Улаанбаатар хотын түүх

Зургийг
www.agshin.mn-ээс

Монгол
улсын нийслэл Улаанбаатар хотын түүх бол монголчуудын
эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэл, тусгаар тогтносон орны улс төр,
эдийн засаг, шашин, соёлын төвийн түүх, монголчуудын бэлгэдэл юм. Нийслэл
хотынхоо үүсгэн байгуулагдсан түүхийг 1841 онд “Эрдэнэнийн эрх” хэмээх түүхэнд
тэмдэглэжээ. Улаанбаатар хотын үүсэл нь XVII зууны үеийн монгол орны улс төрийн
байдалтай нягт холбоотой. Их хүрээ 1640-1855 оны хооронд нийтдээ 28 удаа нүүж
байсан гэдэг эрдэмтэдийн судалгаа байдаг. Улаанбаатар хотын үүсэл хөгжлийг
дараахь шатанд хувааж үзэж болох юм.

Нүүдлийн
өргөө /1639-1778/

1639
онд одоогийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын нутагт Цагаан нуур буюу Ширээт нуур
гэдэг газар шашны тэргүүнээр Занабазарыг өргөмжлөхдөө түүнд зориулж Орд-Өргөөг
байгуулж өгчээ. Энэ өргөө нь өнөөгийн Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын
үүсэл болсон гэж үздэг. 1640-1778 оны хооронд Өргөө хот өргөжин тэлж Их хүрээ
болсон байна. Өргөө нь:- Монголын шарын шашны төв- Халх Монголын улс
төрийн төв- Гадаад дотоодын худалдааны чухал зангилаа голомт болж байсан байна.
Өөрөөр хэлбэл, Өргөө нь жинхэнэ хот болон хувирах хөгжлийн шинэ үедээ орсон
байна.

Их
хүрээ /1778-1910/

Энэ
үеийн гол онцлог нь Их хүрээ суурьшиж хот болон хөгжиж эхэлсэн явдал юм. Их
хүрээ 1778 онд одоогийн Улаанбаатар хотын төв хэсэг байгаа Сэлбийн голын
хөндийд бууснаас хойш суурьшиж эхэлсэн гэдэг. Монголын урчууд сүм дуганыг барьж
байгуулахдаа үндэснийхээ барилга ялангуяа гэрийн уламжлалыг чадамгай ашиглан
хөгжүүлсний зэрэгцээ Хятад, Төвд уран барилгын уламжлалаас хэрэглэж байжээ.XIX
зууны үед Их хүрээ зөвхөн шашны төв төдийгүй Монгол орны улс төр, засаг
захиргаа, соёлын чухал төв, худалдаа харилцааны том зангилаа болж жинхэнэ хот
болон хувирсан. Энэ үед Их хүрээний нийт хүн ам 15-20 мянга орчим байсан болов
уу гэж үздэг. Их хүрээ хотод Гандан, Зүүн хүрээ, Баруун дамнуурчин, Маймаа хот,
Консул сайдын яам, Дамбадаржаа зэрэг газрууд хамаарагдаж байсан байна. Их хүрээ
нь XIX зууны эцэс гэхэд монгол орны шашин, улс төр, худалдаа, үндэсний болон
нийгмийн зөрчил тэмцлийн гол зангилаа төв болж чадсан юм.

Нийслэл
хүрээ /1911-1921/

Сэргээн
байгуулагдсан Монгол улсын нийслэл болсон үе. Нийслэл хүрээ улс орны амьдралд
онцгой үүрэг гүйцэтгэх болсон.

Улаанбаатар
хот /1921 оноос одоо хүртэл/

1924
оны 10 дугаар сарын 29-ний өдрийн 14 дүгээр хуралдаанаар нийслэл хотыг улсын
нийслэл хот гэдгийг давтан хуульчилж хотын нэрийг Улаанбаатар хот хэмээн
өөрчлөхөөр болсон. 1954 онд анх удаа Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 20 жилийн
хэтийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлж эхэлсэн. 1990-ээд оны
зун монголд анх удаа олон намын оролцоотой ардчилсан сонгууль явагдсан. Энэ
сонгуулийн үр дүнд монголд анхны байнгын ажиллагаатай, олон намын
бүрэлдэхүүнтэй парламент Улсын бага хурал байгуулагдсан. 1992 онд Монгол
улсын шинэ үндсэн хууль (4 дэх) батлагдсан. Монгол улсын Үндсэн хуулинд “Монгол
улсын нийслэл нь Улаанбаатар хот мөн” гэж заасан юм. Нийслэл нь өөрийн туг,
бэлэг тэмдэгтэй.

Хотын
дарга нар

– Моононгийн
Баяр 1924-1926 он

– Санжийн
Батсүх 1926-1927 он

– Дуламжавын
Гомбожав 1927-1929, 1930-1931, 1936-1939 он

– Ламжавын
Мижиддорж 1929-1930 он

– Бадамын
Цэдэндамба 1931-1932 он

– Өлзийн
Равдан 1932.07.04-08.27

– Дансранбилэгийн
Догсом 1932-1933 он

– Дамдингийн
Чимэддаваа 1933-1936 он

– Лодойн
Тавхай 1939.05-11

– Өлзийцогтын
Мажиг 1940-1941 он

– Ломбодонойн
Дамдин 1941. 07-08