Зохиолч эрдэмтэн, бичгийн их хүмүүн Бямбын Ринчен абугай алдарт “Монгол хэл” шүлэгтээ:

Чихний чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл,
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ.
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясч,
Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу би!… хэмээн эх хэлээ магтан дуулсан байдаг. Энэхүү шүлэг бол монгол хүн бүр цээжлэн уншиж, бахархан санаж байх, нандин бүтээл. Монгол хэл бол өөр бусад хэл рүү хөрвүүлэхэд утгыг нь бүрэн төгс илэрхийлж барамгүй  гайхамшигтай хэл гэдэг. Манай томоохон зохиолчоос нэгэн сэтгүүлч “Манай уран зохиол хэзээ дэлхийн төвшинд орчуулагдах бол” гэж асуухад нь тэр эрхэм “Дэлхий хэзээ монголчуудын хэлэх гэсэн санааг утга төгс орчуулж чадах хэлтэй болно, тэр цагт л. . . ” хэмээн ам бардам хариулсан гэдэг. Улс гүрний тусгаар тогтнолын хамгийн том баталгаа бол тухайн орны эх хэл байдаг. Эх хэлээ алдсанаар бусад орны эрхшээлд орж, үндэстэн даяараа мөхсөн гашуун түүх цөөнгүй бий. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд монгол хэлээрээ “Чихний чимэг” хийх нь багасч, түүний оронд алт, мөнгөөр сонсголын эрхтнээ “чимдэг” болж. Монгол хэлнийхээ “Сонсох бүр яруу баялаг” байх үнэт чанарыг нь алдагдуулж байгаа нь одоогийн хүүхэд залуус гэхээсээ илүү томчууд бид.

Цаг хугацаатай уралдах болсон энэ үед хүн бүр өөрийн хүсэл, сонголтоороо аливаа үгийг бичиж байна. Ялангуяа цахим бичил захидал буюу мессежээр харилцах тусгай хэллэг бий болсон. Гэсэн ч латин үсгээр бичигддэг энэхүү хялбаршуулсан хэллэгийг шууд монгол үгэнд орлуулан хэрэглэх болсон нь цаашдаа албан ёсны бичлэгийн хэлбэр рүү ч давшилж магадгүй болоод байна. Дээрээс нь олон нийтэд өөрийн бичвэрээ зөв хэмээн ойлгуулж чадсан нэгний зохиосон дүрэм “биежиж” буй нь нэн харамсалтай.

Нийтлэлч Гаамп гэж нэг хүн байдаг юм билээ. Бичсэн зүйлсийг нь уншиж байсан хүмүүс андахгүй байх. Бусдаас ялгарах гэж тэгдэгсэн үү, аль эсвэл өөрийнх нь монгол хэлний чадвар энд хүрээд дуусдагсан уу, бүү мэд. Ямартаа ч эрхэм Гаамп маань нэг иймэрхүү бичдэг юм билээ.

“Уудаг сайхан пиавныхаа амтан дээр
Урд хөршийн хэдэн унхайгүй барилгачин дээр
Ууж идэж хандаггүй увайгүй төрийн түшээдийн нүүрэн дээр
Унгас алдатлаа бурах улс төрчдийн аман дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би. . .” Уг нь монгол хүн бүр бахдан дуудаж байдаг энэ шүлгийг Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдорж агсан бичсэн хэмээн итгэдэг байлаа. Гэтэл “Гаамп гэгч эрхэм бичсэн ч юм уу?” хэмээн эргэлзэхэд хүрлээ, үүнийг уншаад. Дээрх бичвэрт зөв бичгийн дүрмийг бут цохьсон нэлээд үг байгааг та бүхэн анзаарсан байх. Эсвэл сая дахин уншихдаа анзаарсан ч байж магадгүй. Ихэнхийн маань хамгийн том алдаа бол өөрсдөд маань ойлгогдож л байвал тэр үгийг “зөв” хэмээн итгэдэгт байгаа гэхээр. Мөн түүний “Ерөнхийлөгчийн таалсан сэтгүүлч” нэртэй нэгэн бичвэр нь /нийтлэл гэж хэлэхгүй байгааг маань анхаараарай/  “За гарчгийг бол хүмүүсийг татах гэж өгсийн. Тэрнээс ерөнхийлөгч маань яг сэтгүүлч эмэгтэй таалаад байжаахыг нь би мэдэхчгүй.” гэсэн өгүүлбэрээр эхэлж байгаа юм. Дээрх хоёр өгүүлбэрт зөв бичигдсэн үг бараг л алга гэдгийг та харж байгаа байх. Эдгээр бичвэрүүд хэн нэгний бусдаас онцгойрохыг хүссэн “мода” байхыг үгүйсгэх аргагүй ч “Өвөг дээдсийн өв их эрдэнэ”-ээ ингэж хайр гамгүй, өөрийн дур хүслээр устгах нь зүйд нийцэхгүйг л хэлэх гээд байгаа юм. Дээр дурдсанчлан энэ бол хялбаршуулсан хэллэг буюу мессежний бичвэрийг шууд монгол хэл рүү хөрвүүлэн ашиглаж байгаа хамгийн том алдаа. Энд зөвхөн олон нийтийн уншсан байж магадгүй гэж бодсон нэг хүний ганц нэгэн бичвэрийг жишээ болгон онцоллоо.

