-Юу гээч, үнэндээ бол би ч киноныхоо нэрний учрыг сайн төсөөлөхгүй л байгаа шүү.

Арай ч дээ… ?

-Нээрээ харин… Ер нь л их сонин бүтэцтэй, таавар шиг хийцтэй л кино шүү дээ. Чамд гэж хэлэхэд байна шүү, Баабарын надад өгсөн зохиолын хувь дээр “19” гэдгийнхээ дээхнэ талд минутын тэмдэглэгээ тавьсан байсан. Чиний таавар дөхсөн ч байж магад. Гэхдээ л ямар нарийн учиртайг нь би бас сайн мэдэхгүй. Энэ кино чинь гурван хэсэг хуваагдаж тус бүрийг нь гурван найруулагч тус тусдаа бүтээсэн л дээ. Тийм болохоор гурвууланг нь нэгтгэж байгаад харах хэрэгтэй. Тэгвэл магадгүй ойлгох байх л даа.

-Өө, за за… Нийтлэлч Баабар санал болгосон гэл үү?

-Тийм. Баабар нэг өдөр утасдаад кино хийлгэе л гэсэн юм. “Энэ нөхөр одоо тоглоод байгаа юм байх даа” л гэсэн юм бодоод нэг их анзаарсан ч үгүй,орхицийн. Байж байсан чинь дахиж яриад л, “Хүүш ээ, яачихав аа…Кино хийнэ гээд байхад” л болоод явчихлаа. Тэгсэн бүрэн хэмжээний нэг киног гурван найруулагч хийнэ гэдэг байгаа. Үгүй яахав, сонин л санагдсан л даа. Итали энэ тэр гээд Европын орнуудад нэг зохиолыг гурван хүн бүтээл болгодог жишээ байдаг л даа. Тэгэхдээ тэр чинь бас сонин. Жишээ нь, хайр сэтгэлийн хэсгийг нь нэг хүн бичдэг. Тулаантай боевик хэсгийг нь өөр хүн бичдэг ч юм уу, иймэрхүү маягаар кино зохиол бичдэг тохиолдол гарч л байсан. Харин Монголд ийм юм хийнэ гэхээр сонин санагдаж байгаа байхгүй юу. Тэгээд яадаг юм бол доо гэсэн чинь нэг киногоо гурав хуваагаад, нэг хэсийг нь би, нөгөө хоёрыг нь Б.Балжинням, И.Нямгаваа найруулагч нар хийх юм гэнэ дээ. Бүр ч сонин санагдаад явчихлаа. За тэгээд л “Яаж хийх болж байна” гэж асуулаа. Тэгсэн “хүссэн жанр төрлөөрөө хий, хэн ч чамд зааж зааварлахгүй, хүсвэл хүүхэлдэйн кино ч болго,хамаагүй” гэдэг юм байна.

-Юу… ? Тэгээд хүүхэлдэйн кино болгочихсон юм уу?

-За арай ч хүүхэлдэй болгочоогүй ээ, зүгээр…Тэгээд л “Зохиолыг чинь өгнө. Зүгээр л дураараа хий л” гэж байгаам даа. Асуулаа, “Нөгөө хоёр нь яах юм бэ” гэсэн чинь тэр хоёр ч гэсэн дураараа л хийнэ гэж байна. “Үгүй тэгээд ингэж салгачихаар яаж нэг кино болдгийм бэ” гэлээ.”Тэгээд л болно доо” гэж хэлж байна. Гайхаад л байлаа. Тэгсэн “ Балжинням, Нямгаваа та гурав хоорондоо ч уулзахгүй, бие биенийхээ хийж байгаа хэсгийг огт үзэхгүй, бас зохиолыг бүрэн уншихгүй” гэж байна. Найруулагч нар уулзах нь битгийн хэл утсаар ч ярихгүй шүү болоод л явчлаа.

-Цэвэр тусдаа хийнэ гэж үү?

-Харин тийм, ямар ч харилцаа байхгүй шүү л гэж байсан. Миний хувьд нэг бодлын хачин юм шиг мөртлөө, нөгөө бодлын амар л санагдаж байгаа байхгүй юу. Өөрийнхөө толгойгоор л хийх юм чинь амар байгаа биз дээ. Ер нь би өөрөө тийм захиалгын, тулгасан юманд их дургүй хүн л дээ. Өөрийн зөвшитгөл байхгүй л бол мянган сайн зохиол байгаад хэрэггүй шүү дээ. Тэгээд л лзургандаа орсон доо. Яахав, “19” гэсэн тооны нэр л өгсөн юм байна лээ. Гурван найруулагчийн тусдаа хийсэн трилоги холбогдоод нэр нь тодорч гарч ирэх л байх л даа. Энэ утгаараа бол би өөрөө ч бас киног бүрэн эхээр нь үзмээр санагдаад хорхойсоод сууж байгаа чамтай адил үзэгч болчихоод сууж байгаа байхгүй юу.

