Эмэнд хордоод байгааг нь эмч мэдээгүйгээс болж бие нь улаан цоохор толботой болчихсон хүн байна. Булчиндаа буруу тариа хийлгэснээс өрөөсөн гартаа хавдартай болсон хүн явна. Вакцин хийлгэснээс дархлаа тогтох нь байтугай харин ч өсөлтгүй байдгийг бид харлаа. Саяхандаа цагаан сарын өмнө нэг нөхөр “Эдгэрдэггүй ханиад тусчихаад сайн гэсэн эм бүрийг ууж үзлээ нэмэр болсонгүй. Олон эмийн туршилтын туулай болчих шиг боллоо” гэхийг сонссон. Энэ мэт эм, тарианы туршилтад өртөгсөд Монголд олон. Эмийн санчид “Энэ сүүлд гарсан эм, үүнийг уувал сайн” гэж ярьдаг. Өвдөлтөөсөө салахын тулд хаана үйлдвэрлэж, юу ууж байгаагаа мэдэхгүй явна. Эмийн бизнесийн ганц онцлог үүнд байдаг.  Шинээр орж ирж буй эмтэй, эмч нарыг хэрхэн танилцуулж гүйлгээнд оруулдаг нь тодорхойгүй. Манай улсын эмийн бүртгэлд 1994 оноос хойш 40 гаруй орны 50 гаруй фермийн 550 үйлчлэгч бодис бүхий 2000 гаруй эм бүртгэжээ. Энэ хэрээр сүүлийн жилүүдэд эмийн сурталчилгаа хэрээс хэтэрсэн. Тураана, түрүү булчирхай, бэлгийн чадавхи сайжруулна гээд бүхий л мэдээллийн хэрэгслээр янз бүрийн эм, бэлдмэл сурталчилдаг. Сүүлдээ “citу shoр”-оор төрөл бүрийн эм худалдаалагдах нь элбэгшсэн. Эмийн бизнес эрхлэгчид үнэ өсгөдөг, орлого хөөдөг нь шалгалт бүрээр батлагддаг байна. Төлөөлөгчийн газар эмээ борлуулахын тулд 100 сая төгрөгийн борлуулалтад АНУ явуулна, 80 сая төгрөгийн борлуулалтад Азийн орнуудаар аялуулна, цахилгаан бараа олгоно гэсэн болзол зарлах жишээтэй. Эмийн үнэд хямдрал зарлалаа гэх хэр нь махтай адил хүний хэрэгцээ биш учир зах зээлд үнэ буурч байгааг хэн мэдэх билээ. Ингэж л эмийг талхтай адилтгасан нь ажиглагдаж байна. Эм импортолдог монополь компаниуд үнийн монополь тогтоочихсон гэх юм билээ. Манай Улсын эмийн хангамжид ОХУ, Хятад гээд гадны нөлөө түрж орж ирсэн. Импортын эмийн хангамж 90 хувиас давсан гадаадын пүүсүүд эмийн монопол сүлжээ үүссэн гэж үздэг юм байна. Оросын зах зээлд гадаад эм 80 хувьд хүрч үүнийг нь В.Путин “Хэвийн биш практик, эрүүл биш хэлбэр” тогтлоо гэж үзсэн байдаг. Өнөөдөр манайд эрхзүйн орчин тодорхойгүй гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани, аж ахуйн нэгж, иргэн ямар нэг стандарт мөрддөггүй, хэнээс зөвшөөрөл авах, ямар мэргэжилтэй хүн ажиллах нь одоо болтол тодорхойгүй явж ирж. Манай улсад гадаадын эм борлуулагч 30 шахам  төлөөлөгчийн газарт 58 эмч, 18 эм зүйч нар ажиллан эм барьж, хууль зөрчдөг гэх бөгөөд тэд харилцан зочлох, эм шахах, урамшуулал өгөх хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг юм байна. Эмийн төлөөлөгчийн газраас борлуулалтын төлөвлөгөө өгч, эмч нарын дунд болзолт уралдаан зарлан түүний үр дүнгээс урамшуулал, хангамж нь шалтгаалдаг аж.

Манай эрүүл мэндийн салбар эмнэлэгт нь ор хоног, эмийн сангуудад эм борлуулалтын төлөвлөгөө өгч иргэдээ өвчлүүлэхийг хүсдэг хоцрогдсон дутагдал үргэлжилсэн хэвээр.

