Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-ын тэргүүлэгч, Байгаль орчин, тохижилт, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний асуудал эрхэлсэн хорооны дарга Т.АЮУРСАЙХАНТАЙ ярилцлаа.

-Сүүлийн үед таны нэр сонин хэвлэлд үзэгдэх боллоо. Ялангуяа Чингэлтэй дүүргийн ИТХ өөрийг тань Засаг даргаар нэр дэвшүүлс­нээр таныг хэн бэ гэдгийг илүү сонирхож байх шиг байна. Эхлээд өөрийгөө танилцуулахгүй юү?

-Юуны өмнө танай сонины уншигчдад энэ өглөө­ний мэн­д хүргэе. Би сонин унших их дуртай. Сонин бол оюуны талх юм. Өглөө бүхэн шинэ талхны үнэр хүний оюун санааг өөрчилдөг гэдэгт итгэ­дэг. Би хотын хүн. Чингэлтэй дүүрэгт амьдарч, бусдын адил л их хотын жаргал зовлонг  мэдэрч яваа иргэн. Манайх ам бүл тавуулаа. Эхнэр, гурван хүүхдийнхээ хамт амьдардаг. Амьдралынхаа нэг хэсгийг сурч боловсроход зарцуулсан, одоо ч суралцаж буй. Турк, Япон, Солонгост суралцаж байгаад саяхан ХААИС-ын докторанту­рыг дүүргэсэн. Одоо эдийн зас­гийн ухаанаар эрдмийн зэргээ хамгаалахаар бэлтгэж байгаа. Нэг хэсэг хувийн хэвшилд ажил­лаж байгаад, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Багабан­дийн шадар туслах, МАН-ын Удирдах зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газарт ажилласан. 2008 онд Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-д сонгогдсон. Одоо дүүр­гийнхээ ИТХ-ын тэргүү­лэгч, асуудал эрхэлсэн хорооны даргаар ажиллаж байна.

-Ерөнхийлөгч асан Н.Бага­­бандийн шадар туслах явсан хүн дүүргийн Засаг даргад өрсөлдөж байна. Энэ шийдвэр өөрийн тань гарга­сан шийдвэр байсан уу, эс­вэл намын нөхдийн даал­гавар байв уу?

-Хүмүүс намайг энэ хэн бэ, хэний хүн бэ, бүдүүлгээр хэл­бэл хэний “утсан хүүхэлдэй” вэ гээд тааж ядаад байх шиг байна. Би бол хувь хүн, зүгээр л Төмөр­баатарын Аюурсайхан. Надад хэн нэгний эрх ашгийг хам­гаалж, өмөлзөөд явах шаард­лага байхгүй. Хотын иргэн хүний хувьд өөрийн олж авсан мэдлэг боловсролоо их хотын хөгжил цэцэглэлтэд зориулах юмсан гэж боддог. Өөрөөр хэлбэл би хэний ч хүн биш.

-Та Н.Багабанди Ерөн­хий­лөгчтэй яаж танилцсан юм бэ?

-Нэг өдөр Н.Багабанди дар­га дээр өөрөө ороод өөрийгөө танилцуулсан. Тэгээд л ажилд орсон. Даргатай хамтарч ажиллаж байхдаа улс төр энэ тэр гэж яваагүй ээ. Өөрт ногд­сон ажлаа эзний ёсоор хийхийг анхаарч, энэ хүний нэр төрийг сэвтээхгүй ажиллах нь миний ажил байсан. Тухайн үед Ерөнхийлөгчийн удирдлага дор бүхэл бүтэн аппарат ажиллаж байв. Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа дуусах үед түүний нийгэм, эдийн засгийн харилцаа, гадаад харилцаа, хэвлэл мэдээллийн харилцаа, протокол гэсэн үйл ажиллагаа­ны тодорхой ажил үргэлжилсэн. Энэ ажлыг гардан гүйцэтгэсэн. Тиймээс энэ хугацаа бол ми­ний хувьд туршлагатай болох, өөртөө ажлын хариуцлага, хөдөлмөрч, хичээнгүй чанарыг төлөвшүүлэх, олон төрлийн ур чадварыг эзэмших, гадаад хэлээ төрийн дээд хэмжээний харилцаанд хэрэглэгдэхүйц болтол сайжруулах зэргээр өөртөө хөрөнгө оруулалт хийсэн үнэлж баршгүй он жилүүд байлаа.