-Тэгээд ямар ч шаардлага тавиагүй юу?

-Нэг л юм байсан. Баабарын хэлсэн ганц зүйл нь 30 минутад багтаана шүү, илүү гаргаж болохгүй шүү гэсэн л үг байсан. Гурван хэсэг тус бүрдээ ийм хэмжээтэй, нийлээд л цаг хагасын л кино болж байгаа юм. Миний хийсэн хэсэг “Дүүжин даажин” гэсэн нэртэй зохиол байсан. Зохиолч маань хорин хэдтэй залуухан л хүүхэд байна лээ. Зохиолыг нь уншаад үзэхээр байдаг л нэг амьдралын тухай өгүүлсэн л зохиол. Тэгэхдээ уншаад байхаар цаанаас нь санаа гарч ирээд байдаг уншууртай зохиол байдаг ш дээ. Тийм нэг, цаанаа санаа булчихсан гэх юм уудаа. Тэгээд миний санаанд нэг юм буусан л даа. Ингээд л өөрөө кино группээ бүрдүүлээд, техникийн шаардлагаа тавиад л ажилдаа орсон. Олны мэдэх “Золиос” энэ тэр гээд киног хийж байсан “Хамба” студийнхэнтэй хамтарлаа. Ганболд гээд нэг “гитлер” малгайтай нөхөр байдаг ш дээ тэрийг, бас Отгонзориг гээд операторыг авч гар нийлж ажилласан даа.Тэгээд л кино яаж хийдэг билээ дээ, тэрүүгээрээ л явлаа. Жүжигчдээ сонголоо, студи ч бэлэн болсон байсан. Тэгээд л хийсэн дээ.

-Тэр хооронд бусадтайгаа огт уулзаагүй юу?

-Найруулагч нар уу… үгүй, үгүй. Дуусан дуустлаа бид гурав хоорондоо ёстой уулзаа ч үгүй, утсаар ч яриагүй. Харин саяхан хийж дууссан ажлуудаа нийлүүлж нэг үзсэн л дээ.  

-Ямар харагдаж байна? Арай тодорхой болж ирж байна уу?

-Үгүй яах вэ, харахад сюжет нь нэг юм байна лээ л дээ. Миний кино хийсэн зохиол дээр болохоор Үүрцайх гээд нэг хүүхэд гарна. Кино эхлэхэд гурван настай байж байгаад яг миний хэсэг дуусахад 6 настай болж байгаа юм. Гэх мэтээр… Ерөнхий үйл явдал гэвэл Арчилал эхэлж байх үеийн Монгол орны амьдрал,шилжэлтийн үе…Нэг талхны төлөө ямар дайн болдог байлаа даа,тэр л үеийг харуулсан амьдралын зураглал бий. Тэгээд 1997 он хүртэл хугацааны түүхийн мөчлөг л харагдаж байгаа байхгүй юу.

-Энэ киноны гурван хэсгийг та хэд ямар дарааллаар хийсэн юм бэ ? Янз нь эхний хэсгийг өөрөө хийсэн бололтой юм ?

-Тийм, минийх эхэлж байгаа юм. Дараа нь И.Нямгаваа, сүүлийн хэсгийг нь Б.Балжинням хийсэн.

-Гурван хэсэг хоорондоо уялдаа­тай л байгаа байх …Тэр нь яг юу юм бэ?

-Хөөе чи үзэгчдийг хүндэл, за юу… Хүмүүс тааварлаагүй зүйлээ үзэж таашаал аваг л дээ, тийм биз дээ. Очоод л үзэг л дээ. Гоё ш дээ. Яахав, минийх дээр Үүрцайх гээд хүүхэд гарлаа, тэгээд дараагийн анги дээрээ чухам яаж явах юм, үхчих ч юм билүү гээд сонирхолтой л доо. Үнэнийг хэлэхэд бусад хэсгүүдийн  зохиолыг нь ч би уншаагүй ш дээ. Анзаарахад нэг анги нь нөгөөгөөсөө дамжаад л тэгээд үйл явдал нь өрнөнө. Нэг үгээр хэлбэл энэ киноны баатрууд нь олимпийн бамбар дамжуулдаг буухиачид шиг л бие биендээ өрнөлөө дамжуулаад явж байгаа юм. Нэвтрэх шугам нь ийм маягтай л байна гэж би ойлгосон.

