Жузеппе Фортунито Франческо Верди 1813 оны аравдугаар сарын 10-нд Италийн Буссето хотын ойрлцоох Ле-Ронколе тосгонд төрсөн. Тэднийх ядуу амьдралтай байсан ч Верди хөгжимд ер бусын сонирхолтой хүүхэд байв. Түүний хөгжмийн анхны багш нь органч Байстрокки байжээ. Дараа нь хоёр дахь эцэг гэж хайрлан нэрлэсэн Бареццын удирдлага доор хөгжмийн хичээлээ үргэлжлүүлэн 18 настайдаа Миланы хөгжмийн дээд сургуулийг зорьсон боловч түүнийг авсангүй.
Тэрээр 1840 оны намар “Навуходоносор” дууриа эхэлж, нэг жилийн дараа Миланд тоглуулж хэдийгээр өвөрмөц биш ч талархал хүлээсэн үеэсээ дуурь бичдэг, захиалга ч авдаг болжээ. Түүх домгийн сэдэвтэй, эх оронч, баатарлаг энэ зохиол цаашдын бүтээлийн сэдэв, агуулга, чиг барилыг зааж өгсөн байна. 1843 онд тавигдсан “Загалмайтны аян дайнд Ломбардчууд оролцсон нь” дуурь нь алдрыг нь баталж өглөө. Эдгээр зохиолууд нь харийн түрэмгийлэгчдийг эсэргүүцэн тэмцсэн сэдэвтэйгээр, 1848-1849 оны хувьсгал, үндэсний чөлөөлөх чухал асуудлыг дэвшүүлж байсан учир зохиолыг хаах, хориглоход хүрч байлаа. Дж.Верди амьдралдаа 40 дуурь бичсэн. Тэрээр 1871 онд “Аида” дууриа бичиж тайзнаа тавьсны дараа дуурь бичихээ болихоор шийдсэн гэдэг. Дахин хэзээ ч дуурь бичихгүй, ингээд тэтгэвэртээ суулаа гэж мэдэгдсэн тэрээр 6, 7 жилийн дараа У.Шекспирийн “Отелло”-гоор дуурь бичсэнд Италийн нийгэм бараг тэр аяараа хөдөлгөөнд оржээ.  
Шекспирийн улаан фен Дж.Верди жүжгийн зохиолуудад нь маш дуртай байсан учир энэ алдарт эмгэнэлийг дууриар илэрхийлэхэд хүрсэн бололтой. Өмнө нь 1847 онд түүний Шекспирийн “Махбет” жүжгээр дуурь бичсэн боловч тэр оролдлого нь бүтэлгүйтэж байжээ. Агуу их хөгжмийн зохиолчид “Махбет” дуурь “Отелло”-г бодвол илүү хүнд санагдсан гэдэг. Дж.Верди урлах аргын хувьд романтизмаас амьдралын гүнд орсон реалист аргад шилжжээ.
Түүний реализмын анхны оргил нь “Риголетто”, “Трубадур”, “Травиата” хэмээх гурамсан дуурь болов. Тэрээр 60-70-аад онд “Сицилийн үдэш”, “Симон Бокканегра”, “Багт наадам”, “Хувь заяаны хүч”, “Дон Карлос” дууриудаа бичихдээ 50-аад оны дуурьтаа хэрэглэсэн арга маягаа давтахгүйн тулд сэдэв, дүр, илэрхийлэл шинэ арга зам цөхрөлтгүй эрж байсан юм. Дж.Верди дууриудаараа дэлхийн хөгжмийн ертөнцөд “Вердийн эмгэнэл” хэмээн нэрлэж болох хэв шинжийг баттайяа тогтоосон хүн юм.
Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт өнгөрсөн бямба гаригт нэрт хөгжмийн зохиолчийн “Трубадур” дуурь амиллаа. Дуурийн анхны тоглолт 1853 оны нэгдүгээр сарын 19-нд Рим хотод тоглож байсан бол манай дуурийн тайзнаа 1994 оны тавдугаар сарын 28-нд тавигдаж байжээ. Дөрвөн бүлэг, найман үзэгдэлт тус дуурь эртний нэгэн цайзад эхэлнэ. Эрхэмсэг гүн ди Лунаг хүлээх зуур Фернандо цэргүүддээ олон жилийн өмнө ди Луна гүнгийн гэр бүлийхэнд тохиолдсон нэгэн аймшигт түүхийг ярьж өгнө. Удирдаач МУУГЗ Ж.Бүрэнбэх удирдан, Ди Луна гүнгийн дүрд соёлын тэргүүний ажилтан Ц.Баттөр, Леонора авхайд соёлын тэргүүний ажилтан Ш.