1990-ээд оны эхээр ардчиллын үнэт зүйлсийг зөвхөн либерал үзэл, философийн үүднээс туйлын өрөөсгөлөөр тайлбарлаж байсан зарим улс төрч Зэвсэгт хүчнийг татан буулгаж, хил хамгаалах алба, цагдаа төдийхөнтэй үлдэхийг уриалж байв. Аз түшихэд эрх чөлөөт нийгмийн үзэл санааг төрт ёс, уламжлал, үндэсний үнэт зүйлсээс зориудаар салган сөргөлдүүлэх сонирхолтой тийм хүмүүсийн дуу хоолой тэгтлээ чанга сонсогдоогүй тэгсгээд дарагдсан юм. Өнөөдөр Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин чухам Монголын шинэ тутам ардчиллын даяаршсан бэлгэдэл болж чадсан ба хориод жилийн өмнө тийнхүү үгүйсгэгчдэд харин юу бодогдож байдаг бол?
    
Монголын ардчилал олон бэрхшээлийг туулсан. Улс төр, иргэний эрх чөлөөг нийгэм, эдийн засгийн эрх чөлөөгөөр бататгаж чадаагүйн улмаас иргэд төрд итгэх итгэл буурсаар байна. УИХ, Орон нутгийн сонгуулийн ирц давшингуй буурч байгаа нь үүний бэлэн нотолгоо. Ардчиллыг хамгийн муухайгаар харагдуулдаг авлигад Монголын төр, нийгэм бууж өгөх дээрээ хүрээд байна. Хэдий тийм боловч Монголын ардчилал үндэсний зөвшилцлийн хэлбэрийг олж, туйлшрал, мугуйдлалаас харьцангуй ангид байж чадсан ганц том амжилттай. Тэгвэл тэртээ хориод жилийн өмнө өндийх төдий байсан большевик маягийн либерализм өнөөдөр сэхээ авч, өрнөдийн ардчилал дахь хамгийн маргинал хэсгийн лоозон болсон “либертари” гэх мэт нэр томъёог өөртөө наах болов. Энэ удаад харин аливаа улсын оршин тогтнохын амин сүнсийг тээгч тусгай албаар шууд оролдох санаархлаа илтээр, гэхдээ мэхт аргаар гарган тавьж байна.
    
Аливаа тогтолцооны нэгэн адилаар тусгай алба бол өөрчлөгдөшгүй, шинэчилж болдоггүй зүйл биш. Харин ч түүхэн цаг үеийнхээ бүхий л өрнөлт, аюул эрсдэлийг хамгийн түрүүнд соргогоор мэдэрч байдгийн хувьд өөрөө тасралтгүй шинэчлэгдэж байх учиртай. Гэвч тусгай алба бол халдаж болохгүй, бусармагаар гар дүрж болдоггүй цор ганц зүйл мөн. Тусгай албанд тухайн үндэстэн-улсын чанад ой санамж, цочир мэдрэмж агуулагдаж байдаг. Тиймээс ч өөрийгөө хамгаалах анхдагч цочроог энд хүлээн авч, цааш улбаалан тэсч үлдэх, ялан дийлэхэд шаардагдах хүч, хэрэгслийг энд чандлан хадгалж байдаг учиртай.  
    
Тэгвэл өнөөдөр “Эрх зүйн тогтолцооны шинэчлэлийг гүнзгийрүүлэх” нэрийн дор Монгол Улсын тагнуулын байгууллагыг хэсэгчлэн тасдаж, мөчлөн хуваах санаархлаа хуулийн төсөл боловсруулах гэсэн “соёлжсон” хэлбэрээр түлхэн урагшлуулж байна. Тагнуулын байгууллагыг “төрөл арилжуулах” зорилго бүхий эл төсөлд сөрөх тагнуулыг цагдаагийн гол гол чиг үүрэгтэй (эрүүгийн болон мөрдөн байцаах) нийлүүлэх, гадаад тагнуулыг жижиглэн үлдээхийг зорьж байгаа аж. Хамгийн ноцтой нь хууль санаачлагчид, түүнийг хөхиүлэн дэмжигч хэсгийнхнийг тусгай албаны талаар ямар ч практик мэдлэг, туршлагагүй хүмүүс бүрдүүлж байна. Ихэвчлэн эрх зүйн талын мэргэжилтэй, тэгэхдээ өөрийн бус гадаад улс, орны тусгай албадын талаар онолын төдий нимгэн мэдээлэлтэй тэдгээр хүмүүс тун хязгаарлагдмал хүрээнд өрнөж буй зарим яриа, хэлэлцүүлгийн үеэр үүнийгээ гадаад улсын туршлага, “ардчиллын загвар” мэтээр тайлбарлах болов.

Монгол Улс дэлхий нийтийн хөгжлөөс хоцорч, ганцаардан зожигорч бус хөл нийлүүлэн алхах учиртай. Тэгээд ч монголчууд аливаа шинэлэг зүйлсэд нээлттэй ханддаг, тусган авч өөриймшүүлэхдээ бусад үндэстнээс илүү зоримог байдаг. Хэдий тийм боловч гадны туршлага болгон манай хөрсөнд яв цав сууна, суугаад зогсохгүй нахиалж ургана гэж ойлгож огт болохгүй юм. Нийгмийн аливаа үзэгдэл бол тухайн үндэстний улс төрийн түүхэн замнал, ололт, сургамж, хүн ам зүйн болон нийгмийн соёл, сэтгэлгээний онцлогийн тусгал ба бүтээгдэхүүн байдаг. Тиймээс гадны туршлагыг өөриймшүүлэх гэж байгаа бол тухайн загвар, хэлбэр үүсэн бүрэлдэх болсон түүхэн цаг үеийн нөхцөл, шаардлага, хожмын хувьсал, өөрчлөлт, өнөөгийн ололттой талыг нь төдийгүй доголдол, дутагдлыг нь сайтар ухаж судалсан байх шаардлагатай. Үүн дээр мэдээж улс бүрийн нутаг дэвсгэр, хүн ам, сэтгэлгээний онцлог зэрэг үл хувирах (констант) хүчин зүйлийг заавал харгалзах ёстой юм.

Үргэлжлэлийг www.wikimon.mn сайтаас уншина уу