-Ингэхэд та гурвыг яагаад сонгосон юм бол оо? Та юу гэж бодож байна ?

-За ёстой тэрийг Баабараас л асуух байх аа. Миний хувьд бол энэ сонголтыг нь мэдчихээд манай хүн ер нь бид нарын янзыг л үзэх гэсийн болов уу гэж бодсон ш дээ. (инээв)

…?

-Яахав дээ, юу хийцгээх нь вэ л гэж байгаа байхгүй юу.

-Та түрүүн Европт иймэрхүү маягаар кино хийхдээ мэргэшсэн байдлаар нь хэсгүүдийг нь хуваадаг гэсэн дээ. Тийм маягийн сонголт байсан уу, эсвэл өөр бодлоготой хуваарилалт байв уу?

-Би болох тийм л байгаасай гэж бодож байгаа. Нэг их сүртэй хурц үйл явдал гарахгүй зохиол л доо, миний бодлоор бол. Жирийн л амьдрал, гэхдээ тэр дотор нийгэм өөрчлөгдөж байгаа юм. Шилжилт гарч байгааг харуулна, тийм ээ. Тийм болохоор үйл явдлаа дагахаасаа илүү зохиолч дээрх үзэгдлүүдийг яаж харж байна гэдэг талаас нь тусгахыг зорьсон. Цаана нь зохиолын санааг найруулагч яаж харж байна, жүжигчид нь яаж тоглож байна гээд нэг талдаа уран бүтээлчийн чадварыг сорьсон, бас ялгарлыг хайсан, тийм зүйлийг харуулах гэсэн эрэл хайгуул болсон байх. Гурван найруулагчийн тус тусдаа хийсэн хэсгүүд нь ялгарч байна уу гэдэг өөрөө их сонин шүү дээ. Зурагт, хэвлэлээр том,том яриад л байдаг нөхдүүд нэг л арга барилаар хийсэн байвал яах вэ. Бас л сонин үзэгдэл болно биз дээ?

-Ер нь бол та хэд ажлаа дуусгасан гэсэн үг үү?

-Миний хувьд бол дууссан. Нөгөө хэд маань зураг авалтдаа бага зэрэг хожуу гарсан юм байна лээ. Би хамгийн түрүүнд гараад, хамгийн түрүүн л дуусгаад өгсөн. Балжиннямын хэсэг дээр ганц нэг дуу оруулалт энэ тэр дутуу байгаа гэж байх шиг байсан. Удахгүй нийлүүлээд тэгээд л нээлтээ хийх гэж байгаа. Үзэхээр л харагдана даа.

-Сэтгэл хангалуун байгаа юу?

-Би бол хийсэн ажилдаа сэтгэл ханга­луун байгаа шүү.

-Тэгэхдээ та түрүүн нийлүүлж хар­сан гээ биз дээ. Ялгаа харагдах юм уу?

-Би чамайг кино үзүүлэх гээд байхад чи заавал надаар яриулах гээд байдаг зовлонтой нөхөр вэ, яасан… ? Яах вэ, ялгаа харагдаж л байна лээ. Миний хувьд шүү дээ. Эрс тэс гэх юм уу даа. Жишээлэхэд, Нямгаваа бид хоёрых гэхэд өөр байна. Нэг тийм, гал ус мэт гээд хэлчихэд болох байх.

-Та ямар гэж, бас Нямгаваа гуайнх ямар гэж… ?

-Би болохоор дотогшоо тал руугаа хийсэн байхад Нямгаваа гадагшаа талдаа илүү илэрхийлэлтэй хийсэн байх жишээтэй. Өөрөөр хэлбэл, Нямгаваа их тэсрэлттэй гаргаж үзүүлж байгаа юм л даа. Тэгээд л үлгэр домгийн зүйлс ашигласан байх жишээтэй… Халил ихтэй байна, тийм үү. Тэр нь ч надад сайхан л санагдсан. Ер нь бид ялгарах ёстой л байх л даа. Энэ кино чинь бид гурвын өрсөлдөөн биш шүү дээ. Зүгээр л бид гурвын гарын үсэг л байх ёстой юм. Жишээ нь, эхний хэсгийг үзээд Баатар л ингэж хийнэ дээ гэж бодох учиртай.

-Тэгвэл энэ кино чинь үзэгчдийн урлагийн ойлголт, хэр зэрэг олон бүтээл үзсэн гээд л мэдлэгийх нь цар хэмжээг давхар шалгачих юм биш үү?

-Тийм байхыг ч үгүйсгэхгүй шүү дээ. Энэ киноноос өмнө бид гурвын хувьд хийсэн зүйл их байгаа. Тэдгээрийг үзсэн хүн бол ялгаж чадна. Зарим нь ч төөрнө, янз бүр л байх байлгүй.

