчим байна. Бүртгэлд ороогүй хүмүүс цалинтай болж байр авахын тулд ашиг орлого данс тооцоонд орно. Брестийн цайзаас бүртгэлд ороогүйчүүд гарч эхлэхээр далд эдийн засаг ил болж, сүүдрээс наранд гарна. Монголбанкны Ерөнхийлөгч Н.Золжаргалын хэлсэнээр бүртгэлгүй 10 сая төгрөгөөс бүртгэлтэй 1 саяын үнэ цэн илүү болно. Яагаад гэвэл нэг саяын орлогоо батлаад, зээлээ авахад нэг өрөө байранд шилжих чадавхитай. Татвар, төсвийн орлогод ч хувь нэмэр болж, ажил олгогчдоосоо цалингаа байгаагаагр нь нийгмийн даатгалын шимтгэлээ бүрэн төлөхийг шаардана. Гадаад, дотоодын, уул уурхайн том компаниуд ч шимтгэл бага төлөхийн тулд өгсөн цалингаа бууруулж мэдээлдэг далд эдийн засаг наранд гарна гэсэн үг.

7. Гадаадаас эх орондоо эргэж ирэх хөшүүрэг ажиллана.

Хилийн чинадад ажил хийхээ явж байгаа залуучууд үндсэндээ 100 хувь байр, машины мөнгө хураачих зорилготой морддог. Хөдөлмөрийн наад захын аюулгүй байдал хангагдаагүй, гар хөлөө тастуулах, цагаачлалын албанд баригдан буцаж ирэх, тэр чигээрээ харлах, ард үлдсэн гэр бүл нь салж сарних нь машид түгээмэл. Байдаг зүйлээ барьцаалаад явсан залуу аль ч үгүй болж хоцрох нь элбэг. Газар газрын монголчуудаа гал голомтондоо ирэхийг уриалсан Ерөнхийлөгчийн уриалга илүү үнэ цэнэтэй болж байна. Гадаадад сурсан мэдсэнээ эх орондоо хувь нэмэр болгон оруулах сайхан боломж.

8. Иргэн, өрх, улс үндэстэн хуримтлалтай болно

Эрнандо дө Сото хэмээх эрдэмтний олсон “Капиталын нууц” эгэл иргэн, айл өрх, улс үндэстний хэмжээнд нээгдэн хуримтлалтай болно. Талх гурил, автобус унаандаа яваад дуусдаг, хөлсний хашаа, байранд зарцуулагдаад дуусдаг, халамж болж ирсэнийг нь хэрэглээд цаана нв юу ч үлддэггүй цаг өнгөрч байна. Банкаас зээл авсан хүмүүсийн 70 хувь нь цалин, хэрэглээндээ зарцуулдаг байсан бол өнөөдрөөс эхлэн өөрт нь үлдэх, өвлүүлж өгөх үл хөдлөх хөрөнгийнх болж өөрчлөгдөж эхэллээ. Хэдэн зуун тэрбумаар нь эх орны хишиг тарааж, талх, махны үнэ өсгөчихөөд маргааш нь өр л үлддэг байсан бол одоо орон сууц, үл хөдлөх хөрөнгөтэй болцгооно. “Иргэн баян бол улс баян, ирэг тарган бол хот дүүрэн “