-Тэгэхээр таны хэлний мэдлэг үүнээс үүдэлтэй гэсэн үг үү. Зарим хүн таныг таван хэлтэй гэхэд итгэхгүй байх шиг байна лээ?

-Би уг нь өөрийгөө олон хэлтэй гэж яриад байх дургүй. Яахав сая Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-ын үеэр хүмүүс ямар хүн Засаг дарга болох гээд байна, намтараа танилцуул гэсэн. Тийм учраас залууст үлгэр дуу­райлал болог гэсэн сэтгэлээр ганц нэг удаа хэлсэн байх. Гэхдээ хүмүүс бас их сонин шүү дээ. Ингэж хэлэхээр бас онгирлоо гэх байх. Надад хаа очиж худлаа ярьж, сагсуурах зан байхгүй. Сагсуу хүмүүст үнэн голоосоо дургүй. 23 дугаар дунд сургуульд байхдаа орос хэл, Туркэд суралцаж байхдаа турк хэл сурсан. Англи, япон хэлийг дунд сургуульд байхдаа сурсан. Япон, Солонгост магист­рантурт сурч байхдаа англи хэл дээр хичээлээ үзэж байсан учраас эрдмийн ажлаа ч англи хэл дээр хамгаалсан. Харин солонгос хэлний хувьд Солонгосын Сөүлийн их сургуу­лийн магистрантурт суралцаж байхдаа бие дааж сурсан. Солонгост суралцаж байсан оюут­нууд мэднэ дээ, хичээ­лийн­хээ хажуугаар ажил хийдэг байсан. Би айл нүүлгэдэг ажил хийдэг байв. Солонгосууд гэртээ гаднын хүн оруулах дур­гүй байдаг учраас монгол гэдгээ мэдэгдэхгүйн тулд богино хугацаанд солонгос хэл сурах шаардлага гарсан.

-Та олон сургууль төгс­сөн юм байна. Гадаадад суралцаж төгсөх сонирхол­той олон залуус бий. Монго­лын нөхцөлд залуусыг  га­даа­дад суралцуулах боломж нөхцөл бараг байдаггүй шүү дээ?

-Энэ асуултыг хүмүүс асуу­даг л даа. Энгийнээр тайлбар­лахыг хичээе. Хэрвээ тэтгэл­гээр сурах хүсэлтэй бол хам­гийн эхлээд сурлага сайтай байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, арван жилийн дүн, их сургуу­лийн дүн шууд нөлөөлдөг. Мэдээж үүний зэрэгцээ гадаад хэлний мэдлэг сайн байх ёстой. Миний хувьд “ Гадаадад хэрхэн суралцах вэ” гэсэн сэдэвтэй лекцийг хэд хэдэн удаа уншсан. Гадаад хэлний шалгалт, ярилцлага, сургууль сонгох, тэтгэлэг авах зэрэг бүхий л сэдвээр оюутнуудад үнэгүй зөвлөгөө өгдөг. Ер нь бол Монголд боломж бий гэж үздэг.

-Таны талаар нэлээд асуучихлаа. Одоо таниас сүүлийн үеийн Чингэлтэй дүүрэгтэй холбоотой үйл явдлуудаас тодруулмаар байна. Яагаад Засаг даргаа огцруулах шийдвэр гаргасан юм бэ. Уг нь танай намын хүн биз дээ?

-Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргыг огцруулах санаачлагыг ИТХ дахь МАН-ын бүлгээс гаргасан юм.  Манай намын хүн заавал албан тушаалтайгаа зууралдах ёстой гэсэн зүйл байхгүй шүү дээ. Ажлаа хийж чадахгүй бол ямар намынх нь сонин биш. Бүрэн эрхийн хуга­цаа нь дуусахад хоёр сар үлд­сэн байна уу, хоёр хоног үлдсэн байна уу хамаагүй, хариуцлага алдсан хүндээ төр өөрөө хариуцлагыг хүлээлгэдэг байж төрийн ажил сайжирна. Нэг хүний ажлын цаана асар олон иргэдийн амьдрал, хувь заяа байдгийг мартаж болохгүй. Дүүргийн Засаг даргын хувьд “ Тэнгис” кинотеатрын орчимд болон бусад газарт замбараа­гүй газар олголт дээр хяналт тавьж чадаагүй, төсвийн мөн­гийг үр ашиггүй зарцуулсан, хогны буруу менежмент болон бусад олон асуудал нь огцруу­лах шийдвэр гаргахад нөлөөл­сөн. ИТХ-аас гарсан огцруулах тухай шийдвэрийг Нийслэлийн Засаг дарга хүлээн авч, дүүр­гийн Засаг дарга Д.Ганболдыг огцруулах нь зүйтэй гэж шийдсэн.