Зарим нэгний томьёолдгоор “бичсэн үгээ зөв эсэхийг нүдэндээ аятайхан харагдаж байгаагаар нь дүгнэж” болохгүй баймаар. Энэ мэтчилэн бидний өдөр тутмын харилцаанд, бүр цаашилбал, бичгийн харилцаанд ч зөв, найруулгатай, алдаагүй үг, өгүүлбэр цөөхөн болж байгаа нь бидний хамгийн том эмгэнэл юм. Биднийг ингэж бичиж, яриад байхаар монгол хэлний бүрэн бүтэн байдлыг хадгалж, хамгаалж үлдэх эзэд болсон үр хүүхэд маань зөв бичгийн дүрмийг сурахгүй байх нь аргагүй. Хэлсийшдээ, атаархдын, гуйжийна гээд бичээд байгаа нь зөвхөн бичиж байгаа хүндээ бус түүнийг нь уншиж байгаа хүмүүст буруу бичих эх үндсийг тавьж өгдөг гэхэд болно. Ингэж хүн бүр өөрийн дураар үгсийг бичиж, утгыг найруулах юм бол манай улсад Шинжлэх ухааны академи хэмээх том байгууллага, түүний дэргэд Хэл, зохиолын хүрээлэнгийн Хэрэглээ, хэл шинжлэлийн тасаг гэж байх хэрэг байна уу? Бүгд л өөрсдийн зөв бичих дүрэмтэй, эвтэйхэн харагдсанаараа бичиж болж байгаа юм бол бусад хичээлээ яая гэж байгаа хүүхдүүдэд энэ үгийг ингэж бичих ёстой, “монгол баавар” гэх мэтээр үгсийн сангийн дүрэм заах утгагүй мэт санагдана.

Уг нь манай ард түмэн “чоно” гэдэг үгийг арав гаруй төрлөөр, “нас барсан” гэдэг утгыг хорь орчим үгээр илэрхийлж чаддаг аугаа их хэл ярианы баялагтай ард түмэн. Гэтэл өнөөдрийн бидний ажил амьдрал, ахуйн харилцаандаа хэрэглэж буй үг хэдхэн төрөл дотор эргэлдэж байна. “Сод их билэгт түмэн”-ий маань хэл бичгийн соёл ингэтлээ доройтож байгаа нь шууд техникийн дэвшилтэй холбоотой, мессеж бичсэнээр алдагдаж байгаа хэмээн ойлгох нь дэндүү өрөөсгөл болно. Үүнд бид амарчилсан байдлаар хоорондоо цахим бичил захидлаар харилцахдаа хэрэглэдэг бичвэрээ ажил төрлийн болон олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн бичлэгт ашиглахгүй байх л хэрэгтэй гэдгийг хэлэх гээд байгаа хэрэг.

Нарны гэрэл мэт асгаран буух босоо бичигтэй, өөр хаана ч байхгүй аман болон бичгийн их соёлтой хэмээн цээжээ дэлдэж байх хооронд маань “Чихний чимэг болсон өв их эрдэнэ” маань өдрөөс өдөрт багасч,  ярианы болон бичгийн харилцаандаа гадаад, монгол нь мэдэгдэхгүй үг хэллэгийг ашигласнаар эх болсон монгол хэл маань түүх болон үлдэх нь вий.