Мөн “Эмийн тендер” гэж жил бүр хөрөнгө босгох өрсөлдөөн явагдсан хэвээр. Энэ нь бүх шатлалын эмнэлгийн эмчилгээ, оношлогоонд шаардлагатай эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, оношлуурын өртгийг тусгаж, төрөөс төлбөрийг нь хариуцаж эмийн зардлыг батлуулдаг тендер юм. Манай улсад жил бүр 40 орчим эмнэлэг эм, эмнэлгийн хэрэгсэл худалдан авахаар нээлттэй тендер шалгаруулалт зохион байгуулдаг юм байна. Энэ тендерт зориулж шинэ компани байгуулж ялагч нь эртнээс тодорхой болчихсон байдаг гэм удаа дараа давтагдаж иржээ. Өнөөдөр үүнээс шалтгаалан эмнэлгийн эм зүйч нарын идэвхтэй байр суурь, мэргэжлийн ур чадвар дутаж, дарга нябо нарын шийдвэрийг дагадаг болжээ. Тэд мөнгө барьдаг учир үг зөрөх аргагүй аж. Монгол Улсад даацаас хэтэрсэн эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд бий болжээ. Энэ нь жил бүр монголчууд дээр турших эм бэлдмэл орж ирж байна гэсэн үг. Үүнийг авлига, танил тал, том дарга нарын нөлөөний бизнес гэж  ярьдаг нь үнэний ортой. Агуулахад буусан эмийн дээж танилцуулгатайгаа эмнэлгүүдийн дарга нарын ширээн дээр бэлэг сэлт мэд тавигддаг гэж нэгэн сувилагч ярьсан. Туршигдахаар ирж буй шинэ эм нь тэр. Эмч өвчтөнд олигтой танилцуулж чадвал борлуулалтын хувь өндөр оногдоно. Өнгөрсөн онд нэгэн хувийн эмнэлгийн дэргэдэх эмийн санд “Аспирин -100” асар ихээр борлогдоод дуустал дараа нь “Аспирин-80” гэж гарчээ. Эмч өвчтөнд өдрийн нэгийг ууж бай гэснээс сүүлдээ ходоодонд муу гэсэн яриа гарч  борлуулалт багассан гэж ярихыг сонссон. Эмчид ч итгэхэд хэцүүхэн болж дээ.

Мөн мансууруулах, сэтгэ­цэд нөлөөт эмийн хууль бус хэрэглээнд тавих хяналт суларсан. Сэтгэцэд нөлөөт эмээр хангах эм хангамжийн байгууллага, мансууруулах эмээр үйлчлэх эмийн сангийн талаархи зохицуулалт байхгүй. ЭМД-ын сангаас 132 нэрийн 390 төрлийн эмийг 50-90 хувийн хөнгөлттөй олгохоор шийдвэрлэгдсэн нь одоо ч төдийлөн хэрэгждэггүйд иргэд гомдол гаргасан хэвээр. 

Монгол Улсад хэрэглэх эмийн чанар, аюулгүй байдлыг хангах үндсэн хэрэглүүр болох Эмийн улсын бүртгэлд 49 улсын 316 үйлдвэрлэгчийн 2476 нэрийн эм бүртгэлтэй байдаг бөгөөд 143 эм ханган нийлүүлэх байгууллага, 1200 орчим эмийн сан, 32 эмийн үйлдвэр ажиллаж 97.2 тэрбум төгрөгийн эм, 25.1 тэрбум төгрөгийн эмнэлгийн хэрэгсэл, 1,2 тэрбум төгрөгийн түүхий эд, 6,4 тэрбум төгрөгийн урвалж, оношлуурыг өнгөрсөн онд импортлосон байна. Үндэсний эмийн үйлдвэрүүд 370 орчим нэр төрлийн, 17 тэрбум төгрөгийн эм, биобэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгсэл үйлдвэрлэн борлуулсан нь эмийн зах зээлийн 17 орчим хувийг эзэлж байгаа аж. Мөн өнгөрсөн онд эмнэлгүүдийн эмийн төсөвт 66,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн ба сүүлийн жилүүдэд эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, оношлуурын зардалд төсвөөс олгож байгаа хөрөнгө нэмэгдэж байгаа боловч нийт эрүүл мэндийн зардлын 13,6 хувийг эзэлж байгаа нь дэлхийн бусад дундаж  болон бага орлоготой орнуудтай харьцуулахад хангалттай тоо биш аж.

ДЭМБ-аас  Монгол Улсын эм зүйн салбарын эмийн зохицуулалтын 33 үйл ажилла­гааг өнөөгийн байдлаар улсын таван байгууллага буюу 12 нэгж тус тусдаа гүйцэтгэж байгаа нь төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулж байна гэж үзжээ. Өнөөдөр эмийн үнэ хот хөдөөд төдийгүй хөрш зэргэлдээ эмийн сан, эм ханган нийлүүлэх байгууллагад өөр өөр байгаа нь сонин. Эм ханган нийлүүлэх байгууллага эмийн сангийн тоо манай улсын хүн ам, нутаг дэвсгэрийн байршил, төвлөрөлтэй харьцуулахад илүүдсэн, аймаг хотын төвд хэтэрхий төвлөрсөн, даатгалын жороор үйлчлэх эмийн сан цөөн байгаа нь алслагдсан нутаг дэвсгэрт амьдарч байгаа иргэдэд хүрэх эмийн сангийн үйлчилгээ дутагдалтай гэж үздэг юм байна. Ийнхүү эмийн бизнест хөлгүй уусчихсан импортлогчдын оруулж ирж буй олон нэрийн эмийн туршилтаас бид өөрснөө бага ч болов татгалзаж байхад илүүдэхгүй юм шигээ.