-Хуучин Засаг даргаа огцруулчихлаа. Таны хувьд ИТХ-аасаа хоёр удаа Засаг даргаар сонгогдлоо. Таны томилгооны асуудал  юу болж байгаа вэ?

-Дүүргийн ИТХ-ын есдүгээр сарын 7-ны өдрийн хуралдаа­наар намайг Засаг даргад дэвшүүлэх шийдвэр гаргасан. Гэвч энэ шийдвэрийг Засаг дарга Д.Ганболдыг огцруулах тухай өмнөх шийдвэртэй хамт дээд шатныхаа Засаг даргад өргөн барьсан юм билээ. Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл өмнөх Засаг даргыг огцруу­лах эсэх асуудлыг шийдэж байж дараагийн хүнийг дэв­шүүлэх асуудлыг шийдэх ёстой гэсэн үндэслэлээр ИТХ-ын шийдвэрийг буцаасан бололтой юм билээ. Миний хувьд дээд шатныхаа Засаг даргын шийд­вэрт хүндэтгэлтэй хандаж, хуулийн бүрэн үндэслэлтэй гэж үзэж байгаа. Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл дүүргийн Засаг дарга Д.Ганболдыг огцруулах шийдвэрийг есдүгээр сарын 14-ний өдөр гаргасан учраас дүүргийн ИТХ дараагийн Засаг даргад нэр дэвшүүлэхээр есдүгээр сарын 17-ны өдөр ээлжит бус чуулганаа хурал­дуулахаар шийдвэрлэсэн. Нийслэлийн Засаг дарга гадаадад явах гэж байсан учраас өмнө нь өргөн барихын тулд хурлаа цаг алдалгүй хийх учиртай байсан. Харамсалтай нь тэр өдөр Тэнгис кинотеатрын дэргэдэх барилгаас төмөр унаж хүний аминд хүрсэн хэрэг гарсан. Миний хувьд гудамжны нэг талд нь аймшигт осол гарч хүний алтан амь үрэгдээд байхад нөгөө талд нь суучихаад албан тушаалд томилогдъё гэсэн хүсэл сонирхол байгаа­гүй. Төлөөлөгчдийн ирц хүрч хуралдах боломж байсан ч ирц хүрээгүй гэсэн шалтгаанаар хурлаа хойшлуулах нь зөв гэж үзсэн. Тиймээс маргааш нь ИТХ-ын чуулган хуралдаж, намайг дүүргийн Засаг даргад дэвшүүлэх шийдвэр гарсан байгаа.

-Сүүлийн үед хэвлэлүүд Чингэлтэй дүүрэгт Засаг даргын суудлын төлөөх “цусгүй дайн” эхэлсэн гэж бичиж байна. Энэ чимээгүй “ дайн”-ыг УИХ-ын гишүүн асан Д.Очирбат эхлүүлсэн гэж үзэх хүн ч олон байна. Та дээр хэлэхдээ хэн нэгний утсан хүүхэлдэй биш гэсэн боловч цаана нь намын нөхдүүдийн тань сонирхол яваад байгаа юм биш үү?

-Дүүргийн Засаг даргыг огцруулсан явдал цэвэр ха­риуцлага тооцсон асуудал. Хариуцлагын асуудлыг бид хөндөж тавьсан нь үнэн боловч цаашдаа Нийслэлийн Засаг дарга дүүргийн Засаг даргын хууль  бус ажиллагааг хараад зүгээр суухгүй байх байсан. Намайг УИХ-ын гишүүн асан Д.Очирбатын хүн гэж хэвлэлд бичсэн байна лээ. Миний хувьд Д.Очирбатын болон хэн нэгэн хүний захиалгат хүн биш гэдгийг хатуу хэлмээр байна. ИТХ дахь манай намын бүлгийнхэн бүгд өөрийн гэсэн бодол, итгэл үнэмшилтэй хүмүүс байгаа.

