С.Ламбаа гуай Төрийн ордонд инээчихсэн явна. “Амрахынхаа хажуугаар нутагтаа очиж, зарим багуудад эрчим хүч тавих ажилд оролцоод ирлээ” гэсээр экс Их хурлын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд асан яриагаа эхэлсэн юм. Түүнтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Сайхан намаржиж бай­на уу. Сонгуулиас хойш та амарч байна уу?

-Нутагтаа  очиж амар­сан. Гэр зуураа л байна. Одоохондоо Орон нутгийн сонгуулийг өнгөртөл өөр ямар нэг ажилд орохгүй гэсэн бодолтой байна.

-Та Сонгинохайрхан дүүрэгт нэр дэвших эрх намаасаа авсан ч өөрийн хүсэлтээр татгалзсаныг хүмүүс мэднэ. Хүн болгон нэр дэвших эрхийн төлөө зүт­гэж байхад та яагаад тат­галзсан юм бэ. Ялан­гуяа Монголын улс төрд нэг их байдаггүй үзэгдэл уч­раас Да.Ганболдод нэр дэвших эрхээ өгснийг тань олон хүн гайхаж байсан?

-Да.Ганболд жагсаал­тад орж чадаагүй учраас би  Сонгинохайрханд дэвш гэсэн. Да.Ганболд  бол энэ намыг байгуулагчдын нэг. Ма­най МҮДН-ийг үндэс­лэгч. Намайг Да.Ганболд  гэдэг хүн улс төрд чирж орсон. Тэр хүний буянаар би улс төрд  явж Архангай­гаас гурван удаа Их ху­ралд сонгогдсон. Тиймээс би Да.Ганболдыг  нэгэнт жагсаалтад орох боломж­гүй байсан учраас нь та дэвш гэсэн юм.

Би улс  төрөөс гараа­гүй. Гэхдээ парламент, УИХ-д байнга суух ёстой  юм шиг байх нь тийм ч таатай биш. Ер нь хүн өөрийнхөө хийх гэж зорьсноо хийсэн, болсон гэж үзэж байгаа бол дараагийн залуучууддаа байр сууриа  тавьж өгч чаддаг эр зоригтой байх ёстой. Энэ бол улс төрийн эр зориг шүү. Би жаг­саалтад орно, Их хуралд гурав сонгогдсон, сайд байсан хүн гээд яваад байвал болох байсан. Жагсаалтад орох ч боломж байсан. Архангайд ч, Сонгинохайрханд ч  дэвших боломж байсан. Гэхдээ дэвших ёстой хүмүүсээс орж чадахгүй тохиолдол гарсан учраас би байраа тавьж өгсөн. Улс төрд ийм жишиг байх ёстойг хүмүүст харуу­лахыг хүссэн. Хоёрду­гаарт, ер нь ямар ч зүйлд үе гэж байдаг. Залуу хү­мүүс  парламентын то­гоонд орж ирэх ёстой.  Энэ үүднээс л нэрээ татсан. Үлдлээ гээд надад ямар нэг  хохирол байхгүй. Их хур­лын гишүүн биш болчи­хоор амьдарч болохоо боль­чихгүй биз дээ. Хамгийн гол нь хүн өөрөө улс төрд, парламентад ажилласан хугацаандаа хийсэн ажил­тай байх ёстой. Би өнгөр­сөн  21 жилд санасан, бодсоноо хийж чадсан. Үүнээс илүү албан ту­шаа­лын хойноос хөөцөл­дөөд яах вэ.

-Та дахиж Их хурлын сонгуульд өрсөл­дөхгүй гэсэн үг үү?

-Миний улс төрийн карьер бол дуусаагүй. Намынхаа ажилд орол­цоно. Шаардлагатай үед  ямар ч ажлыг хий гэхэд хийнэ. Орон нутгийн сон­гуульд Архангайн сон­гуульд намынхнаа дэм­жиж ажиллах нь миний эрхэм зорилго.  Яагаад гэвэл би энэ нутгийнханд өртэй. Намайг Их хуралд гурван удаа сонгосон. Тэр хүмүүсийн сайн сайхан амьдралыг бий олгохын төлөө ажиллах нь миний эрхэм үүрэг.

