Монгол наадам өндөрлөлөө.
Жил бүрийн долдугаар сарын 12-ны наран хэвийх цагт бүх Монголчууд төв
цэнгэлдэх рүүгээ анхаарал хандуулж байдаг билээ. Төрийн их баяр наадам
Ардын хувьсгалын түүхт 91 жилийн ойд улсын аварга гурав, улсын арслан 6,
улсын гарьд 5,  улсын заан 12, улсын харцага 15, улсын начин 53 нийт
улсын цолтой 95 бөх улс аймгийн цолтон нийт 277 хүчтэн барилдсан. 

Гурвын даваа 

1. даян.ав Г.Өсөхбаяр   – с.з Б.Жавхлан
2. у.ав О.Балжинням         – а.а П.Бүрэнтөгс
3. у.ав С.Мөнхбат            -у.н М.Цанлиг
4. у.ар  Д.Ганхуяг             -а.н Ж.Мандахбаяр
5. у.ар Б.Ганбат                – у.н Т.Энхтуяа
6. у.ар Х.Мөнxбаатар     – у.н Н.Баярмагнай
7. у.ар Д.Азжаргал          – а.з А.Алтанбагана
8. у.ар Г.Эрхэмбаяр        –  а.х.а Т.Энхтайван
9. у.ар Д.Мөнх-Эрдэнэ      –  а.а Ш.Дарханбат   
10. у.г М.Баяржавхлан     –  у.н Д.Цогзолдорж
11. у.г И.Доржсамбуу       –   а.х Б.Жавхлансайхан
12. у.г Н.Ганбаатар           –   а.х Ц.Бямба-Очир
13. у.г Ж.Бат-Эрдэнэ        –   а.з Б.Серик
14. у.з Д.Рагчаа                  –    а.х Г.Баасандорж
15. у.з Ц.Баярсайхан           –    а.а Ж.Амартүвшин
16. у.з Сайнбаяр                –     у.н Д.Ганбат
17. у.з Д.Бумбаяр                –     а.а Т.Баасанхүү 
18. у.з Д.Баасандорж      –      у.н Б.Бадам-Очир
19. у.з М.Өсөхбаяр           –      а.з Б.Батгэрэл
20. у.з Ч.Батзориг                –      а.а Б.Пүрэвсайхан
21. у.з Д.Амгаланбаатар    –      а.а Г.Ганням
22. у.з Б.Соронзонболд –      а.а Ж.Галбадрах
23. у.з Ч.Санжаадамба    –       а.з Ч.Бямбадорж
24. у.х Г.Элбэг                    –        у.н Б.Сумъяа
25. у.х Г.Ганхуяг                –        у.н Б.Баянмөнх
26. у.х Л.Пүрэвжав           –        у.н Б.Адьяахүү
27. у.х Т.Мөнгөнцоож           –        а.а Ё.Эрдэнэжаргал  
28. у.х Т.Өсөх-Ирээдүй    –        а.а Ж.Сүхбат
29. у.х Т.Амартүвшин       –        у.х Ч.Чулуунбаатар
30. у.х Д.Батболд              –        а.а Д.Цэрэндаваа
31. у.х А.Цацабшир          –        а.а Б.Баатарцол
32. у.х Ц.Содномдорж     –        а.а Ж.Наранбаатар
33. у.х Э.Батбаатар             –        а.а Н.Батсуурь
34. у.х М.Батжаргал            –         а.а М.Бат-Отгон
35. у.х Ө.Даваабаатар     –         у.н Д.Батбаяр
36. у.х Ө.Бат-Орших        –         а.а Б.Батхуяг
37. у.х А.Бямбажав             –         у.н Ж.Оргил
38. у.н М.Жамъянпүрэв      –         а.а Го.Отгонбаатар
39. у.н Ц.Лхагвасүрэн         –        а.а А.Сүмбээ
40. у.н Ш.Уламбаяр           –       у.н Б.Бадамдорж
41. у.н Цогтжаргал               –        а.а Б.Бат-Эрдэнэ
42. у.н Ж.Отгонбаяр          –        у.н Б.Заяамандах
43. у.н Б.Чинзориг                 –        а.х.а Ш.Мөнгөнбаатар
44. у.н Б.Одхүү                      –         а.х.а Р.Пүрэвдагва
45. у.н Н.Бүрэнбаатар     –          а.а А.Давааням
46. у.н Ду.Батбаяр                –          у.н М.Эрдэнэбат
47. у.н Д.Лхагвадорж       –          с.з Э.Оюунболд
48. у.н Б.Насандэлгэр         –          а.а Б.Суманчулуун
49. у.н П.Ганхүү                 –           у.н А.Батмөнх
50. у.н Л.Гантулга             –           а.а Э.Ванданцэрэн
51. у.н Л.Нямсүрэн           –           а.х.а Ш.Шинэбаяр
52. у.н Э.Энхбат                 –           а.х.а Ч.Батчулуун
53. у.н Н.Батзаяа               –           а.н Э.Элбэгбаяр
54. у.н Ч.Баянмөнх           –           а.а Л.Лха-Очир
55. у.н Т.Санчир                 –            а.х Э.Баасандорж
56. у.н Б.Батмөнх              –            а.а Н.Адъяабат
57. у.н С.Багахүү                  –            а.а Бо.Батжаргал
58. у.н Ш.Жаргалсайхан –            а.а Д.Болдбаатар
59. у.н С.Батсуурь               –            а.а Ц.Чимэддорж
60. у.н Б.Сангисүрэн           –            а.а Л.Шинэбаатар
61. у.н Б.Гончигдамба     –            а.а Б.Батдорж
62. у.н Б.Амарзаяа            –            а.а Б.Эрдэнэхүү
63. у.н Ж.Чулуунбат             –             а.х.а Б.Одгэрэл
64. у.н Ц.Одбаяр                 –             а.з Б.Сугаржаргал

