-Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын үйл ажил­лагаа зог­сонги бай­далд байлаа. УИХ-ын сонгуулийн 10 дүгээр тойр­гийн хоёр ги­шүү­нийг тойр­сон асуудлыг та юу гэж үзэж байна вэ?

-Хоёр биш дөрвөн хү­ний тухай асуудал. Багш нар, суд­лаачид аливаа юманд байнга л анализ хийж байдаг улс. Наа­дахыг чинь наанаас нь харахад УИХ-д нэр дэв­шигч Г.Батхүү, Д.Зоригт нартай зохиомлоор хол­бог­доод байгаа ч үнэн хэрэг­тээ УИХ-ын гишүүн Ж.Бат­зан­дан тэргүүтэй хэсэг нөхөд байн­гын хо­рооноос томилогд­сон аж­лын хэсгийн хүрээнд га­зар, барилгын завхралыг шалгаад эхлэн­гүүт зарим хүний хувийн явцуу ашиг сонирхол нь хөн­дөгд­сөн­тэй шууд холбоотой юм шиг. Дээр нь О.Маг­най­гийн удирдсан моно­полийн эсрэг байгуул­лагын дайчин шуурхай ажил­лагаа гал нэмж, ул­маар нийслэлийн шинэ удирд­ла­гуу­дын зоримог алх­мууд хэсэг нөх­дүү­дийн уурыг нь барж бай­гаа нь ажиглагдаж байна. Товч­доо бол энэ чинь ши­нэчлэлийг эсэр­гүү­цэж буй улс төрийн явуургүй үйл­дэл. Дээрх хоёр нэр дэв­шигчээс болоод байгаа юм ердөө ч байхгүй. Шүү­хийн маргаан шүүх дээ­рээ, тө­рийн хэрэг УИХ, Засгийн газрын хурал­даа­наараа, СЕХ-ны ажил тэндээ жичдээ шийд­вэр­лэгдэж байх зарчимтай гэсэн үг. Нийтийн захир­гааны эрхзүйн харил­цаанд хууль зүйн шалт­гаант холбоо  гэдэг юм ингэж л хөндөгддөг.  

-Газар, барилгатай хол­бож тайлбарлах шалтгаан, баримт бай­на уу?

-Хариуцлага яриг­дан­гуут л “Труба буруутай, кран буруу­тай, тоосго буруутай. Даргын зөв байсан” гээд бөөн юм бо­лоо биз дээ. Нэг үгээр хэлбэл газрын наймаа, зөрчил­тэй зарим барилгын асуу­дал, удирд­лагын шинэ хуучин арга ба­рилын зөрчилдөөний зо­лиосонд хоёр гишүүний танга­ра­гийг өргүүлэх­гүй гэсэн субъектив ханд­лага, дур зор­гоороо авир­лах явдал эх захаа алдаж байна.

-Шүүхийн шийд­вэр­тэй хол­боотой ямар хуу­лийн, ямар заалт зөрчигдөөд бай­гааг та тайл­бар­лахгүй юу?

-Шүүхийн шийд­вэ­рийн ту­хайд тайл­бар­лаад байх хуу­лийн зүйл заалт байхгүй уч­раас юуг нь тайл­барлах билээ. Тэгээд ч захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх бүхэл бүтэн ажилла­гааг нэг хуульч байтугай нэг хэсэг хуульчид тайл­барлаж барахгүй нарийн төвөгтэй зүйл байдаг юм. Харин шинэчлэлийг эсэр­гүүцээд байгаа МАН-аас нэр дэвшиж сонгогдсон УИХ-ын зарим гишүү­дийн тухайд гэвэл УИХ-ын хуралдааны дэгийн тухай хууль, тэрчлэн төрийн тусгай хамгаалалт, улсын онцгой обьектод хол­бог­дох хууль тогтоомжийг хавтгайд нь зөр­чөөд явж байх шиг байна. Цааш­лаад Үндсэн хууль ч зөр­чих шинжтэй.  Ингэж бо­лохгүй. Бага дээр нь ухам­сарлан ойл­гол­цох хэ­рэг­тэй. Тангараг өргүү­лэх гээд байна гэж УИХ-ын даргын ажлыг нь хийл­гэх­гүй дарамт­лаад байгаа нь бу­руу.

-Өвөрхангайн хоёр нэр дэв­шигчийн асуу­дал УИХ-ын даргад ямар ч  хамааралгүй гэж та хэлэх гээд байна уу?

-Тийм. Өвөрхангайн гэх энэ асуудал УИХ-ын дарга хэмээх эрх зүйн субьектийн чиг үүрэгт ямар ч хамааралгүй зүйл. Буруутанг хайж байгаа бол шүүх ба СЕХ-ны ор­чинд эрэх хэрэгтэй. Хууль зүйн хувьд тамга тэм­дэгтэй, нэр хаягтай, эрх мэдэлтэй хуулийн этгээ­дүүд нь бүхний нүүрэн дээр ил зогсож байхад МАН-ын зарим гишүүд УИХ, Засгийн газар руу­гаа дайрч, иргэдийн­хээ тархи тол­гойг угааж, төр түмнээр ингэж тоглож болохгүй.

-Өвөрхангайн хоёр нэр дэв­шигч­тэй хол­боотой шүү­хийн шийд­вэ­рийг хүчин тө­гөл­дөр гэж дүгнэж болох уу?

