БОДЛОГОО ХЭВЭЭР ҮЛДЭЭХЭД ШАЛТАГ МУНДАХГҮЙ
Албаны 200 гаруй хүмүүс оролцож буй энэхүү айлчлалыг Ерөнхийлөгч Барак Обамагийн ойрын таван жилийн дотор Америкийн экспортыг тав дахин нэмэгдүүлж, хоёр сая ажлын байр шинээр бий болгоно гэх амлалтыг бодит биелэл болгохын тулд хийж байна гэхэд болно.
Хятадын хувьд юанийн ам.доллартай харьцах ханшаа тогтвортой барьсан нь АНУ-тай хийх худалдаанд ашиг олоход нөлөөлсөн. Харин сүүлийн үед үүсээд буй шинэ нөхцөл байдал нь Хятадын зүгээс валютын ханшаа чөлөөлөхгүй байх нэг шалтаг бий болгожээ.
Европын санхүүгийн хямрал хүндрэхийн хэрээр Бээжингээс валютын бодлогоо өөрчлөхгүй гэдгээ мэдэгдэх болсон. Үүнийгээ еврогийн ам.доллартай харьцах ханш сүүлийн дөрвөн жил дэх хамгийн бага түвшинд хүрсэн нь Хятадын экспортлогчдод хүнд тусч байгаатай холбон тайлбарлажээ.
Сүүлийн хоёр жилийн туршид Хятад нэг ам.долларыг 6.83 юаньтай тэнцүүлж, энэхүү харьцааг хүчээр барьсаар ирсэн. Энэ нь дэлхийн санхүүгийн хямралын үеэр экспортлогчдынхоо өрсөлдөх чадварыг сайжруулах гэсэн оролдлого гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой.
Үнэн хэрэгтээ юанийн бодит өртөг нь одоогийн ам.доллартай харьцаж буй ханшаас 40 хувь дээгүүр байгааг зарим эдийн засагч нотолсон. Ийнхүү үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ хямд үнээр худалдаалах боломжтой болсон Хятадын экспортлогчдыг шударга өрсөлдөөнт зах зээлийг сүйрүүлэн “валют завшигч” гэж Б.Обама хэлсэн удаатай.
Хятадын эдийн засаг АНУ-ын тогтоосон жишгээр бол маш хүчирхэг болж байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь өнгөрсөн онд л гэхэд есөн хувиар өссөн. Хэдийгээр хямралын өмнөх жилтэй харьцуулахад арай бага байгаа ч, АНУ, Япон зэрэг хөгжингүй оронтой харьцуулахад өсөлт нь асар хурдацтай явж байна. Гэхдээ өөр асуудал ч бас бий.
Олон улсад худалдааны дайн үүсгэж, голлон тоглогчид нь болох гээд байгаа Хятад, АНУ хоёрын эдийн засгийг харьцуулж үзье.
Хятадын Засгийн газрын урьдчилан тооцож буйгаар энэ онд тус улсын төсвийн алдагдал 1.05 их наяд юань болж нэмэгдэх юм. Хятадын түүхэн дэх нэгэн шинэ дээд амжилт. Гэхдээ үүнийг нь ам.доллар руу хөрвүүлэн бодох юм бол ердөө 150 тэрбум ам.доллараас хол давахгүй. Энэ нь АНУ-ын Засгийн газар төсвийн алдагдлаа урьдчилан тооцож гаргаснаас 25 хувиар бага юм.
Хятад төсвийн алдагдлаа дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2.8 хувьтай тэнцэх зорилго тавьжээ. Харин АНУ-ын алдагдал нь үндэсний нийт бүтээгдэхүүний 11 хувьд нь хүрч байна. Эндээс хямд өртөгтэй юанийн хэрэг бас гарч байна.
ХЯТАДАД ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ҮР ӨГӨӨЖ НЬ БИЙ БОЛООГҮЙ
Одоо Хятадад хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байгаа. Гэхдээ энэ нь тийм ч тууштай үргэлжлэхгүй гэдгийг эдийн засагчид онцолж байна. Тус орны эдийн засгийн өсөлтийг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүд нь үйлдвэрлэл, үл хөдлөх хөрөнгө, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтаас түлхүү хамаарч байна. Өөрөөр хэлбэл, Хятадын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт нь хэр их хөрөнгө оруулснаар тооцогдож байгаа болохоос хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжөөс үл хамаарсан тоон үзүүлэлт төдий аж. Тиймээс асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт дотооддоо хийж байгаа нь эргээд сөрөг үр дагавар авчрах эрсдэлийг нэмэгдүүлж, ирээдүйд эдийн засагт муугаар нөлөөлөх магадлалтай.