-Удахгүй орон нутгийн сонгууль болно. Танай намын голдуу гишүүд санаачлан Орон нутгийн сонгуулийн тухай хуулийн төслийг өргөн бариад хэлэлцэж эхэлж байгаа. Энэ хуулийг та юу гэж бодож байна. Холимог тогтолцоогоор явуулахыг дэмжиж байгаа юу?

-Би энэ хуулийг боловсруулахад бас ажилласан. Их болом­жийн хууль болж гарч байна. Ер нь Орон нутгийн сонгуулийн тухайд нийс­лэл­тэйгээ адил  холимог тогтолцоогоор явах нь зөв. Харин цаг хугацааны хувьд хэтэрхий хойшилж байгаа нь жаахан харамсалтай. Уг нь энэ хуулийг маш богино хугацаанд батлаад цахим үнэмлэхээ хурдан хэвлээд тараачих юм бол заавал арваннэгдүгээр сарыг хү­лээх шаардлагагүй. Арав­дугаар сарын дунд үеэс хэтрүүлэхгүйгээр сон­­гуу­лиа явуулах хэрэгтэй.

-Ардын намынхан холимог тогтолцоогоор Орон нутгийн сонгуулийг явуулахын эсрэг байр суурьтай байгааг юу гэж үзэж байна?

-Орон нутаг намаас ангид байх ёстой гэдэг зүйлийг өмнөх парла­ментад ч ярьж байсан. Тэр агуулгаар нь үзвэл нэг талаас тэдний хэлж байгаа зөв байж болно. Гэхдээ  сонгуулийн тогтолцоо дээр, доороо адил байх ёстой. Нийс­лэлд холимог тогтолцоогоор явуулсан бол орон нутагт ч адил байх ёстой. Ер нь цаашдаа Үндсэн хуулийн өөрчлөлт орсон тохиолдолд иж бүрэн шинэчлэл хийх ёстой.

-Засаг дарга нарыг томилдог биш иргэдийн дундаас сонгодог болгож өөрчлөх тухай танай намынхан ярьж байгаа. Гэхдээ үүнийг хийхийн тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаас өөр гарцгүй. Тэгэхээр орон нутгийн сонгуулиас өмнө амжиж Үндсэн хуулийг өөрчилж чадах уу?

-Өнөөдөртөө бол Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах боломж байхгүй.

-Та одоогийн улс төрийн нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ. Ялангуяа Ардын намынхан бүлэгтэй болох эсэх нь ч тодорхой болоогүй, Их хурлын үйл ажиллагаанд ч хүссэн үедээ орж, гарах зэргээр дураараа аашилж байгаа. Энэ бүхнийг зарим хүн МАН-ынхан өөрсөдтэй нь эвсээгүйд АН-д тунирх­лаа гэж дүгнэж байгаа?

 -Урьд нь бид эвссэн, хариугаа барьсангүй гэж тунирхаагүй байх. МАН-ын хувьд өөрсдөөсөө л болсон.  Өмнө нь байнга л эрх барьж байсан. Эрх барьж байсан хэмжээгээ­рээ том загнаж байсан хүмүүс гэнэтхэн цөөнх болоод нөгөө л сэтгэхүй­гээрээ асуудалд хандаад, бид ингэнэ, бидэнгүйгээр цааш явахгүй гээд байх шиг байна. Энэ том  зангаасаа болоод эргээд гарах гарцгүй, орох орцгүй болчихоод байгаа юм.