-Миний л бодол шүү… Нөгөө хоёр найруулагч чинь таныг бодоход кинонд нэлээд дөр суусан, илүү киноны талын найруулагчид гэдэг утгаараа ялгараад байгаа юм шиг, харин та болохоор илүү драмын талдаа хүн шүү дээ….

-За чи ёстой дургүй хүргэчихлээ…

-Яасан бэ… ?

-Чи бас тэгж ярихгүй шүү залуу минь. Чи яахав, намайг Монголын радиод байхыг л мэддэг юм байж. Тэгвэл би чинь сургуульд явахаасаа өмнө Теле-кино үйлдвэрт хоёр жил ажилласан хүн шүү дээ. Тэгэхэд чи кино бараг мэдэхгүй л гэх гээд байх юм. Надад байна ш дээ, хийсэн 15 баримтат кино байгаа шүү.

-Уучлаарай, гэхдээ энэ тухай чинь би гэлтгүй хүмүүс ч сайн мэдэхгүй юм биш үү?

-Бага мэддэг нь ч үнэн л байх л даа.

-Тэгвэл энэ талаараа ярь л даа. Хэзээ ажиллаж эхэлсэн гээд л …?

-Чи чинь киноны тухай л ярина гэсэн биз дээ ? Би ч энд тэнд дандаа л донгосч явдаг болохоор намайг мэднэ ш дээ….

-За яахав дээ, таны тухай нэг арав, есөн минут л хадуурчихья л даа, болно биз дээ.

Intermission: Баатар, бас түүний зөрчил

-Тэгээд яаж яваад Теле-кинонд орсон гэсэн бэ?

-Манай аавын танил л оруулсан байдаг. Манайханд ч урлагийн хүн байхгүй л дээ. Хүний тавилаан гэж… намайг зөв тийш нь л оруулсан юм билээ. Би чинь арав төгсөөд сургууль ч үгүй л болсон байсан. Тэгээд л аав маань ажил хийлгэе гээд Теле-кино үйлдвэрт туслах ажилчнаар оруулсан хэрэг. Хоёр жил теле-баримтат киноны найруулагчийн туслах хийсэн. и бод доо, тавын таван найруулагчийн дунд ганц туслах нь би байлаа.

-Ёстой гүйж өгнө биз дээ?

-Аа тэгэлгүй яахав. Юм зөөнө, бүдүүн хар кабель утас мөрөн дээрээ тавиад л чирнэ, яасан ч хүнд байсан юм. Гэх мэтээр явж байхдаа л хажуугаар нь бас сурахаа сурна шүү дээ. Таван хүнд “зарагдана” гэдэг хэцүү л байлгүй яахав. “Эдлэх ёсгүй эрх” теле жүжгийг хийсэн Долгор гуай, Хишигт гуай гээд л том хүмүүсийн ажилд нь зарагдаж байлаа.” Учралын уянга” гээд манай 70-80-аад оны эстрадынхны оролцсон кино бий ш дээ. Нөгөө хүүхдийн парк дээр Янжиндулам дуулаад, “Соёл эрдэнэ” хамтлаг “Цэнхэр залаа” тоглодог баримтат кино. Тэнд баахан шаар хөөргөдөг хэсэг бий. Би л одоо тэр хэдэн шаарыг чинь шидээд л зогсч л байсан шүү дээ, хөөрхий. Гээд арван хэдэн баримтат кинонд туслах найруулагч, ассистент сүүлдээ зургийн дарга ч хийж байлаа. Тэндээ лаборатори гэж байсан. Тэнд хальс цэнэглэхээс эхлүүлээд л бүх зүйлийг л сурсан даа. Тэгэхэд чи намайг кино бага мэднэ л гээд байдаг…

-Харин ч мэднэ шүү гэж үү ?

-Тийш дээ, киног харин ч мэднэ шүү. Тэгэхдээ яаж Балжиннямтай зүйрлүүлэх вэ дээ. Ер нь бол би Киевийн Театр урлагийн дээд сургуулийг кино, драмын найруулагчийн мэргэжлээр төгссөн. Гэхдээ тухайн үеийн Зөвлөлтийн “школа” ямар зарчимтай байсан гэхээр урлагийн салбартаа хоёр жилээс доошгүй ажилласан хүнийг л авдаг байсан юм. Зүгээр л сургууль төгссөн 18 настай “бацааныг” бол урлагийн сургуульд авдаггүй л байхгүй юу даа. Тэгээд л хоёр жил ажилласан болохоор Киевийн Театр урлагийн дээд сургуульд авсан л юм даа. Тэндээс төгсч ирээд Монголын радио-д орсон доо.