-Анкарагийн гудамжийг тохижуулахад таныг Турк улсаас тусламж гуйсан гэдэг юм билээ. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Чингэлтэй дүүрэг Анкара­гийн гудамжийг тохижуулахад Туркийн олон улсын хамтын ажиллагааны агентлаг буюу  ТИКА-аас санхүүгийн дэмжлэг хүссэн юм билээ. ТИКА-ийн зүгээс тухайн үед манай улсад хуваарилагдсан 400 мянган ам.долларын хөрөнгийг Анкара­гийн гудамжинд зориулах тал дээр Турк улсад боловсрол эзэмшсэн, тус улсын албаны хүмүүстэй харилцаатай байдаг хүний хувьд анхаарч ажилла­хыг Чингэлтэй дүүргийн Засаг дарга, ИТХ-ын дарга надаас хүссэн юм. Тухайн үед дээрх хөрөнгийг Сүхбаатар дүүрэг дэх Турк-Монголын найрамд­лын цэцэрлэгийг тохижуулахад зарцуулахаар шийдвэрлэсэн байсан юм билээ. Харин манай дүүргийн Засаг даргыг төлөөлж ТИКА-гийн суурин төлөөлөгч­тэй уулзсан Засаг даргын там­гын газрын ажилтан энэ хариул­тыг сонсоод манай дүүрэгт Ан­ка­рагийн гудамж байх хэрэг­тэй ч юм уу, Ататуркийн хөшөө байх хэрэгтэй ч юм уу гэж уур­лаад гараад явсан юм билээ.

-Дипломат ёс зөрчигдсөн гэсэн үг  үү. Их хариуцлага­гүй ажил болжээ?

-Дипломат ёсонд жижигхэн мэт асуудлаас болж алдаа амархан гардаг боловч түүнийг засч залруулахад асар их хүчин чармайлт шаарддаг. Үүний дараа бид Туркийн элчин сайдтай хэд хэдэн удаа уулзалт хийсний үр дүнд Анкарагийн гудамжны тохи­жилтод хөрөнгө оруулах асуудал дээр санал нийлсэн. 2009 онд ИТХ-аасаа Анкара­гийн гудамжны тохижил­тод тусламж олж ирэх зорил­гоор Турк улсыг зорьж, ТИКА-гийн эрх бүхий хүмүүстэй уул­залт дэмжлэг хүссэн. Тухайн үед ТИКА гадаад тусламжаа Африкийн орнууд руу чиглүү­лэхээр шийдвэрлэсэн байсан учраас бид хөрөнгийг өөр эх үүсвэрээс  хайх хэрэгтэй болсон. Ингээд эртний танил маань Туркийн Ерөнхий сай­дын орон нутгийн удирдлагын асуудал эрхэлсэн ахлах зөв­лөхөөр томилогдсон байсан нь бидэнд маш том дэмжлэг болсон. 2009 оны зун  Улаан­баатарын соёлын өдрүүдээр Анкара хотын орлогч дарга Али Гөкшин манай улсад ирж бид уулзаж гудамжны тохижилт дээр дэмжлэг хүссэн юм. Ингээд намар нь Анкара хо­тын­хон бидэнд тусламж үзүү­лэх боломжтойгоо мэдэгдэж бид­нийг албан ёсоор хандахыг хүссэн. Ингээд Анкарагийн гудамжны төслийг эхлүү­лэхээр Туркийн талын холбог­дох хүмүүс ирж төсвийн тооцоог хийсний үндсэн дээр туслам­жийн мөнгийг 2.1 сая ам.доллар болгож нэмэг­дүүлсэн  юм.

-Таны хувьд улс төрийн нэг завин дээр суучихлаа. Өмнө нь хийсэн ажилтай гэд­гээ ч хэлж байна. Өндөр бо­ловсролтой залуучууд яагаад заавал улс төрийн ажлыг сонирхоод байдаг юм бэ?

-Нэгэнт завин дээр суусан юм чинь голынхоо эрэг дээр гарах ёстой биз дээ. Эрэг хүр­тэл явах саад тотгор бэрх­шээлийг тухайн хүн л өөрөө давж гарах ёстой гэж үздэг. Түүнээс  биш хэн нэгэн миний өмнөөс шийдвэр гаргаад хүний толгойгоор амьдарна гэж байхгүй шүү дээ. Тиймээс улстөрд шинэлэг гэхээсээ илүү хүнлэг, шударга, эмх цэгцтэй байхыг л хүсч байна.