1. даян.ав Г.Өсөхбаяр       –        а.з Б.Сугаржаргал
2. у.ав С.Мөнхбат                –        а.а П.Бүрэнтөгс
3. у.ар  Д.Ганхуяг              –        а.а Ц.Чимэддорж
4. у.ар Б.Ганбат                 –        а.а Н.Батсуурь
5. у.ар Х.Мөнxбаатар      –        а.а Го.Отгонбаатар
6. у.ар Д.Азжаргал           –        а.а Ш.Дарханбат
7. у.ар Г.Эрхэмбаяр         –        а.а Б.Бат-Эрдэнэ      
8. у.г М.Баяржавхлан     –        а.а Л.Шинэбаатар
9. у.г И.Доржсамбуу       –        а.а Бо.Батжаргал
10. у.г Н.Ганбаатар           –       а.а Т.Баасанхүү
11. у.г Ж.Бат-Эрдэнэ           –      а.а Б.Пүрэвсайхан
12. у.з Д.Рагчаа                  –      а.а Б.Суманчулуун
13. у.з Б.Сайнбаяр            –       а.а Ё.Эрдэнэжаргал
14. у.з Д.Баасандорж       –      а.а М.Бат-Отгон
15. у.з М.Өсөхбаяр            –     а.а А.Сүмбээ
16. у.з Д.Амгаланбаатар    –        а.а Ж.Амартүвшин
17. у.з Б.Соронзонболд  –       а.х.а Б.Одгэрэл
18. у.з Ч.Санжаадамба     –       а.х.а Ш.Мөнгөнбаатар
19. у.х Г.Ганхуяг                     –       а.х.а Р.Пүрэвдагва
20. у.х Л.Пүрэвжав            –        у.н Б.Амарзаяа
21. у.х Т.Өсөх-Ирээдүй     –         у.н Б.Сумъяа
22. у.х Т.Амартүвшин            –         у.н Б.Гончигдамба
23. у.х Д.Батболд                  –          у.н Ш.Жаргалсайхан
24. у.х А.Цацабшир           –         у.н М.Эрдэнэбат
25. у.х Ц.Содномдорж          –        у.н Б.Батмөнх
26. у.х Ө.Даваабаатар         –         у.н Т.Санчир
27. у.х Ө.Бат-Орших          –          у.н Ч.Баянмөнх
28. у.н Ш.Уламбаяр               –          у.н Н.Батзаяа
29. у.н Ж.Отгонбаяр             –         у.н Э.Энхбат
30. у.н Н.Бүрэнбаатар         –        у.н Ж.Оргил
31. у.н Д.Лхагвадорж           –        у.н Л.Нямсүрэн
32. у.н П.Ганхүү                 –        у.н Л.Гантулга

Тавын даваа

Ардын хувьсгалын түүхт 91 жилийн ойн баяр наадмын тавын даваа хоёр улсын арслан цолоо дуудуулан эхэлж байгаа бөгөөд таван
аймгийн цолтон энд даваанд гарч барилдаад бүгд цолонд хүрэв.  Д.Ганхуяг арслангийн цолыг Б.Батболд,
Б.Ганбатын цолыг Д.Цогзол цоллосон.

1. Д.Ганхуяг а.а Ж.Амартүвшин баруун талдаа зайлж начны болзол хангалаа
2. Б.Ганбат Т.Санчир баруун талдаа давхар ачаад начнаа батлав
3. Х.Мөнхбаатар Ж.Оргил мушгиад
4. Д.Азжаргал П.Ганхүү барьц сонгон давж арслан дөрөв дэхээ шөвгөрлөө
5. Г.Эрхэмбаяр Л.Нямсүрэн шахаж татаад дотуур хашиж 
6. М.Баяржавхлан Ш.Уламбаяр давхар шуудагнаас татаж мушгиад
7. И.Доржсамбуу Р.Пүрэвдагва начны болзол хангалаа
8. Н.Ганбаатар Ш.Жаргалсайхан барьц сонгож өргөхөд мушгиад суулгачихав
9. Д.Рагчаа Б.Сайнбаяр хутгахад эргүүлж дараад
10. Д.Баасандорж Б.Пүрэвсайхан начин цолны болзол хангалаа
11. М.Өсөхбаяр П.Бүрэнтөгс начны болзол хангалаа
12. Б.Соронзонболд а.з Б.Сугаржаргал барьц сонгож түрээд
13. Ч.Санжаадамба Л.Пүрэвжав урагш гуд татаад өргөхөд дагуулж мушгиад
14. А.Цацабшир Б.Гончигдамба цолоо батлав
15. Т.Өсөх-Ирээдүй Э.Энхбат барьц сонгож өргөөд
16. Ц.Содномдорж Ө.Бат-Орших  барьц сонгооноос мордоод