-Та мэргэжлээсээ шал өөр ажилд орсийм байна ш дээ? Яаж байгаа нь тэр вэ?

-Яахав дээ, тэр үед Монголын радио телевизийн удирдах газар гэж байлаа. Тэднийх л намайг сургуульд явуулсан байхгүй юу. Ирэхээр нөгөө газар маань өөртөө л авна ш дээ. Тэгээд л Монголын радиод очсон. Би ч тэнд радио жүжиг л хийж байсан даа. Нэлээд хэдэн радио жүжиг бий шүү. Сонин шүү, жишээ нь кино, телевиз гэхэд хүнд шууд тулгах маягаар нөлөөлдөг, тийм үү. Үндсэндээ бол тухайн үзэгчийн төсөөлөл дэлгэцээр л хязгаарлагдчихаж байна. Тэгвэл радио төсөөллийн хязгааргүй орон зайд таны оюун ухааныг хөтлөөд оруулчихаж байгаам ш дээ. Өөрийнхөө төсөөллийн ертөнцөд умбаж байгаа нь тэр. Сайхан нь энэ. Ингэж л радиогоо магтана даа, хө. Ер нь бол намайг радиогийн Баатар гэж их дууддаг.

-Та тэгвэл радиод ч драмын бүтээл л хийгээд байжээ дээ?

-Драмаас салаагүй л дээ. “Дутуу хээтэй тооно”, “Хэзээ ч мартахгүй” гээд олон сайхан зохиолыг жүжиг болгоод тавьж байлаа. Радиод байхдаа ч Цэргийн театрт жүжиг тавьдаг л байсан. Хөдөө ч тэр, Эрдэнэт, Дархан, Сүхбаатар аймагт жүжиг тавьж тоглуулдаг л байсан. Эргээд тооцохоор би жилд дор хаяж л хоёр жүжиг тавьсан байдаг юм.

-Драмд үнэнч байсан гэж үү?

-Тэр ч арай юу юм бэ. Ер нь бол дууриас бусад театрийн болон театрчилсан бүтээлүүдийг хийж байсан байх шүү. Төрийн наадмын нээлт хүртэл хийж байлаа. Инээдтэй зүйл их бий. Нэг наадмаар жагсаалын дундуур сарлаг оруулахаар болдог юм байна. Яахав дээ, 500 төгрөгийн дэвсгэрт харж байсан чинь сарлаг хөллөсөн хөсөгний зураг нүдэнд тусаад. Тэгээд л оруулсан юм л даа. Тэгсэн комисс гээд хэсэг нөхөд баахан юм шалгаадаг юм байна.”Тэр сарлаг чинь Цэнгэлдэх тойроод явж байснаа баавал яахийм бэ”  гэдгийн. “Яахав, бааж л байг л дээ” гээд хэлчихсэн чинь бөөн л юм болж байсан даа..

-Ингэхэд кинонд орчихоод эргээд драмд тоглохоор төсөөрсөн ч юм шиг их хэцүү байдаг гэж ярих хүн байдаг юм билээ. Найруулагч хүнд бас тийм зүйл тохиох уу?

-Цагааны Төмөрбаатар тийм юм ярьдаг юм. “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны Жамухад тоглочихоод тэгж хэлж байсан. “Ай яая, Баатар аа, ёстой хэцүү юм байна шүү” гэж хэлдэг юм. Театрын жүжигчин бол тамирчин шиг байнгын бэлтгэлтэй байдаг, цаанаасаа ч шаардлага өндөр, хатуу сахилга баттай. Дээр нь найруулагч гэж “барьдаг” хүн байна.

-Найруулагчийн хувьд ийм бэрхшээл бас байх уу?

-Бас л тийм асуудал гарна. Нөгөө арга барил нь эдгэчихдэг байхгүй юу. Дээр нь өмнө нь хийж байсан зүйлээ давтах гээд байдаг гээд асуудал гарна.

-Дээрхэн “Боролдой”-н Мягмар ахтай уулзаж байхад сайн зохиол байхгүй байна л гээд байна лээ. Тэгээд одоо яах вэ…?

