“Соёлын хувьсгалаас хойш таны амьдралд ямар өөрчлөлт гарсан юм бэ” хэмээн өвгөн тариачнаас асуухад тэрбээр нэлээд баясгалантайгаар “Тэр үед би сард нэг удаа мах иддэг байлаа. Харин одоо бол сард гурван удаа иддэг болсон шүү” хэмээн хариулж байх юм. Энэ бол “BBC” телевизээр гарсан “Дөрвөн дугуйтаар Хятадыг тойрсон нь” хэмээх нэвтрүүлгийн нэг хэсэг юм. Английн хоёр сур­валжлагч Хятадын ард түмний амьд­ралыг сонирхохоор очоод хоёр тий­шээ салж явж байгаагаар энэхүү нэвтрүүлэг өрнөж байлаа. Тэдний нэг нь Хятадын хөдөө нутгаар явж, тосгодоор зочилж байхад нөгөөх нь тэрбумтнуудын амьдралыг сурвал­жилж байв. Хэдэн сая ам.долларын үнэтэй спорт загварын машинуудыг ярайтал нь өрсөн үйлдвэрийн гадаа зогсохдоо “BBC”-ийн сэтгүүлч “Энэ машинууд тэгээд хэр зарагддаг юм бэ” гэж асуухад үйлдвэрийн эзэн “Бид захиалгаа дийлдэггүй” хэмээн хариулж байлаа. Эдийн засаг нь хурдацтай тэлэхийн хэрээр ийнхүү Хятадад баян ядуугийн ялгаа асар ихэсч байгааг энэхүү нэвтрүүлэг тодорхой харуулж чадсан юм. Чухамдаа энэ нь л удирдагчдынх нь толгойны өвчин болжээ. 

Хятадын Коммунист намын 18 дугаар их хурал өнгөрсөн долоо хоногт эхэлсэн. Энэ үеэр 1.3 тэрбум хүн амтай энэ гүрнийг дараагийн 10 жил удирдах Ши Жинпин, Ли Кэцян нарт албан ёсоор эрх мэдлийг нь хүлээлгэн өгч байгаа билээ. Тэдний хувьд шийдвэрлэх асуудал олон бий. Үүнээс эдийн засгийн бодлого, тэр дундаа Ху Жинтао, Вэнь Зябао нарын толгойны өвчин болсон асуудлыг хэрхэхээр төлөвлөж байгаа нь нэлээд анхаарал татахаар юм.

Одоогийн байдлаар Хятадын эдийн засаг экспортоос их хамаарч бай­гаа. Үүний зэрэгцээ эрх баригчид нь дотоодын зах зээлд түшиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг дэмжихэд нэлээд анхаарах болжээ. Гэхдээ иргэдийнх нь хэрэглээ хэчнээн ихэслээ ч тэр нь эдийн засгийн өсөлтийнх нь дөнгөж гу­равны нэгийг бүрдүүлэхээр хэм­жээнд очоод байгаа. Харин АНУ-ын зах зээл дотоодын нийт бү­тээг­­дэхүүнийх нь гуравны хоёр хэс­гийг бүрдүүлдэг. Чухам энэ нь л аме­рик­чуудын ихэнх нь боломжийн амьдралтай дундаж давхаргынхан бай­хад Хятадад баян, ядуугийн ялгаа маш их байгааг нотолж байна.

Гэхдээ Хятадын эрэлт нэмэгдсээр байгааг онцлох хэрэгтэй. Тус улсад үйлдвэрлэсэн тансаг хэрэглээний ба­раа, бүтээгдэхүүнүүд “Chanel”, “Louis Vuitton”, “Prada”-ын дайтай бор­логдож байна. Үүнтэй зэрэгцээд нэг сая ам.долларын хөрөнгөтэй хятадуудын тоо ойрын гурван жилд 2.5 дахин өснө гэх тооцоог “CNN”-ийн шинжээчид гаргаж байв. Гэх­дээ тэд чинээлэг давхрагынхан бо­лохоос дунджууд биш. Хятадын эрх баригчид бол эдийн засгийн хөгж­лөө тогтвортой барихын тулд дунд­жуудын тоог нэмэхэд онцгой анхаарч байгаа юм. Одоогийн байдлаар Хята­дад 6-15 мянган ам.долларын ор­логотой 350 сая хүн бий гэх. Ха­рин Коммунист намын хурлын үеэр энэ тоог 2020 он гэхэд 600 сая болгоно гэх том шаардлагыг залуу удирдагчдад тавьжээ. Тэгэхээр ирэх 10 жилд тэдний хийх гол ажил нь дундаж давхаргынхны хүрээг тэлэх явдал юм. Гэхдээ энд бас нэг асуудал бий. Энэ талаар Хятадын зах зээлийн судалгааны группийн захирал Шон Рэйн дараах байдлаар тайлбарласан байна.