Бүлэг байгуулах асуудал бол өөр. Бүлэг хэзээ хүчинтэй болох вэ гэхээр Монгол Улсын Их хурлын даргад гишүүдийн нэрсээ өргөн барьж, Их хурлын дарга албан ёсоор овог нэртэй нь уншиж алхаа цохьсоноос хойш хүчинтэй болдог. Энэ хүчин төгөлдөр болох нь бас 24 цаг гэсэн хугацаа­тай. Энэ бол бидний л баталсан хууль шүү дээ. Тэр байтугай Ардын намын олонхи байх үед энэ хуулийг баталж байсан. Өнөөдөр 24 цагийг хүчингүй болгож байна гэж өөр нэг хууль өргөн бариад байгаа нь тийм ч сайн сайхан зүйл биш. Бид өмнө хийснээ дараа нь үгүйсгэдэг бүдүүлэг байж болохгүй. Шуудхан хэлэ­хэд  өөрийнхөө хийсэн үйлдлээсээ болоод ийм байдалд орчихлоо.  Тэгээгүй л юм бол яагаад өөрсдөө өргөн барьж чадахгүй байгаа юм бэ. Яагаад гэвэл өөрсдөө өр­гөн барихаар буруу хэрэг хийсэн юм шиг болчих гээд байна.

Али­ваа асуудалд зөв­шилцөл, соёлтой харилцаа  маш чухал. Ер нь сөргөлд­сөнөөрөө амжилт олохгүй.  Өнгөрсөн 22 жилд бид мөн ч их сөргөлдсөн, түүнээсээ болж хүндрэлтэй байдалд орж байсан тохиолдол зөн­дөө. Бид ер нь улс төрийн тэмцлийн сөргөл­дөөнөөр амжилт олж байгаагүй. Харин эвийг эрхэмлэсэн хугацаанд Монгол Улс  урагшилсан гэвэл олон баримт бий шүү.

-Эе эв ярьсных Ардчилсан намыг хаана ч дагадаг бараан түүх бол 1996-2000 он. Тиймдээ ч сонгуулиар Ардчилсан нам олонхи болоход 1996 оныг санаарай, тэр үеийг давтах вий гэсэн болгоомжлол байна.  Ер нь Ардчилсан нам 1996 оны алдаагаа давтахгүй байх баталгаа нь хаана байна вэ?

-1996 оны парламен­тын гишүүд,  засаг төр барьж байсан хүмүүс нас­ны хувьд ч туршлагын хувьд ч одоогийнхтой харьцуулахад тэнгэр, га­зар шиг болчихсон. Одоогийн Ардчилсан намыг удирдаж байгаа хүмүүс засаг төрд ч ажил­лачихсан, парламентад ч хэд хэд сонгогдчихсон турш­лагатай, бядтай хүмүүс. Энэ хүмүүсийг итгэж ард түмэн сонгосон. 1996 он, 2012 он гэдэг  бол улс орны хөгжлийн хувьд ч, намуудын төлөвшлийн хувьд ч асар ялгаатай.  1996 онд одоогийн нэг яамны төсвийн хэмжээ­нээс ч бага мөнгөөр Монгол Улсыг амьдруулж байсан. Түүндээ нийцэж амьдарч байсан учраас ард түмэнд тусах хохирол бага байсан байх. Одоо бол гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалт ч ихээр орж ирж байгаа энэ эгзэгтэй үед ямар нэг саатал гацаа гар­вал ард түмэн л хохирно, улс орон л гацна.

-Танай намынхан үүнийг хэр ойлгож байгаа бол. Яагаад гэвэл  Ард­чилсан намынхан дотроо­соо сөргөлдөх гээд байдаг талтай шүү дээ?

– Хүмүүс тэгж ярдаг юм. Харин яг үнэндээ хү­мүүс тэгж ойлгодог боло­хоос биш манай намын дотоод сөргөлдөөн нь аль нэг хүндрэлийг бий бол­годоггүй. Яагаад гэвэл бид яриад хэлэлцээд ойлголц­чихдог. Ер нь хүн  мэтгэл­цэж хэлэлцэж байж үнэн зөвөө олдог. Түүнээс биш нэг даргын, хэсэг хүмүү­сийн ая дангаар явна гэдэг улс орны хөгжилд таатай нөхцөл бүрдүүлэхгүй. Эсрэг тэсрэг үг хэлдэг хүнтэй, түүндээ нийцэж явдаг бодолтой байж хөгждөг. Тиймээс АН-ыг сөргөлддөг, олон фракцтай гэдэг талаас нь авч үзээд хэрэггүй. Харин ч  намд фракц байна гэдэг эрүүл үзэгдэл. Үзэл бод­лын сөргөлдөөн ухраа­даггүй, илүү зөв голдиролд нь оруулдаг.

