Тамхины хяналтын тухай хууль маргаашнаас эхлэн мөрдөгдөх учир­тай. Тус хуульд өнгөрсөн  оны арав­дугаар сарын 24-нд нэмэлт өөрч­лөлт оруулсан бөгөөд нэмэлт өөрч­лөлтөөр тамхи татах, зарж бор­луулахыг хориглосон газрууд нэмэгдсэн. Тодруулбал нийтийн тээв­рийн хэрэгсэл, олон нийтийн үз­вэр, үйлчилгээний  газар, шатахуун түгээгүүр, автобусны буудалд тамхи татахыг хориглосон. Мөн  нийтийн хоол, худалдаа, баар цэнгээний газар, аж ахуйн нэгж байгууллагын ажлын байрны дотоод орчин, агаарын хөлөг, зорчигч тээврийн галт тэрэг, цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, сургуулийн дотуур байр,  тэдгээрийн гаднах орчин, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн орц, цахил­гаан шат, хүүхдийн тоглоомын тал­бай, цэцэрлэгт хүрээлэн гэх мэт газарт тамхи татахыг хориглосон. Үүнээс харахад тамхи татах зуршилтай хүмүүст татах газар бараг үлдсэнгүй. Тиймээс хаана татаж болох болон зарим зүйлийн талаар нийслэлийн Захирагчийн ажлын албаны Хүнс, худалдаа үйлчилгээний хэлтсийн мэргэжилтэн Л.Бадмаагаас тодруулсан юм.

-Тамхины хяналтын тухай хуулиар нэлээд хэдэн газарт тамхи татахыг хориглосон. Гэвч тус хуу­льд хаана тамхи татаж болох талаар ерөөсөө байхгүй юм шиг. Ер нь хаана тамхи татаж болох юм бэ. Тамхи татах цэг байгуулах уу?

-Тамхины хяналтын тухай хууль  тогтоомжид “Тэнд татаж болно. Цэг байгуулна” гэсэн албан ёсны заасан юм байхгүй.  Ер нь бол яагаад тус хуулийг хэрэгжүүлж, тамхидалтыг багасгах гээд байна вэ гэхээр дэлхийн Эрүүл мэндийн байгууллагын хийсэн судалгаагаар Монгол Улс хамгийн их тамхидалттай буюу тамхи татаж байгаа хүний тоо ихэссэн. Үүнийг дагаад тамхи худалдаалах газар олон болж байгаа. Мөн  хүүхэд залуучууд маань маш их тамхи татаж, улмаар тамхинаас шалтгаалсан өвчлөл ихэсч байгаа учраасТамхины хянал­тын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, аль болох тамхины хэрэг­лээнээс татгалзах талаар тодор­хой хэмжээний зөвлөгөө өгдөг байхаар зааж өгсөн. Өнөөдөр манай залуучууд маань яагаад тамхигүй, архигүй орчинг бүрдүүлж, түүгээрээ үйлчлүүлж болохгүй гэж. Манай төр, засгийн бодлого ч ийм. Тиймээс энэхүү үйл ажиллагааг дэмжих гэж Тамхины хяналтын тухай хуульд тамхи татахыг хориглосон газрыг олон тоогоор нэмсэн.

-Тус хуульд олон газарт тамхи татахыг хориглосон болохоор хү­ний эрхэнд халдаж байна гэж үзэх хүн олон байгаа?

-Тийм ээ. Энэ хуулийг хүмүүс янз бүрээр л хүлээж авч байгаа. Тамхи татдаггүй хүмүүс ашгүй дээ гэж бодож байхад татдаг хэсэг нь бухимдаж байх жишээтэй. Аливаа нэг албан байгууллагын ариун цэврийн өрөө рүү ороход тамхины утаа, үнэр маш их байдаг. Тэр утаа, үнэрийг үнэртэж байна аа гэдэг чинь дам тамхидалт болж байна гэсэн үг юм. Тамхи татаж буйгаа хүн тамхинаас ялгардаг хорт утааны 20 хувьд нь хорддог бол хажууд нь байгаа хүн 80 хувь хорддог гэсэн судалгаа байдаг. Ер нь тамхи татдаг хүмүүс энэхүү хорт зуршлаа болих хэрэгтэй. Хэрвээ больж чадахгүй бол гэр орондоо татах хэрэгтэй.

