Монголын
байгаль орчны төрийн бус бай­гууллагуудын холбоо­ны ерөнхийлөгч,
Биоло­гийн ухааны доктор Ж.Бат­болдтой ярилц­лаа. Тэрээр Байгаль орч­­ны
иргэний зөвлө­лийн анхны тэргүүнээр 2008-2010 онд ажил­­ла­сан, байгаль
хам­гаал­лын салбарт хорь ор­чим жил ажил­лаж бай­гаа нэгэн.

-Манай нутаг дэвс­гэр дээр цөмийн хаяг­дал булшлахаар болж байгаа
гэж ноднингоос хойш шуугилаа. Тэр худ­­лаа гээд байхад ха­рин та улам л
шуу­гиу­лаад байх юм. Үнэн юм уу?

-Энэ дуулиан анх ма­найд биш гадаадын нэр хүндтэй хэвлэлүүд дээр гарсан.
Засгийн газар 2009 оноос "Монгол Ул­сын цөмийн санаачилга" төсөл
эхлүүлсэн. Харин Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж 2011 онд НҮБ-ын индэр дээрээс
"Монгол Улсад цөмийн хаягдал булшлах асуудал байх ёсгүй" гэдгээ
илэрхийл­сэн. Мөн хоёр ч удаа энэ асуудлаар зарлиг гарга­сан. Гэвч 2012
он гаран­гуут Ерөнхий сайд Японд айлчиллаа. Тэр үеэр мөн л гадаадын
хэвлэлүүд "Монгол Японоос цөмийн технологи авахаар хэ­лэл­­цээр хийж
байна" гээд унасан.

-Атомын станцтай болох, цөмийн хаягдал булах хоёр чинь тусдаа асуудал юм биш үү?  

-АНУ, Японоос цө­мийн технологи авна гэ­сэн даруухан үгний цаана бүх
учир бий. Тийм станц барьчихаад гарсан хаягдлаа монголчууд  Японд
аваачиж асгахгүй нь мэдээж. Тэгэхээр энд хүссэн хүсээгүй нэгээр
тогтохгүй хогийн сав бай­гуулах хэрэгтэй болно оо доо. Тэр сав яваандаа
дэлхийн том гүрнүүдийн хогоо асгадаг газар боло­ход бид яаж ч чадахгүй.

-Уг нь бага оврын ч бол­тугай атомын станцтай бол­чихвол маш бага зардлаар цахилгаан гаргаж байна гээд байгаа юм даа?

-Үгүй юм байна лээ. Улс төр дэх олигархиудын мөнгө босгодог луйвар ард
нь явд­гийг мэдэж авсан. Атомын станц, уран олборлох энэ тэр чинь 
эхлээд харахад архины үйлдвэрээс ч өртөг багатай ашиг ихтэй. Энийг хэн
нэгэн хувийн компани хийчихнэ. Харин дараа нь цөмийн хаягд­лыг хэрхэхийг
улс даа­даг. Түүнд төсвийн хамаг мөнгөө зарцуулж эцэстээ атомын станцаа
хаахад хүрч байгаа Герман, Японы жи­шээг хар л даа.

-Нээрэн германчууд яа­гаад цөмийн энергиэсээ татгалзах болсон юм бол?

-Ашиглаад орхисон нүүрс­ний гүний уурхайдаа станцын хаягдлаа
байршуу­лаад тэр нь ч найдвартай болоогүй. Одоо 100 жилийн турш асар их
хөрөнгө хаяж булшилсан хаягдлаа усаар хөргөх,  дахин дахин би­түүмжлэх
зэрэг  лайны ажил­тай болчихсон. Тэр ажлыг жил бүр төрөөс төсөв гаргаж
хийнэ. Хэтдээ нүүрснээс эр­чим хүч гаргадаг зардлаас давах тооцоо
гарсан. Одоо энэ байгаа хаягдал, булш­тайгаа л ноцолдъё. Дахиж л цөмийн
энергиэр тоглохоо байя гэж хаширсан. Эрдэм­тэд "Маш хямд гэж ойлгуулж
ир­сэн цөмийн үйлдвэрлэл бай­гуулагдсан цагаасаа хойш, сүүлийн 60 жил
төрийн татаас дээр тогтож байсан" тооцоог нээлээ.

-Тэгвэл зөвхөн уранаа олборлоод л байж байвал дээр гэсэн үг үү?

-Ураныг олборлох техно­логи нь орд газар луугаа ойрхон зайтай өрөмдлөг
хийгээд  дээрээс нь хүхрийн хүчил шахаж ураны хүдрийг уусгаж авдаг.
Газрын гүнд бусад аюултай хүнцэл зэрэг хор нь тунарч үлдээд тэр хавийг
хордуулдаг. Тэнд ху­даг усны ундрага судал байж таарвал байгальд 40
мянган жилд нөхөж баршгүй гай нүүрлэнэ. Мэдээж дороо ус­гүй буюу бусад
баялаггүй газар гэж ховор. Эрт орой нэгэн цагт задрах, газар хөд­лөх
үеэр Чернобыль шиг юм болно. Энэ бол наад захын аюул. Яг ашигтай энэ
хэсэгт нь бизнесменүүд ороод бу­сад гай лайг төр засгаар үүрүүл­чих­дэг
тийм тогтолцоог олигар­хиуд мэдчихээд бид­нээс нуу­гаад байна.