-Мэргэшсэн хүн байхгүй байна л даа. Дээр нь мэргэжихийг ч хүсдэггүй. Сонин юм ярья. Би 1999 онд театр дээрээ баахан хүн цуглуулаад жүжгийн зохиол хүртэл задлуулж, ярьж үзсэн шүү. Жүжгийн зохиол алга байна гээд урьж авчрахгүй юу даа. Тэгээд “Гургалдайн дуут шөнө” гээд Оросын алдартай жүжгийн зохиолыг задлаад “Жүжгийн зохиолын ноён нуруу ингэж босдгийм аа” гэж ирээд хичээл заалаа. Тэгсэн байхгүй, бүгд пээдийцгээгээд л алга болж өгсөн. Хатуухан хэлэхэд зарим нь ч “За нэг жүжгийн зохиол бичиж хэдэн төгрөг олох юм байна” гэж бодож ирсэн юм шиг байна лээ. Тэрнээс яг жүжгийн зохиолоор өвчлөөд жинхэнэ уран бүтээлч шиг ажиллах хүн байхгүй байна.

-Манайхны онцлог байгаа юм болов уу?

-Сэтгэлгээнийн онцлог байж магадгүй л юм. Ухаандаа монголчууд ганцаарчилсан зүйлд их сайн гээд байгаа ш дээ, тийм ээ. Жишээ нь Монголын яруу найраг бол агуу. Тэнд чинь “би” гэсэн л ухагдахуун гарч байгаа юм. Жүжгийн зохиол гэхээр бүтээл болохдоо заавал хамтын ажил болох учиртай байгаа байхгүй юу. Уг нь Ванган гуай гээд л сайн зохиолчид байсан даа. Залгамжилдаггүй л юм байх даа. Ванган гуай шиг хүн бол заяадаг л байхгүй юу даа. Тийм хүмүүсийг “гений” гэдэг. Суралцаад тэгж бичнэ гэж байх ч үгүй. С.Шажинбат гээд мундаг зохиолч байна. Хамт инээж наргиад, идэж уугаад сууж байхад ярианд оролцоод, тоглоом тохуу хийгээд байгаа мөртлөө л зэрэгцээд романаа бичээд сууж байх юм билээ. Гайхалтай шүү. Тийм хүмүүс чинь цаанаасаа л төрчихдөг юм билээ.

-Найруулагчид чинь бас өөрсдөө бичдэг биз дээ. Та бичиж үзэв үү?

-Болдоггүй юм чинь л тэр дээ.

-Яагаад?

Ер нь бол өөр өөрийхөө л юмыг хийсэн нь дээр. Хөгтэй түүх бий шүү. И.Доржсамбуу найруулагч нэг өдөр өөрөө зохиол бичнэ гээд суусан гэж байгаа юм. Өрөөгөө түгжээд лаа маа асаагаад, ганц хундага юм татна ш дээ бас. Тамхиа хажуудаа тавиад л сүртэй нь аргагүй, шөнөжингөө бичихгүй юу даа. Тэгээд тэр үедээ болоод байх шиг санагдахаар нь “Ёстой алж өгч байна даа” гээд орхичихоод унтаад өгч. Өглөө нь босоод уншиж байснаа бичсэн цаасаа базаад,тэгээд бүр ураад хогийн сав руу далайж байгаад “май чи” гээд шидсэн гэж байгаа юм. Ичмээр байсан гэнэ л дээ. “Болбол” гэдэг үгийг л жараад удаа оруулсан байсан гэдэг. Тэгэхээр бичнэ гэдэг цаанаасаа л заяасан айхтар ажил. Би ч яахав дээ, хоёр гурван юм бичсэн л байдаг. Хаячихья гэсэн гэр бүлийн хүн маань хадгалаад байгаа юм аа. Юм болгоё энэ тэр гэж боддоггүй юм л даа.

-Гэснээс та театрынхаа тайзан дээр тавих бүтээлийн сонголт ар­вин­­­тай биз? Төлөвлөгөө энэ тэр гэх­гүй, өөрийнхөө сонгоснооор л хийх үү?

-Загатнасан газар маажлаа даа чи. Ямар ч хөндлөнгийн оролцоо, шахаа энэ тэр байхгүй, театрт тавих жүжгээ би өөрөө л сонгоно. Сонголт хангалттай бий. Тэгээд ч би тийм захиалга, элдэв шахалтыг тэвчдэггүй юм. Энэ “19” гэдэг кино ч адилхан шүү. Хэрэв Баабарын өгсөн зохиол таалагдаагүй бол би орох ч үгүй байсан. Театрын хувьд жүжгийн зохиолын нөөц гэхэд хангалттай. Зөвхөн миний өөрийн “халаасандаа” хадгалж байгаа зохиол гэхэд гадаад дотоодын олон бүтээл байна. Дээр үеэс л авч хадгалаад байсан, одоо 20 хувь нь лав үлдсэн байх аа.

-Тэр нөөцийн чинь хэдэн хувийг нь гадаадын зохиол эзэлдэг вэ?