Хятадад одоо инфляци том асуудал болоод байна. Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл хэтэрхий өргөжиж байгаад бүтээн байгуулалтын ажлыг нэмэгдүүлсэнтэй холбон тайлбарлаж болох юм. Тус улсын Засгийн газраас макро эдийн засагтаа хангалттай зохицуулалт хийгээгүй байж, бүтцийн шинэчлэл рүү хэт анхаарчээ.
Хямд валютын нэг сул тал нь импортын өртгийг нэмэгдүүлэх. Үйлдвэрлэгч орон байхын тулд Хятад асар их түүхий эдийг гаднаас худалдаж авч байна. Гэхдээ дэлхийн нийт хүн амын 20 гаруй хувь нь амьдардаг энэ улс яаж жил бүр олон тэрбум ам.долларыг түүхий эд, гадны эрчим хүчний эх үүсвэр худалдан авахад зарцуулж, дэлхийн эдийн засгийн тэнцвэрийг бий болгох юм бэ. Хүн амынх нь дийлэнх нь амьжиргааны түвшин доогуур, ядуу тарчиг амьдрал дунд өдөр хоногийг өнгөрүүлж байж тэд яаж энэ асар их хөрөнгийн урсгалыг хадгалсаар байх юм бэ.
АМЕРИКЧУУД ХҮЛЭЭЖ ЧАДАХ БОЛОВ УУ
Өнгөрсөн жил АНУ зөвхөн Хятадтай хийсэн худалдаандаа 226 тэрбум ам.долларын алдагдалд орсон. Түүнчлэн тус улсад Хятадын хямд өртөг бүхий экспортын бараа бүтээгдэхүүнүүд дүүрч, дотоодын үйлдвэрлэгчдийнх нь өрсөлдөх чадвар суларч, цаашлаад ажилгүйдлийн түвшин нэмэгдэхэд нөлөөлсөн юм.
Үйлдвэрлэгчдийнхээ өрсөлдөх чадварыг сайжруулахын тулд АНУ-ын Холбооны нөөцийн банкнаас мөнгөний тэлэх бодлого баримталж бодлогын хүүгээ бараг л 0 хувьтай болгочихоод байна. Тус улсад ажилгүйдлийн түвшин хэдийнэ хоёр оронтой тоогоор хэмжигдэж эхэлсэн. Тиймээс америкчууд юанийн ам.доллартай харьцах тогтвортой ханшийг өөрчлөхийн төлөө юу ч хийхэд бэлэн байна. Тайваньд зэвсэг нийлүүлсэн асуудал, Далай ламын урилга, “Google”-ын маргаан зэрэг хоёр орны харилцааг хурцатгасан олон асуудал бий. Өнгөрсөн хоёрдугаар сард АНУ-ын тахианы махны импортод Хятад хориг тавьж, Хятадын дугуйн худалдаанд АНУ тариф тогтоож л байсан. Бие биенээ өдөөн турхирсан эдгээр үйлдлийн цаадах жинхэнэ шалтгаан нь юанийн хатуу ханш гэдэг нь илэрхий юм. Гэхдээ одоо энэ хурцадмал байдал харьцангуй намжиж байна. Америкчууд ч Хятадыг “валют завшигч” гэж албан ёсоор нэрлэхээ больсон. Өнгөрсөн сард АНУ-ын Сангийн сайд Т.Гайтнер тус улсад мөн л айлчлал хийж байв. Хятадын тал ч юанийн ханшаа чөлөөлөх найдвар төрүүлсээр удаж байна.
Их гүрнүүдийн төлөөлөгчид энэ долоо хоногт уулзаж ярилцана. АНУ-ын талын сонирхол дээр дурьдсанчлан илэрхий байна. Харин манай өмнөд хөршийнхөн юу санал болгох бол. Тэд экспортоос хамааралтай эдийн засгаа богино хугацаанд дотоодын хэрэглээнд түшиглэсэн эдийн засаг болгож чадахгүй. Иймэрхүү шинэчлэлийн явц нь аажим алгуур хийгддэг. Тиймээс Бээжингээс хурдацтай яваа эдийн засагтаа гэнэтийн хазаарлалт хийж, эрсдэлд оруулахгүй нь ойлгомжтой юм. Тэгэхээр одоо яах вэ. Худалдааны дайны гал хэзээ дүрэлзэхийг хүлээгээд суух юм болов уу.
Цөөн үгээр дүгнэе. Хэрэв АНУ Хятадын валютын бодлого алгуур өөрчлөгдөхийг хүлээж тэсэхгүй бол тэр цагт худалдааны дайн албан ёсоор эхэлсэнд тооцож болох юм. Хэн ч өөрийн эрх ашгаа хамгаалахыг хүсдэг шүү дээ.
Т.Элиса.
Зохиогчийн эрх: “Улс төрийн тойм” сонин.