-Шүүхийн шийдвэр ямагт л хүчин төгөлдөр байдаг. Хуульд шүүхийн шийдвэрийг уншиж сонс­гомогц хүчин төгөлдөр гэж үздэг практик манай ул­сад олон жил мөр­дөгд­сөөр ирсэн. Өвөр­хангай аймгийн шүүхийн шийд­вэрийг СЕХ хүлээж аваад өөрийн­хөө бүрэн эрхэд хамаа­рах асуудлыг шийд­вэрлэсэн байна. Ин­гээд СЕХ өөрийн хүчин төгөлдөр шийдвэртэй хол­боотой асуудлыг УИХ-д өргөн барьжээ. Уг нь СЕХ эрх хэмжээнийхэ асуудлыг хашир­лаж биеэсээ зайлуу­лалгүй, шүүхтэй шүүхгүй бие даан шийд­вэрлэдэг байх ёстой юм л даа. Харин СЕХ-ноос хуульд заасан журмын дагуу оруулсан асуудлыг хэлэлцэхгүй байх эрх зүйн үндэслэл УИХ-д байхгүй. УИХ уг асуудлыг хэлэлцээд зо­хих шийдвэрээ гаргах нь түүний үүрэг. Одоо УИХ энэ үүргээ биелүүлэх ёс­той. Харамсалтай нь МАН-ын гишүүд чуулган­даа суухгүй, УИХ-ын чуул­ганыг ч хуралдуу­лахгүй байгаа хууль зөрч­сөн үйлдлийг юугаар ч зөвтгөшгүй.

-Хоёр хүүхдийн тухайд?

-Одоогийн нөхцөлд хоёр хүүхдийг ашигласан уу, 20 хүүхдийг орол­цуул­сан уу гэдэгт агуулга нь байгаа юм биш. Тэд нар буцсан уу, бухсан уу аль нь ч сонин биш. Энэ бол болоод өнгөрсөн хэрэг.

-Хууль бус УИХ, хууль бус Засгийн газар, тэр ч бүү хэл энэ бүх хууль бус үйлд­лийн цаана хууль бу­саар томи­логдсон УИХ-ын дарга З.Энх­болд бай­на гэх мэтээр ХЗДХ-ийн сайд асан Ц.Ням­дорж удаа дараа мэ­дэгдсээр бай­гаа?

-Хууль бус гэдэг нэр томъёо­гоо зөв юман дээр нь зөв хэ­рэг­лэж сурмаар даа. Телевизээр яваад буй мэдэгд­лүүд нь ямар ч хууль зүйн үндэс­лэл­гүй, өдөр­төө цайрчихдаг эх­нэр нөх­рийн хэрүүл шиг хов живийн шинж­тэй зүйл байна лээ. Ардчилсан нийгэм дэндүү эрх чө­лөөтэй тулдаа л Ц.Ням­дорж гуай таа­лагдаагүй хүн болгоноо дором­жил­чихоод яваад байх юм даа. Манай үеийнхний зарим нэг нь мэдлэг мэр­гэжилдээ анхаа­рах­гүй явсаар даанч их хоц­рогд­жээ. Ер нь бол бид өөрс­дийнхөө хоцрогдлыг мэ­дэхгүй залуу үеэ санаа­тай, санаагүй доромжлох нь зохисгүй хэрэг. Харин ч залуучууд их тэвчээртэй хан­даж байна. Хуучин цагийн биднийг бод­вол одоогийн УИХ-ын дарга З.Энх­болд шинэ Үндсэн хууль батлагд­саны да­раах МУИС-ийн сур­гал­тын шинэ хөтөлбөрөөр бэлтгэгдсэн ма­най сур­гуулийн уураг тархи бол­сон шилдэг сайн оюут­нуудын нэг шүү дээ. Одоо тэдний ангийнхны ихэнх нь шүүх, прокурор, яам, тамгын газарт удир­дах ажил хийж байна. Энэ тухай лавш­руулъя гэвэл түүний анги даа­сан багш Ж.Бямбаа доктор (цагтаа Ц.Ням­доржийн дарга нь бай­сан байх)-оос асуу­вал бүр ч тодорхой бол­но. 

-Хууль бусаар томилогд­сон гээд байгаад нь хууль зүйн ямар учир шалтгаан байгаа вэ?   

-Миний мэдэхийн З.Энх­болд л лав хууль засч, хууль зөрчөөгүй санагдана. Тэр  УИХ-ын гишүүдийн дотроос хуульд заасан журмын дагуу УИХ-ын даргаар сонгогдсон. УИХ-ын анхдугаар чуулганаар  гишүүн Д.Дэм­бэрэл гуайг хүлээж ядаад эцэст нь чуулганаа хүндэтгээд хүрэлцэн ир­сэн нийт гишүү­дийн дотроос хамгийн ахмад Л.Цог гишүүн хуралдааныг даргалан хуралдуулсан. Тэгээд 100 хувийн саналаар УИХ-ын гишүүн З.Энхболд УИХ-ын даргаар сонгогд­сон шүү дээ. Тэгтэл МАН-ынхан даргынхаа ажлыг нь хийлгэхгүй хэл ам таталцгаан Үндсэн хуулийн шүү­хэд хандсан. Гэтэл Үндсэн хуулийн шүүх хуралдаанаараа хэлэлцээд анхдугаар чуулганы уг процедур ажиллагаа хууль зүйн дагуу болсныг тогтоосон. Монгол улсын дипломат харил­цаатай бүх гадаад улс орнууд талархан хүлээж авлаа. Өөр юу хэрэгтэй юм бэ. Минийхээр бол түүний ясны шударга зарчим ч зан чанар, ажил хэрэгч байр суурь зарим “аварга”-уудад таалагддаггүй байж магадгүй. Мэдээж хэрэг шударга, зарчимч ажил хэрэгч хүн ард түмний нийтлэг ашиг сонирхолд их хэрэгтэй. Ийм л юм.

Л.МӨНХ
Эх сурвалж “ӨДРИЙН СОНИН”