Наранчимэг, Манрико төөрөлдсөн хүүд Ч.Түмэндэмбэрэл, Азучена цыган эмэгтэйд БУГЖ Д.Долгормаа, Инест соёлын тэргүүний ажилтан Д.Туяа, Феррандод Ч.Чинзориг, өвгөн цыганд Э.Бумхүү, Рюицийн дүрийн дүрд Г.Шижирболд нар тоглон, найрал дуучид, симфони найрал хөгжим хөгжимдлөө. Олон жилийн өмнө бурхан болооч хөгшин гүн дй Луна хоёр хүүтэй байсан ч ордонд урилгагүй хөгшин цыган хүүхдийн орны дэргэд харагдан хөөж гаргаснаас хойш хүүгийн бие гэнэт мууджээ. Хөгшин цыганын аюул авчирсан хэмээн сэжиглэн шатаасан ч тэр өдөр цыганы охин ордонд сэм нэвтрэн гүнгийн бяцхан хүүг аван зугтаажээ. Хөгшин цыганыг цаазалсан шатаасан нурмаас хүүхдийн араг яс олдсон ч хөгшин гүн хүүгээ амьд гэдэгт итгэн дүүгээ эрж олохыг залуу гүнд захижээ. Шатсан шулмын дүр шар шувуунд хувилж шөнө дөлөөр байнга үзэгддэг болсон хэмээн Фернандогийн тухай ярина. Цэцэрлэгт шөнө залуу ван авхай өөрийн найз бүсгүй Инесдэд Манрико гэгч залууд дурласан тухайгаа ярьж хүлээнэ. Энэ хэсэгт дуулаачийн хоолойн чадлыг шаардсан томоохон ари дуулагддаг. Тус дуурь нь хоёр болон гурвалсан дуэт дуулал ихтэй ари олонтой, мэргэжлийн дуучдын чансааг илтгэсэн дуурь байлаа. Хайртай залуугаа хүлээж байсан Леонора харанхуйд андууран гүн Лунаг тэврэн автал Манрико ирдэг. Гүн бүсгүй хайртай байжээ. Ээдрээт хайрын түүх тэдний дунд үргэлжилдэг. Азучена Манрикод бүх үнэнийг хэлнэ. Түүнийг өөрийнх нь төрсөн хүү биш олон жилийн өмнө гүнгийн гэр бүлээс цыган эхийнхээ өшөө хорслыг авах гэж уй гашуудаа баригдан төрсөн үрээ шатаан түүнийг төрсөн үр шигээ хайрлан өсгөснөө хэлэн түүнд гүнгээс өшөө авах ёстой гэдгийг ойлгуулна. Энэ үед Манрикогийн найз Рюицээс захиа ирнэ Манриког үхсэн гэдэг худал мэдээ авсан Леонора гилэнмаа болхоор завдаж буйг сонсоод хайртыгаа аврахаар явдаг. Гүн ди Луна Леонораг хулгайлан эхнэрээ болгохоор очдог ч энэ үед Манрико ирэн түүний өмнө хүчин мөхөсдөн амраг хоёр уулздаг. Хосуудын хуримын бүх зүйлс бэлэн болсон ч эхийг нь баригдан цайзад хоригдож байгаа тухай таагүй мэдээ найз нь авчирна. Эхийгээ суллах гэж очоод Манрико баригдан хоригдоход Леонора гүнгээс хайртаа хүнээ суллувал хуримлана сүүлийн удаа уулзуулаач гэж ятган гуйж чаддаг. Бүсгүй хайртаа хүнээ чөлөөлөн өөрөө түүндээ үнэнчээр үхэхээр хор уусныг хэн ч мэддэггүй. Цайзад Манрикотой уулзан суллуулах болсон, хор ууснаа хэлэн түүний гар дээр өөд болдог. Цайзын гадаа хүлээж ядсан гүн ди Луна орж ирэн хууртагдсанаа мэдэн уурсан Манриког даруй цаазлах тушаал өгнө. Азучено сэргэн хүүгээ асууна, гүн цонх руу заахад хэдийнээ Манрико цаазлагдсан байдаг. “Мэдэж ав, тэр чиний дүү” хэмээн Азучена хашгирч, үхэдхийн унаснаар энэхүү дуулалт жүжиг төгсөнө. Хайр дурлал, өрсөлдөөн, цыган бүсгүйн аймшигт нууц, өс хонзон, сэтгэл хөдлөм тайлал бүхий сонгодог романтик дуурь. Мэдээж хэрэг жүжгийн гол хөдөлгөгч хүч нь чөлөөтэй урсах баялаг агуулгатай дэлхийн даяар өргөнөөр мэдэж хайрлах болсон дотны ардын аястай Вердийн хөгжим болдог.