-Гэр орондоо татаж болох уу?

-Гэр орон гэдэг чинь тухайн хүний өөрийнх нь өмч шүү дээ.

-Тэгвэл машиныхаа цон­хыг онгойлгочихоод тамхи та­таад явж болох уу?

-Хуулиндаа машин дотор тамхи татаж болохгүй гэсэн заалт байхгүй. Тиймээс болох л байх. Учир нь та өөрийнхөө хувийн өмчинд, хоёрдугаарт ганцаараа явж байгаа. Харин хажууд чинь хүн байвал дам там­хидалт болно. Тэгэхдээ Там­хины хяналтын хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх журам удахгүй гарна.

-Тамхи татахыг хориглосон газар татсан хүнд тодорхой хэм­жээ­ний мөнгөн торгууль ног­дуулна гэж байсан. Ер нь тамхи татаж буй хүмүүст хэрхэн хяналт тавих вэ?

-Аливаа байгууллага дотоод журам­даа тамхи татсан хүнд ног­дуулах арга хэмжээг тодорхой зааж өгсөн байх хэрэгтэй. Жишээлбэл манай байгууллагын дотоод журамд тамхи татахыг хориглочихоод бай­хад тухайн ажилтан тамхи татвал цалингаас нь тодорхой хэмжээг тор­гууль маягаар суутгана гэж заасан. Ерөнхийдөө тухайн байгууллагын ажилчид өөрсдөө хяналт тавих юм. Түүнээс биш тэнд тамхи тат­лаа гэсэн болгон дээр цагдаа, мэр­гэжлийн хяналтынхныг дуудаад байх боломжгүй учраас байгууллага доторх хяналтыг ажилчид тавина. Харин хуулийн хүрээнд хориглосон газар тамхи татсан иргэнд 50 мянган төгрөг, албан тушаалтан хуулийн этгээдэд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10-25 дахин нэмэгдүүлсэн торгууль ногдуулна гэж заасан байгаа.

-Дээд албан тушаалтнаасаа авахуу­­лаад доод албан тушаалтан хүртлээ бүгд тамхи татдаг албан байгууллага бий. Байгууллагынхаа дотоод журамд тамхи татахыг хориг­лочихсон хэрнээ зөрчөөд там­хи татаад байвал яах вэ. Үү­нийг мэдэж шалгах, цаашлаад хариуцлага тооцох боломж байгаа юу?

-Хэн нэг хүний тамхи татсанаас болж хордсон тухайн иргэний гомдлыг утсаар хүлээж авна. Ерөнхийдөө хяналтыг бүх шатны Засаг дарга нарт Тамхины хяналтын тухай хуулийг хэрэгжүүлэх эрх нь нээлттэй  байгаа. Мөн нийслэлийн Мэргэжлийн хяналт, цагдаагийн байгууллага гээд  бүх албан тушаалтнуудад нээлттэй байгаа.

-Тамхины хяналтын тухай хуу­льд тамхи худалдаалахыг хориг­­лосон газруудыг заасан. Үүнд баар, цэнгээний газар орж бай­гаа. Гэвч эдгээр газарт тамхи худал­даалах тусгай зөвшөөрөл олгодог. Тэгэхээр энэ тусгай зөвшөөрөл байх­гүй болно гэсэн үг үү?

-Тамхи худалдаалах зөвшөөрлийг дүүргүүдийн Засаг дарга нар олгодог. Тийм учраас байхгүй болох үгүйг нь сайн мэдэхгүй байна.

Манай улс ньтамхины хэрэглээ­гээрээ дэлхийд дээгүүр бичигддэг байна. Өнгөрсөн 2003 онд хийсэн судалгаагаар нийслэлд амьдрах насанд хүрсэн хүн амын 47 хувь нь там­хи татдаг гэсэн тооцоо гарчээ. Тамхи татдаг хүмүүсийг хүйсээр нь ангилбал 65 хувийг эрэгтэйчүүд, 21 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлдэг байна. Харин  2009 онд хийсэн “Халдварт бус өвчний эрсдэлт хүчин зүйлийн тархалтыг тогтоох” судалгаагаар 15-64 насны хүн амын 27.7 хувь нь тамхи татдаг бөгөөд эрэгтэйчүүд 48 хувь, эмэгтэйчүүд 6.9 хувийг эзэлж байсан байна.