Нөөцийн мах гэдэг үг нийслэлчүүдэд бараг улиг болсон биз. Жилийн жилд л нөөцийн махны хангамж муугаас болж иргэдийг багагүй бухимдуулдаг.  Уг нь бол махны үнийг хөөрөгдүүлэхгүй гэж нөөцийн махыг бэлтгэдэг ч бодит амьдрал дээр ченжүүдийн хэтэвчийг л зузаалдаг. Үүнээс болоод жил бүр махны үнэ тэнгэрт хадаж, асуудал үүсдэг. Өнгөрсөн жил нийслэл 12 мянган тонн нөөцийн мах бэлтгэснээ 322 цэгээр борлуулсан. Үхрийн мах кг-ыг нь 3700, хонь 3200, ямаа 2600 төгрөгөөр зарсан. Нөөцийн махны үнэ зах зээлийнхээс хямд байгаа учраас түүн рүү хошуурах ченжүүд дэндүү олон.  Үнэ хямд махыг ченжүүд шуудайлж, зах зээл дээрх махны үнийг улам хөөрөгдсөн. Нөөцийн мах зардаг дэлгүүрүүдийн лангуу хоосроод зогсоогүй, гадуур зарагдаж байгаа махны үнэ 10 мянган төгрөгт хүрсэн. Үүнийг далимдуулаад нөөцийн мах бэлтгэдэг компаниуд ч махны үнийг нэмнэ хэмээн сүржигнээд амжсан. Тиймээс Засгийн газраас дахин 15 мянган тонн мах бэлтгэж нөөцөлсөн. Энэ мэт  махны төлөөх дайн зун цаг ирж түр намжаад байсан.

Удахгүй энэ дайн эхлэх гэж байна. Гэхдээ энэ жил 16 мянган тонн мах нөөцлөнө гэх мэдээллээс өөр нөөцийн махыг ямар компани бэлтгэх, хэрхэн бэлтгэж байгаа, хэзээ бэлтгэж дуусах гээд бүх мэдээлэл ард түмэнд хүрээгүй байгаа. Түүнчлэн нөөцийн мах бэлтгэх асуудлыг ирэх жилээс эхлэн Онцгой байдлын газар мэддэг болно гэх яриа ч гараад байгаа. Энэ нь үндэстэй юм билээ. Учир нь Улсын нөөцийн тухай хуульд тодорхой заасан байдаг гэнэ.  Өөрөөр хэлбэл, нөөцийн махтай холбоотой асуудлыг Онцгой байдлын ерөнхий газар хариуцах ёстой байдаг аж. Гэтэл нийслэлд хамаатай явж ирсэн. Харин энэ жилээс эхлэн ОБЕГ мах бэлтгэх, худалдаалах ажлыг хариуцахаар болж байгаа аж. Энэ талаар Хотын ерөнхий менежер Ч.Бат “Манайх хариуцахаа больж байх шиг байна. Юу болж байгааг сайн мэдэхгүй юм. ОБЕГ бэлтгэх, худалдаалах ажлыг хариуцахаар болох юм шиг байна. Үүнийг удахгүй Засгийн газрын хуралдаанаар шийдвэрлэх байх” гэж байсан.

Нийгэм нөөцийн махны талаар ямар ч мэдээлэлгүй байгаа нь Засгийн газрын бодлого гэнэ. Учир нь нөөцийн мах бэлтгээд эхэллээ гэсэн сургаар л ченжүүд “Хүчит шонхор” зах дээр зарагдаж байгаа махыг бөөндөөд нөөцөлчихдөг гэсэн. Яагаад гэвэл өнгөрсөн жил хэвлэлээр “нөөцийн мах бэлтгэж эхэллээ” гэсэн мэдээлэл гарсны дараа  “Хүчит шонхор” дээр зарагдаж байгаа  махнаас  ченжүүд нөөцөнд өгөх зорилгоор худалдаж авч эхэлсэн байна. Үүнээс болоод махны үнэ нэмэгдсэн гэнэ. Тиймээс Ерөнхий сайд болон  Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайд үүрэг өгч нөөцийн мах бэлтгэж байгаа талаар мэдээлэл цацахгүй байхыг анхааруулсан гэнэ. Мэргэжилтнүүд нь “Энд тэндхийн ченжүүд өдөр тутмын хэрэглээний махыг аваад хадгалчихаар үнийг хөөрөгддөг. Өнгөрсөн жил ямааны мах Хятад руу гаргаж байна гэсэн мэдээлэл гарав уу, үгүй юу бусад төрлийн махны үнэ өсчихсөн. Энэ жилийн хувьд төрийн бодлогоор хэн хэдэн төгрөгөөр, хаана бэлтгэж байгааг нууцалж байгаа” гэж байлаа. Түүнээс биш түүхий эд бэлтгэн нийлүүлэгч, махны үйлдвэр, малчидтайгаа хамтраад махаа бэлтгэж байгаа гэсэн. Гэхдээ одоо хэдэн тонн мах бэлтгэсэн, хэзээнээс  худалдаанд гарах нь тодорхойгүй юм байна.

Энэ мэт нууцлаг байдал нь иргэдэд “Энэ жил нөөцийн мах худалдаанд гарахгүй юм биш биз дээ” гэсэн хардлага  төрүүлээд байгаа билээ. Зарим иргэд “Нөөцийн мах бэлтгэх сураг алга, өөрсдөө л эртхэн махаа нөөцөлж авахгүй бол үнэтэй мах авч мэдэх нь” хэмээн сэрэмжилж суугаа гэсэн.

Гэхдээ тэгж сэрэмжлэх хэрэггүй юм билээ. Ямар ч байсан Засгийн газраас нөөцийн махаа бэлтгээд эхэлсэн юм байна. Гэхдээ нууцлаг байдлаар гэсэн үг. Урьд жилүүдэд Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэтэд мах нөөцөлж байсан шиг энэ жил ч мөн уг журмаар явах бө­гөөд нийт 16 мянган тонн мах нөөц­лөх юм байна. Гэхдээ урьд нь хэрэгжиж байсан урамшууллын систем үйлчлэхгүй. Харин оронд нь “Хүнсний гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогт­воржуулах дэд хөтөлбөр”-ийг боловсруулж батлуулаад байгаа. Уг хөтөлбөрийн үнийг тогтворжуулах   зорил­гоор  гур­ван жилийн турш хэрэг­жүүлэх юм байна. Ингэснээр “Хүчит шонхор” захын монополь эрх үгүй болох аж. Учир нь бүх дүүрэгт “Хүчит шонхор” шиг худалдааны төв байгуулахаар бэлтгэж байгаа юм байна.  “Хүчит шонхор” зах нь ганцаараа монополь учраас иргэдийн гар дээр очих гэж дөрвөөс таван дамжлага дамждаг. Дамжлага бүрт үнэ өсөг. Энэ  өсөлтийг хазаарлах үүднээс ирэх он гэхэд дүүргүүдэд махны худалдааны төвтэй болчих юм гэнэ.