-Та  Шинэ Засгийн газрын бүтэц, сайд нарын томилгоог хэрхэн дүгнэж байгаа вэ. Сөрөг хүчний зүгээс Их хурлын гишүү­дээс бүрдүүлсэн гэж шүүмжилж байгаа?

-АН өнөөдөр 40-45 хүнтэй байсан бол ямар нэг асуудал байхгүй гаднаас сайд нараа тавих боломжтой байсан. Одоо бол өөр. Ер нь улс  орны тогтвортой байдлыг хангахын тулд парламент өөрөө тогтвортой байх ёстой. Тиймээс “Шударга ёс” эвсэлтэй, ИЗНН-тай хамтраад парламент тогтвортой байх юм бол засаг тогтвортой байж чадна гэж үзээд арга буюу ийм сонголт хийсэн гэж харж байгаа. Зарим хүн Ерөнхийлөгч гаднаас хүмүүс оруулаарай гэж байсан мөртлөө Их хурлын гишүүдийг сайд болоход баталчихлаа гэж шүүм­жилж байгаа. Гэхдээ Ерөнхий сайдын онцгой бүрэн эрх гэж бий. Тэр нь Ерөнхийлөгч шаардлагаа тавьж болно, гэхдээ бие­лүүлэх эсэх нь Ерөнхий сайдын хуулиар олгогдсон онцгой бүрэн эрхийн асуудал. Тиймээс нэг их эмзэглээд байх шаард­лагагүй.

-Таныг сайд болно гэж ярьж байсан. Яагаад болсонгүй вэ?

-Намайг сайд болоо­сой, сайд болно гэдэг нэ­рийн жагсаалтад явна гэдэг миний хувьд бахархалтай зүйл. Миний өнгөрсөн гурван жил дөрвөн сард хийсэн ажлыг эрүүл мэндийн салбар, Монголын ард түмэн хү­лээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Сайдын асууд­лын хувьд би нэг ч удаа сайд болъё гэж хэлээгүй. Надад сайд болох шаардлага байхгүй.

-Яагаад?

Хүн хийж чадсан, хамт олонд хөдөлмөр нь үнэлэгдсэн нэр хүндтэй байх цаг, минутаа ямагт хадгалж явах ёстой. Тэрнээс биш заавал би өмнө нь хийж байснаа үргэжлүүлнэ гэх шаард­лагагүй.

-Ардчилсан нам Олуу­лаа хөгжье гэж уриалсаар олуулаа сонгуульд яллаа. Энэ ялалтын нууц ч юм уу гол шалтгаан нь юу гэж та бодож байна. Ард түмэн яагаад Ардчилсан намд илүү их итгэл үзүүлсэн юм бол ?

-АН бол Монголын улс төрд, ард түмэнд хү­лээн зөвшөөрөгдсөн нам. Энэ нэр хүнд жилээс жилд өсч байгаа. Өнгөрсөн 22 жилд хийсэн дэвшил, хөг­жил бүхний манлайлагч, “за­гал­майлсан эцэг” нь яах аргагүй улс төр та­лаасаа Ардчилсан нам байсан. Тиймээс Ардчил­сан намд итгээд үзье гэсэн байх. Харин бидэнд итгэл өгснийх нь хариуг бид зөв барих ёстой л гэж бодож байна. Тиймдээ ч АН цаг хугацаатай уралдаж хурд­тай ажиллаж байна. Ул­сын баатар маань Улаан­баатар хотод шинэ содон юм хийгээд, хүмүүс дэм­жиж байна. Санаач­лагаа гаргаад ард түмэн дэмжиж байна. Ард түмэн дэмжинэ гэдэг том зүйл. Тиймээс АН өөрийнхөө түүхэн үүргийг Монголын ард түмний өмнө хүлээж ир­сэн, хүлээж байгаа учраас ард түмэн манай намд саналаа өгдөг гэж ойл­годог. Цаашдаа ч өгнө гэж итгэж байгаа.