-Үнэнээ хэлэхэд ихэнх нь гадаадынх байгаа.

-Жүжгээс гадна кино, радио жүжиг ч болгож болохоор гээд үү?

-Чи одоо ингээд л бас л буруу ярьж байгаа байхгүй юу.

-Яасан гэж?

-Театр, кино, радио гээд тус тусдаа маш нарийн онцлогтой шүү гэдгийг ялгаж ойлгохгүй л бол ер нь явахгүй. Би энэ тал дээр зарим хүмүүстэй зөрчилддөг. Кино болоод жүжиг гэдэг чинь шал өөр хоёр ертөнц шүү дээ. Киноны сценари, жүжгийн сценари маш их ялгаатай. Одоо яагаад олигтой бүтээл гарахгүй байна гэхээр ийм ялгааг нь олж харахгүй байгаад л эмгэнэл нь байгаа юм. Зүгээр л нэг сараачсан цаас барьчихаад л алийг нь ч хийнэ гээд явахаар яаж болохов дээ, ойлгомжтой. Радиогийн жүжиг гэхэд л бас тэс өөр байна ш дээ. Энэ мэт ялгааг манайхан ойлгож байна уу, ер нь. Би 1996 онд байх аа, олон улсын радио жүжгийн уралдаанд шүүгчээр очдог юм байна. Шүүгчдийн дарга нь гэхэд л Зөвлөлтийн алдарт найруулагч Марлен Хуциев, тухайн фестивалийн зохион байгуулагч нь нэрт жүжигчин Олег Табаков нар байсан. Тэгсэн нөгөө хоёр чинь асууж байна. Радиогийн сценари гэж яг юу байна вэ гэж. Ялгааг нь хараад байгаа байхгүй юу.

-Одоо тэгээд эрхбиш ойлгож эхэлж байгаа байлгүй дээ?

-Саяхан найруулагч Төрмөнх кино сценарийн “Библи”-ийг орчуулж гаргасан байна лээ. Ухаандаа орчин үеийн киноны стандартыг таниулах гээд байна л даа. Тухайлбал Холливудийн “ном”-оор бол 8-10 дүр гарч ирж байж гэмт хэргийн ертөнц дүрслэгдлээ гэж үздэг юм байна. Хэрэв тэдгээр дүрүүд нь байхгүй бол стандартын бус зохиол гэх юм байна л даа. Үүнээс л залуус суралцах гээд байгаа.

-Манайд түүхэн сэдэвтэй бүтээл зонхилоод эсвэл илүү нийтэд хүрээд, харин “урбан” “хотын” сэтгэлгээтэй бүтээл хоцроод байгаа юм шиг санагддаг. Тийм тал бий юу ? Байгаа бол манай үзэгчдийн бүтэцтэй холбоотой юу?

-Аливаа юмыг дотор нь бужигнаж байгаад шүүмжлэх бол амархан л даа. Уг нь бол бүтээлч сэтгэлгээтэй хүн бол хөндлөнгөөс харж сурах ёстой юм. Өөрөөр хэлбэл, харь улсад оччихоод эргээд ирэхээр олон зүйл өөр харагдаж эхэлнэ. Энэ чухал шүү. Дуурийн театр гээд байна. Сайхан хөгжиж байна, битгий л устгачихаасай гэж би боддог юм. Яагаад гэвэл түрүүчийн чиний хайгаад асуугаад байгаа зүйл чинь тэнд бий. Дарга нь Сэргэлэн гээд хоёр ч хэлтэй, өөрөөр хэлбэл хөндлөнгөөс харж хийж байгаа хүн байгаа юм. Нэг талаас ийм. Нөгөө талаас бид хаашаа явж байна гэдэг бол өөрөө дэмий асуулт л даа. Бас л миний зөрчилтэй ханддаг асуудал. Харин илүү нарийн мэргэших тухай ярих нь чухал байгаа юм. Яг энэ асуудлаар бол хэлэх юм их.

-Жишээ нь….

-Танай хэвлэл мэдээлэл байна. Телевиз гэхэд л том салбар болсон. Гэтэл хөгжиж өгөхгүй л байгаа биз дээ. Яагаад гэхээр цензур байхгүй, чадвараараа өрсөлдөхөө байчихсан. Дээр нь танил тал, энэ тэрээрээ багаа бүрдүүлдэг бололтой юм. Тэгэхээр яаж хөгжих юм бэ. Үсэг гаргахгүй хүүхдийг эфирт гаргачихаж байгаа байхгүй юу. Биднийг Үндэсний радио,телевизэд байхад гадаад мэдээг тухайн үедээ үлгэр жишээ болж байсан нэвтрүүлэгчид болох хоёр Чулуунбатын хэмжээнд очиж байж л уншина шүү гэдэг байсан. Тийм мэргэжлийн цензур чинь байх ёстой юм. Одоо хаана байна? Ийм зүйл байхгүйгээр нөгөө “профессионализм” гэж яриад хэрэггүй. Чи хараарай, одоо телевизийн ихэнх эфирийг баахан “ян, ян” хийсэн дуутай хүүхнүүдээр дүүргэсэн байгаа. Юун тэндээс урлаг үнэртэх, хэрүүлийн цуурай шиг л юм яваад байна ш дээ.