Тоглолтын дараа тус дуурийг удирдсан МУУГЗ, дэлгэцийн урлагт “Нийслэл хүү” киноны дүрээрээ олны танил, удирдаач Ж.Бүрэнбэхтэй уулзан цөөн хором ярилцлаа.

-Өнөөдөр тоглогдсон Дж.Вердийн “Трубадур” дуурийн тухай сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?
-Өнөөдөр Италийн нэрт зохиолч Дж.Вердийн “Трубадур” дуурийг тоглолоо. Тоглолт сайхан боллоо. Ер нь хөгжмийн театрын жүжигчдэд нэг талаас үзэгчид их нөлөөлдөг. Үзэгчдийн халуун дулаан алга ташилт болгонд хөгжимчид, жүжигчид, удирдаачид урам зориг авч байдаг. Дуурийн театр 46 дахь улиралдаа тоглож байна. Манайд олон сайхан сонгодог дууриуд бий л дээ. Тухайлбал дуурийн хаан Дж.Верди 26 дуурь бичсэн хүн. Түүний 26 дууриас дэлхийн театруудад арваад дуурь явдаг бол манайд дөрвөн дуурь тогтмол явж байна. Манай театрт анх “Травиатта” дуурийг эхэлж тавьсан бол дараа нь “Риголетто”, “Трубадур” гээд хамгийн сүүлд нь “Отелло” дуурийг тавьсан. Энэ жилийн сезондоо анх удаа тавьж байна. Ер нь тэгээд сонгодог урлагийн бүтээлүүдээ аль болох байлгах гэж боддог юм. Гэхдээ олон монгол жүжгүүд байна, цөөхөн тоглож байна. Хэдий хүн амын маань тал хувь нь шахуу Улаанбаатарт амьдарч хотын хүн ам ихэссэн ч театрт бага нэмэгддэг юм. Учир нь сонгодог урлаг бол тэр болгон хүн кино, хошин шог үзэж байгаа юм шиг үзчихдэггүй, үзээд ч бас ойлгоход хэцүү. Үнэхээр сонирхоод дахин, дахин энэний учрыг олоод үзвэл хөгжмийн амт шимтэнд орж дасан тэмүүлж сонгодог бүтээлээс сэтгэлийн өндөр таашаал авдаг. Энэ бол дэлхийн бүх соёлт хүн төрөлхтөний хамгийн уламжлал болсон заншил.

-Өнөөдрийн дуурийн онцлог нь юу вэ?
-Өнөөдрийн дуурийн хувьд хуучин дуулж байсан туршлагатай дуучид дууллаа. Сайхан боллоо. Үзэгчид бол энэ дуурийг хэн  дуулахыг, яг хэзээ гарахыг мэддэг. Нэг жил шахуу хүлээж байж ирж байгаа үзэгчид шүү дээ. Манай жүжигчид сайхан тоглолоо. Үзэгчид ч сайхан хүлээж авлаа. Аль аль нь хүсэн хүлээсэн, өгөөжтэй болсон байх гэж бодож байна.

-Удирдаач хүний сонсох мэдрэмж асар өндөр байдаг. Тухайн тоглолтын бүх хөгжимчид, дуучдыг нэг бүрчлэн салгаж сонсч байдаг нь гайхалтай санагддаг?
-Энэ бол мэргэжлийн онцлог. Бүх юмыг сонсч байх ёстой. Удирдаачид хамаарахгүй нэг ч юм байдаггүй. Тэр дуулж байгаа дуучин, найрал дуу, хөгжимдөж байгаа хөгжимчин гээд тэр бүхэн удирдаачийн удирдлагад тоглодог. Удирдаачаас ангид байна гэж огт байдаггүй.Удирдаач бол их нарийн онцгой мэргэжил. Хүссэн болгон шүүрээд авахад хэцүү. Гэхдээ хөгжимчин болгоны толгой удирдаач болох юмсан, цэрэг бүрийн толгойд генерал болох юмсан гэсэн бодол байдаг.

Г.Даша