-Энэ талаар ямар хууль эрх зүй байдаг билээ?

-"Цөмийн энергийн тухай" хуулийг 2009 оны зун бүх хүн амарсан хойгуур
долдугаар сарын 16-нд чуулганаар оруу­­­лаад сэмхэн батал­чих­сан
байдаг. Ердөө нэг өдрийн дотор эхний ба эцсийн хэ­лэлцүүлэг хийгдсэн
байгаа юм. Тэр үед П.Алтангэрэл зэрэг гишүүд нухацтай үзье гэж хэлээд
бараагүй. Дэм­бэрэл дарга нь дээрээс яа­ралтай батал гэж шахаад байна аа
гэж зүтгүүлсэн. Ха­рин Ерөнхий сайд байсан С.Баяр хэдийнэ Японтой
гэрээгээ хийгээд эхэлчихсэн байсан юм билээ. Одоо би энэ хуулийг бүхэлд
нь бу­руут­гаж Үндсэн хуулийн цэцэд өгөхөөр бэлдэж байгаа.

-Үндсэн хуулиас гадна нөгөө "урт нэртэй" хууль уран ухахад нь саад бол­моорсон…

-Гол мөрний ойролцоо уурхай ашиглахыг хорьсон энэ хуулинд Үндэсний
хэм­жээний стратегийн уурхай хамаардаггүй. Жишээлбэл Эрдэнэт, Оюутолгой
гэх мэт. Тэгсэн чинь уран нь болбоос том жижгээс үл хамааран стратегийн
уурхай мөн гээд заачихаж байгаа юм. Харин ч бүр гол усны ай сав дотор
хуулийн хүрээнд цацраг идэвхт бодис цацаад сууж байх нь.

-Цөмийн бусад аюулын талаар хэлүүлэлтгүй бүгд мэдэж байгаа. Одоо
Мон­голд уран олборлох, хайх лицензийн зөвшөөрөл ол­гоод л байгаа юу?

-16 аж ахуйн нэгжид 116-г өгсөн байна билээ. Талбай нь бол асар том. Төв
аймгийн Баян суманд зөвшөөрсөн нэг лицензийн талбай гэхэд л 2652 мянган
га, Баянжарга­ланд 573 мянган га гээд явж өгнө. Манай улсын 14 айм­гаас
уран илрээд шуналт­нуудын шүлсийг гоожуулж байна.

-Байгаль хүн амьтанд хоргүй технологиор уран олборлох, цөмийн энерги хэрэглэх арга юу байна?

-Хүн төрөлхтөн ойрын үед мөддөө тийм технологи нээх боломжгүй. Тэр бүү
хэл нэгэнт ашигласан цөмийн хаягдлаа булшлах арга чаргууд улам мухардаж
байна. Энэ чөтгө­рийн галыг Чернобыльд ал­даад хот орчмынхон бүгд
зугтаасан. Тэнд орон сууцны барилга, машин унаа, аяга­тай цайгаа хүртэл
орхиод явс­наас хойш тэр л янзаараа 26 жил болж байна. Бид энэ осол
болсон өдрөөр төр за­сагт хандаж жагсаал хийсэн.

-Танай "Цөмийн аюулгүй Монголын төлөө" хөдөл­гөөнөөс тавьсан шаард­ла­гыг  эрх баригчид хүлээж авсан уу?

-Засгийн газар ба МАН-ын томчуул яг бидний эсрэг зогсч байна. Харин улс
төрийн бу­сад хүчнүүд атомын цахил­гаан станцаас татгалзахаар боллоо.
Ардчилсан намын 2012 оны сонгуульд оролцох мөрийн хөтөлбөрийн ажлын
хэсэгт миний бие оролцсон. Ямар ч байсан АН атом цө­мийн  аюулыг эх
нутгийнхаа байгаль орчинд бий бол­гох­гүй гэж амлахаар болсон. Энэ бол
том үр дүн.

-Их аймаар юм сонслоо. Аюул нь шууд нүдэнд ха­раг­дахгүй болохоор
олон нийт цочирдохгүй байнаа даа. Харин таны хувьд энэ чиглэлээр тууштай
тэм­цэнэ гэж бодож байна уу?

-Байгаль хамгаалах олон асуудал дотроос явж явж хам­гийн аюултай нь  энэ
цөмийн хог хаягдал булшлах гэсэн санаархал мөн. Манайх сул дорой
засаглалтай байна. Асар их мөнгө богино хуга­цаанд босгохыг
санаар­хаг­чид  засаглал сулаар далим­дуулж яахаас ч буцахгүй бай­гаа нь
сэтгэл түгшээж байна. Ингэж байгаад бид эх нутаг­таа амьдрах боломжгүй
болт­лоо хордчихвол яана. Чөт­гө­рийн гал гэгддэг ийм осолтой
тоглоомноос түрүүч гараад байхад бид зөрөөд орж байх ч гэж дээ.
Монголоор дүүрэн байгаа нүүрсээ бид түлж барахгүй. Ядаж тэрнээсээ эрчим
хүч гаргаж утаагаа баагуулаад сууж байх нь дүүрч. Биднээс няхуур
хянам­гай Япон, Германчууд гэнэ алдаж атомын цахилгаан станцдаа осол
гаргалаа.