Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг шинэчлэх үүднээс Монгол Улсын Засгийн газар Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй 14 сая ам.долларын гэрээ байгуулсан бий. Гурван жилийн хугацаатай хэрэгжүүлэх уг ажлын хүрээнд дээрх 14 сая ам.долларын 11 саяыг нь Монголын хөрөнгийн биржийн техник, технологийг сайжруулах, шинэчлэхэд зарцуулж байгаа талаар ч тус биржийн удирдлагууд ярьдаг. Тэгвэл “Millennium IT” гэсэн төлбөр тооцоо, арилжааны шинэ системийг  даваа гаригаас эхлэн нэвтрүүлж, энэхүү шинэ системийн дагуу үнэт цаасны арилжаа эрхлэх болсонтой холбоотойгоор сөрөг үзэгдлүүд ч Монголын хөрөнгийн зах зээлд ажиглагдах боллоо. Шинэ системээр явуулж байгаа арилжаанд оролцох брокер диллерийн компаниудад Монголын хөрөнгийн биржээс нэлээд хатуухан шаардлага тавьсан нь 70 гаруй компанийг ажил хаяхад хүргэсэн бөгөөд үүнээс болж өнгөрсөн даваа гаригт гэхэд л тавхан брокер диллерийн компаниуд арилжаанд оролцсон байна. Энэ өдөр  Монголын хөрөнгийн бирж нийтдээ 51 мянга 150-хан төгрөгийн ашигтай ажиллажээ. Өдөртөө зуун сая төгрөгийн гүйлгээ хийгддэг байсан Монголын хөрөнгийн зах зээлд гарч буй энэ үзэгдлээс болоод том асуудал үүсч магадгүй гэсэн болгоомжлол ч эдийн засагчдын дунд байгаа юм. Брокер диллерийн компаниудын хувьд арилжаанд оролцолгүй эсэргүүцэл үзүүлэх болсон шалтгаанаа  арилжаанд оролцох шимтгэл нэмэгдсэнтэй холбон тайлбарлаж буй. Харин Монголын хөрөнгийн биржийн удирдлагууд үүнийгээ Хөрөнгийн биржийн хөгжлийн шинэ хуудас хэмээн тодорхойлж байгаа юм.  Тус биржийнхэн энэ талаар брокеруудад удаа дараа сануулж ирсэн, хэрвээ Монгол Улс олон улсын хөрөнгийн биржүүд шиг биржтэй больё гэвэл ийм шаардлага тавихаас өөр аргагүй гэдгээ ч учирлаж байгаа юм.

Дээрх асуудлаар Монголын хөрөнгийн биржийн дэд захирал Г.Саруулаас тодрууллаа.

-Даваа гаригийн үнэт цаасны арилжаанд зөвхөн тавхан компани оролцлоо. Монголын хөрөнгийн биржийн түүхэнд байгаагүй хамгийн бага арилжаа явагдлаа шүү дээ. Яагаад ийм асуудал үүсэх болов оо?

-Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаанд хийж буй шинэчлэлийн хүрээнд “Millennium IT” шинэ системийг суурилуулсан. Даваа гаригт шин системийн дагуу анхны арилжаа явагдсан юм.  

Монголын хөрөнгийн зах зээлд хариуцлагыг өндөржүүлэх, энэ салбарт ажиллаж байгаа ком­паниудын хариуцлага, сахилга батыг нэмэгдүүлэх үүднээс шинэ систем нэвтрүүлсэнтэй холбоотойгоор бид брокер диллерийн компаниудад хэд хэдэн шаардлага тавьсан байгаа. Манай хөрөнгийн биржээс тавьсан шаардлагыг ихэнх брокерууд хангаагүй. Зөвхөн таван брокер диллерийн компани хангасан учраас арилжаанд оролцож байна. Цаашлаад брокер диллерийн компаниуд бидний тавьсан шаардлагыг биелүүлсэн тохиолдолд арилжаанд оролцох эрх нь нээлттэй болно.

-Шинэ системийн дагуу арилжаанд оролцох ком­па­ниудаас авдаг шимтгэл нь нэмэгдсэн юм биш үү?

-Үгүй, арилжаанд оролцож буй брокеруудын шимтгэл ч өмнөхөөсөө өөрчлөгдөөгүй яг хэвээрээ байгаа. Харин ч цаашдаа арилжааны шимтгэлийг 20-30 хувь бууруулах талаар ярилцаж байна. Хамгийн гол нь Монголын хөрөнгийн биржээс тавьсан шаардлага зарим брокеруудад таалагдахгүй эсэргүүцэл үзүүлсэн тал бий. Гэхдээ энэ байдал удаан үргэлжлэхгүй гэж бодож байна.

-Ямар шаардлага тавьсан нь брокер диллерүүдэд таалаг­дахгүй байгаа юм бэ?