“Хятадын өнөөгийн нийгэм дэх дундаж давхаргынхан америкчуудаас тэс ондоо. АНУ-д бол хэрэв эцэг эх, эмээ өвөө чинь цэнхэр захтай ажилчид бол чи тэднээрээ бахархдаг. Чамд тэр гэр бүлээс өвлөсөн шинж тэмдэг байдаг. Бас чи жирийн дэл­гүүрээр хэсэхдээ дуртай байдаг. Ха­рин Хятадад бол тийм зүйл огт байх­гүй. Энд хүн бүр “Би удахгүй баяж­на” гэж л хэлдэг” хэмээн Ш.Рэйн дүгнэжээ. Өөрөөр хэлбэл, сэт­гэлгээний хувьд эрс ялгаатай нийгэм, хүмүүс байгаа гэсэн үг юм. Энэ бүхнийг өөрчлөхийн тулд нэлээд хугацаа шаардагдана гэх тайлбарыг зарим шинжээч хийдэг. Нөгөө та­лаас Хятадын хэрэглэгчид гадны брэндүүдийг илүү их сонирхдог гэх судалгаа ч бий.

“McKinsey & Company”-ийн шин­жээчид үүнийг хятадуудын электрон барааны хэрэглээн дээр үндэслэн тайлбарлажээ. Ийм тохиолдолд үндэс­тэн дамнасан корпорациуд тус улсад байр сууриа олоход тун хялбар­хан болчихож байгаа юм. Ту­хайл­бал, “Женерал Моторс” ком­панийн автомашин Хятадын зах зээлд хамгийн их борлогджээ.

Коммунист намын 18 дугаар их хурал эхлэх үеэр буюу өнгөрсөн до­лоо хоногт Ху Жинтао нэгэн мэ­дэгдэл хийсэн юм. Тэрбээр Хятадын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бү­тээгдэхүүний хэмжээг 2020 он гэ­хэд 2010 оны түвшингээс хоёр да­хин нэмэх зорилт тавьснаа да­хин сануулсан. Олон улсын валю­тын сангаас гаргасан мэдээлэд дурьд­санаар бол 2010 онд тус улсын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 4423 ам.доллар байв. Гэхдээ Ху Жинтаогийн хэлсэн хам­гийн сонирхолтой дүгнэлт нь “Тэнц­вэргүй, тогтворгүй хөгжил бий болчихоод байгаа нь л хамгийн том асуудал” гэсэн нь юм.

Өнөөдөр Хятадын эдийн засгаас дэлхий дахин хамаарах болсон. Тий­мээс уналт, сэргэлт нь олон улсын шинжтэй асуудал болсон гэсэн үг. Тиймээс “Хятад урагшилбал дэл­хий урагшилна” номын зохиогч Карл Герт “Ху Жинтаогийн үгэнд дурьдагдсан тэр тогтворгүй байдал нь хэр их байгаа вэ гэдэг нэлээд анхаарал татахаар байна” хэмээн дүгнэжээ. Хятадын эдийн засагт өөр асуудал мундахгүй олон байгаа.

Мужуудынх нь өр нэмэгдэж, арил­жааны банкууд нь чанаргүй зээл их хэмжээгээр гаргаснаас болж алдаг­далд орсон. Үнийн хөөрөгдлөөс сэргийлж эдийн засгийн хөргөх бодлого явуулж байсан боловч аажим­даа түүнээсээ татгалзаж буцаад тэлэх бодлого руугаа орж байгаа. Дэд бүтцийн салбарт хөрөнгө оруулалт хийхэд зориулж их хэмжээний мөнгө төсөвлөсөн зэрэг нь мөнөөх л дундаж давхарга руу чиглэсэн бодлогынх нь нэг хэсэг бололтой.