Гарч
барилдсан таван аймгийн цолтон бүгд улсын цолонд хүрч, үлдсэн 11 бөх
чимэг нэмэх буюу цааш цолоо ахиулах боломжтой боллоо. Энэ жил түрүүлсэн
бөх шинэ цол хүртэх нь тодорхой бөгөөд арслангуудаас түрүүлбэл аварга,
өөр цолтон түрүүлбэл улсын арслан цолонд хүрнэ. Гурван начин цолоо
баталлаа.

Шинэ начингууд 

• Архангай Эрдэнэмандал, Алдар спорт хороо ЗХ 150-р анги, Стройка групийн бөх аймгийн хурц арслан Рэнцэнбямбын Пүрэвдагва

• Увс аймгийн Давст сумын харьяат Алдар спорт хороо ДЦС-4, ОЛИМП сургуулийн бөх аймгийн арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгс

• Говь-Алтай аймгийн Бигэр сумын харьяат Хилчин спорт хорооны бөх аймгийн арслан Жаргалсайханы Амартүвшин

• Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат Нью Прогресс групийн бөх аймгийн арслан Баатархүүгийн Пүрэвсайхан

• Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат Үйзэнтал компаний бөх аймгийн заан Болдпүрэвийн Сугаржаргал

Зургаагийн даваа

1. Х.Мөнхбаатар -Ж.Амартүвшин давхар шуудагнаас түрж
2. Д.Азжаргал – Т.Санчир өхийлдөхөд барьцаа тавин
3. Г.Эрхэмбаяр– Б.Сугаржаргал алсын шуудганд хүрч дараад
4. М.Баяржавхлан– Ш.Жаргалсайхан давхар шуудагнаас мушгиад
5. Д.Рагчаа– Р.Пүрэвдагва баруун араар мордож
6. Л.Пүрэвжав -Б.Пүрэвсайхан барьц сонгож өргөөд
7. Ө.Бат-Орших– Б.Гончигдамба мордоход хөмрөө болгоод
8. Э.Энхбат- П.Бүрэнтөгс зүүн талдаа мордоод

Зургаа
дахь хос дүйзийн барилдаан нэлээд удааширч харцага, шинэ начин нар
нэлээд хүч үзсэний эцэст харцагын даваагаар өндөрлөлөө. Пүрэвийн
Бүрэнтөгс шууд зургаа давж харцага цолны болзол хангаад байгаа бөгөөд
шууд улсын заан цолонд хүрэх боломж ч түүнд байна.

Шинэ харцага

Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат улсын начин Төмөрбаатарын Санчир

Увс аймгийн Давст сумын харьяат аймгийн арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгс

Долоогийн даваа

Х.Мөнхбаатар – Т.Санчир давхар шуудагнаас түрж
Г.Эрхэмбаяр– Л.Пүрэвжав хөмөрсөн боловч даасангүй
М.Баяржавхлан- П.Бүрэнтөгс сугадаж араар мордоод заан цолны болзол хангалаа
Д.Рагчаа– Ө.Бат-Орших зүүн хонгодож даван заан цолоо баталлаа

П.Бүрэнтөгс
ийнхүү Ц.Санжаа, Г.Өсөхбаяр, Б.Гантогтох, Б.Соронзонболд, Ч.Санжаадамба
нарын амжилтыг давтаж шууд улсын заан цолонд хүрлээ.

Яг энэ цаг мөчид өсвөрийн барилдаанд 102 дугаар сургуулийн сурагч Батжаргалын Лхагвадорж түрүүлж, Ганбатын Ганзориг үзүүрлэлээ.

Наймын даваа

Х.Мөнхбаатар- Д.Рагчаа зүүн гарыг таллаж тойруулж татаад

Г.Эрхэмбаяр- П.Бүрэнтөгс зүүн талдаа татаж мордоод

Олон жил түрүү үзүүр бөхийн тааварт орж явсан
улсын заан Д.Рагчаа улсын арслан Х.Мөнхбаатарыг гарыг таллаж тойруулан
давж тэргүүн байр булаацалдах эрхтэй боллоо. Хүчтэй арслан Пүрэвийн
Бүрэнтөгс өнгөрсөн жилийн том цолтнуудыг бүгдийг шороодуулсаар тэргүүн
байрын төлөө шалгарсан.

Есийн даваа

1. Д.Рагчаа- П.Бүрэнтөгс