-Шинэ арилжааны систем нэвтэрснээр клирингийн банкны үйлчилгээ нэвтэрч, брокер дилерийн компаниуд банкуудтай  гэрээ бай­гуулах ёстой гэсэн шаардлага тавьж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, брокер дилерийн компаниуд төлбөрийн баталгааны сантай болж, барьцаа хөрөнгө байршуулах ёстой. Өнөөдрийн байдлаар барьцаа хөрөнгө байршуулсан таван компанин байна. Зарим нь одооноос арилжааны банкуудтай гэрээ байгуулах гээд явж байгаагаа бидэнд дуулгасан. Санхүүгийн зохицуулах хорооноос ч төлбөрийн баталгааны санд мөнгөө заавал байршуулсан байх ёстой гэсэн журам баталсан. Энэ журмын дагуу бид шаардлага тавьж байна. Өөрөөр хэлбэл, брокер диллерийн компаниуд тодорхой хэмжээний мөнгийг дансанд байршуулж байж л арилжаанд оролцох эрхтэй болно гэсэн үг. Мөн брокеруудын дүрмийн санг нэмэгдүүлсэн.

-Өмнө нь энэ талаар бро­керуудад зөвлөгөө өгсөн үү. Энэ шинэ системийг нэвт­рүүлс­­­нээр ийм болно шүү гэд­гийг урьдчилж хэлээгүй юм уу?

-Монголын хөрөнгийн бирж Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хамтран гурван жилийн төсөлд хэрэгжүүлэхээр болсон цагаас л сургалт байнга зохион байгуулсан. Брокеруудад шинэ системийг суурилуулснаар ийм асуудал үүснэ шүү. Эртхэн гэрээгээ байгуулж, мөнгөө байршуулаарай гэж сануулсаар ирсэн. Өөрсдөө асуудал ийм хайнга хандаж болохгүй байх. Харилцагчийн мөнгийг залилах, харилцагчийг эвгүй байдал оруулах асуудлыг цэгцлэхийн тулд бид ийм шаардлага тавьж байгааг ойлгоорой. Энэ бол олон улсын хөрөнгийн биржүүдэд мөрдөгддөг шаардлага.  Бид өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард шинэ системийн дагуу арилжаа явуулахаар байсан боловч брокеруудад боломж олгож хойшлуулсаар байгаад даваа гаригаас эхлэн ийм шаардлагыг нэвтрүүлж байна. Хөрөнгийн биржийг хөгжүүлье гэвэл олон улсын стандарт, шаардлагыг хангахаас өөр аргагүй.

-Хэрвээ брокерууд арил­жаанд оролцохгүй байвал яах вэ?

-Энэ байдал энэ долоо хоногт л үргэжлэх байх. Цаашдаа Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаа хэвийн өрнөх болов уу.

“Санар” брокер диллерийн компанийн захирал М.Бүрэнбаяраас цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Брокерууд ажил хаялаа гэх юм. Яг юу болоод байна вэ?

-Юу болох вэ дээ. Англиас нэг их өндөр хөлсөөр баг ажлуулж, Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг шинэчилж байгаа ш тээ. Гэтэл нөгөө Лондонгийн биржийнхэн нь нэг шинэ систем суурилуулчихад арилжаанд оролцож байгаа банкуудаас өндөр төлбөр, мөнгө нэхэж эхэлсэн.

-Юун мөнгө юм?

-Шинэ системийн дагуу арилжаанд оролцож байгаа брокерууд банкуудтай заавал гэрээ хийж, төлбөрийн баталгааны сан гээчид доод тал нь 10 сая төгрөг байршуулахыг шаардсан. Хэрвээ 100 сая төгрөгийн арилжаа хийдэг брокер байлаа гэхэд төлбөрийн баталгааны дансанд заавал 30 сая төгрөг байршуулсан байхыг шаардаж байна. Өмнө нь харилцагч  нэг сая төгрөгийн хувьцаа худалдаж авлаа гэхэд шууд л мөнгөө төлөөд худалдан авдаг байсан бол одоо Т+3 гэдэг зарчимаар харилцагч мөнгөө гурван хоногийн дараа ч шилжүүлж болох учраас брокерууд нь өөрсдөө төлбөрийн баталгааны санд мөнгөө байршуулсан байх хэрэгтэй гэсэн шаардлага тавиад байна. Төлбөрийн баталгааны сан, барьцаа хөрөнгө байршуулах тал дээр харилцан ярилцаж, үнийн дүнг  тогтоох хэрэгтэй гэдэг шаардлагыг бид Монголын хөрөнгийн биржэд тавьсан. Энэ байдлаараа бол олон компани арилжаанд оролцож чадахгүй, харилцагчаа алдах, дампуурах байдалд хүрч болзошгүй байна.

Монголын хөрөнгийн зах зээл энэ долоо хоногоос эхлэн хөдөлгөөнд орлоо. Шинэ систем нэвтрүүлсэнтэй холбоотойгоор бүх юм шинэчлэгдэх нь эхнээсээ ийнхүү тодорхой болж буй бөгөөд энэ нь багагүй эсэргүүцэлтэй тулгарч магадгүй нь байна. Хэрвээ Монголын хөрөнгийн биржийн удирд­лагууд брокеруудын шаардлагыг хүлээн авахгүй бол Санхүүгийн зохи­цуу­­лах хороонд хандахаа тэд мэдэгдээд байна.