Монголчууд тэнгэр шүтлэгтэй, бөөгийн шашинтай байсан гэдэг. Олон мянган жилийн өмнөөс шүтэж онгод тэнгэртэй харилцдаг гэх бөө нарыг шүтэж хүндэтгэж ирсэн. Бөөгийн шашин нь хүн амьтан өөд болмогц амин сүнс нь дээд тэнгэрийн оронд очоод тодорхой хугацааны дараа удам судрынхаа нэг хүнийг тамгалан сонгож, бөөгийн онгод болон бууж, түүний болон ах дүүсийнхээ амьдралыг бүх талаас нь хамгаалдаг. Харин тамгалагдсан хүнийг улаач гэнэ. Бөөгийн шашин амьдралд ойр буюу цаг уур, байгаль юмсын үзэгдлээр учир зүйг тайлбарлан хэлдгээрээ онцлогтой хэмээн бөө судлаачид тайлбарладаг юм билээ.

Харамсалтай нь сүүлийн хэдэн жилд бөөнөөрөө “төрсөн” бөө нарын уршгаар энэ шашны нэр хүнд унаж эхлэв. Зальтай нэг нь хүмүүсийн сүжиг бишрэлээр далимдуулан мөнгө хийх болж нэг үгээр бөөгийн шашнаар дагнасан бизнесийн сүлжээ ч бий болсон.

Хэн нь ч юм бэ “Үздэг хардаг, мэргэн түргэнээрээ гайхуулдаг нэг нь тэнгэрийн үүд нээгдэж, Монголоо тохинуулах их зорилго дор нэгдсэн онгод тэнгэрүүд олноороо бууж ирж эгэл ардын биед “нутагшиж” буйгаас бөө олноор төрж буй юм” хэмээн цэцэрхсэн байдаг. Тэр ч бүү хэл зөвхөн энэ онд Монголд 20 мянган бөө төрөх юм гэсэн. Чухам үүнийг дагаад ч тэр үү бөө болж буй хүний тоо улам нэмэгдэж бараг айл өрх болгонд нэг хүн бөө, удган болж байгаа. Нэг талаас нь харвал монголчууд гэж үнэхээр л тэнгэр заяат хүмүүс юм аа. Нөгөө өнцгөөс нь ажвал бусдыг мунхруулан итгүүлж, өөрийгөө шүтүүлэх гэсэн арга төдий. Шүтлэг дээр нь дөрөөлж мөнгө олох гэсэн заль ч гэж хэлмээр. Олны дунд ч ийм яриа хэдийнэ хаврын хуурай өвсөнд ассан түймэр мэт хүчээ аван тархаж байна. Үнэндээ ч өдөр болгон шахуу нэг бөө “мэндэлж”, үзсэн, харсан хүнээ заавал бөө болгоно гээд байвал хэцүү л юм. Бөө болно гэхэд мэддэг чаддаг нь байг гэхэд хамгийн наад зах нь өмсч эдэлдэг хувцас хунарыг нь худалдаж авахад хоёр сая шахуу төгрөг хэрэгтэй гэнэ. Дээр нь хурсан олныг цайлах идээ ундаа, багшдаа барих өргөл барьц гээд бодохоор дор хаяж таван сая төгрөг явчихдаг гэсэн. Гэтэл ийм хэмжээний мөнгө гаргаад байх бэлтэй чадалтай нь хэд билээ. Болгоод гаргалаа гэхэд ид шид эрдэм чадалгүй байлаа ч гаргасан зардлаа буцааж олж авах арга чаргын эрэлд хатна. Угтаа бол залилан хийж эхэлнэ гэсэн үг.

Түүнээс гадна хачирхаж гайхаад ч барамгүй нэгэн зүйлийг дуулсан юм. Бөө болох гэж буй хүмүүст зориулан тусгай хичээл ном хүртэл заадаг гэнэ. Ингэхдээ бөөгийн шашны тухай, ёс заншил, уламжлал ухааных нь талаар, хүн ардын төлөө нигүүлсэхүйн сэтгэлээр буян хийх тухай биш харин хөгшдийн үг хэллэгийг заан цээжлүүлж, дуу хоолойны өнгөө сольж өөрчилж дуугарах аргад сургадаг гэх юм. Үнэн бол жинхэнэ утгаараа залилан болж таарна биз дээ. Хэлж ярьж буйгаар нь үнэхээр л өвгөдийн сүнс орчин үеийн хүний биед орж, оюун ухааныг нь залж зүглүүлээд байдаг юм бол хүмүүст ярих чадвар заах хэрэг байхгүй л баймаар.

Тэгээд ч бөөгийн онгодоо дуудах зан үйл болоод хувцас хунар, эд хэрэглэл нь дутуугаас болж улаачийн биед өвгөдийн сүнс биш харин ад зэтгэр шүглэн орж хэн нэгний дүрд хувилан сүсэгтэн олныг хуурч байгаа тухай ахмад бөө болоод судлаачид үзэж байгаа юм.  Түүнчлэн “Энэ мэтчилэн “бөө болох хүн яадаг ч үгүй юм” хэмээн энгийн хүнийг дүрэлзэж байгаа гал руу оруулж түлж алсан хэрэг ч гарч л байсан. “Бөө болохгүй л бол удам судар, хамаатан садан чинь нэг нэгээр амь үрэгдсээр байгаад удам тасарч үгүй болно” хэмээн айлган сүрдүүлж заримдаа бүр “Ганцхан намайг л шүтэх ёстой үгүй бол ажил амьдрал болоод амь насанд чинь харшилтай” хэмээн албадах ийм хачирхалтай шашин гэж баймааргүй л юм. Сайн бөөлж чадахгүй бол бурхан биш ад чөтгөрийг сэрээдэг гэсэн энэ бөөгийн шашныг бид арай л буруу замаар будаа тээлгээд байгаа бус уу.

Түүнээс гадна хоёр сая гаруй монголчууд ингэж явсаар бүгд бөө, удган болчихвол энэ улсад чинь хүн биш бурхад аж төрдөг болж таарна биз дээ.