-Дээр ярьсантай холбоотой бас нэг зүйл асуухад театрийн үзэгчдийг ер нь бэлтгэх ёстой юу ? Жишээ нь, кино гаргахын өмнө тайлбар хийдэг боллоо. Үүн шиг менежмент театрт бий болгох гэдэг ч юм уу?

-Ямар ч байсан тийм менежмент хэрэгтэй. Ойлгож байгаа биз. Тэгэхдээ киноны өмнө тайлбар хийх бол “оройтсон бороо”. Шуудхан хэлэхэд одоо 35-аас дээш насныхантай нэг их орооцолдоод хэрэггүй. Тэд чинь дууссан, за..(инээв) Үе солигдож байна ш дээ. Арай л залуу үе рүү харин орох хэрэгтэй. Чи яадаг байсан юм мэдэхгүй, намайг хүүхэд байхад хичээлийн амралтын үеэр албадлагаар үзвэрийн билет өгдөг байлаа. Дуурийн, драмын театрт, тэгээд Хүүхэлдэйн театрт нэг билет гээд л өгдөг байсан. Чи санаж байна уу ?

-Нээрээ тийм байдлаар “Спартак” бүжгэн жүжиг үзсэн юм байна шүү.

Харж байгаа биз, мартагддаггүй байхгүй юу. Би багадаа үзсэн “Хярааны хонхорт” гээд нэг жүжгийг ерөөсөө мартдаггүй юм. Одоо 50 гарчихаад байхад тэр жүжгийг үзээд төрсөн сэтгэгдэл салахгүй л байгаа юм даа.

-Та тэгэхэд хэдтэй байсан бэ ?

-Би 6-р ангийн сурагч байсан гэдэг чинь 13-14 настай л байсан байх. Тэглээ гээд урлагийн хүн болсон ч гэж хэлэхгүй л дээ. Харин наад зах нь л эх оронч байх сэтгэгдэл олж авч байгаа юм. Тэгэхдээ сайн үзэгч бэлтгэж байна гэх зэргээр тунхаглаад хэрэггүй. Зүгээр л хүүхдүүдэд билет тараагаад үзвэр үзүүлдэг болчих хэрэгтэй. Тэд чинь театрт орохоороо өндөр багана хараад гайхна, бас эрхэмсэг орчныг нь мэдэрч эмээнэ, хав харанхуйд гэнэт хөшиг нээгдээд хөгжим дуугарахаар цочно, айна…энэ олон “реакци” чинь гүн сэтгэгдэл үлдээж байгаа юм. Дээр нь хүмүүжүүлж байна. Олон зууны уламжлалтай өрнөдөд гэхэд театрт үзвэр үзэх хүмүүжлийн дарааллууд байдаг юм байна л даа. Эхлээд театрын интерьертэй танилцдаг гэж байгаа юм. Нөгөө багана, тайз, чимэглэлүүд гээд л… Дараа нь хажууд суусан хүмүүсийнхээ хувцаслалтыг нь харж сурдаг юм байна. Яаж ингэж гоё хувцаслах вэ, биеэ яаж авч явах вэ гэж харна,тийм үү. Харин дөрөв, тав дахь удаагаа үзвэр үзэхээрээ жинхэнэ урлагийн бүтээлээ харж, ойлгож, үнэлж сурч эхэлдэг гэж байгаа. Бид хүүхдүүдээ үүнд л сургаж эхлэхгүй бол одоогийх шиг пальтотойгоо суучихсөөн, “чипс” идсэн шигээ хэвээрээ л үлдэнэ л дээ. Юу гээч, ер нь бол оюун санааны хувьсгалыг бид хийж чадахгүй байна. Өөрчлөгдөхгүй байгаа юм. Одоо юу гэдэг гээч, “Ард түмэндээ л таалагдаж л байвал бол оо” гээд байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр худлаа л нижигнэтэл алга ташаад байх юм бол яаж чансааг тодорхойлох вэ дээ. Театрт хүн дүүрээд байна гэж баярлах бол нэг хэрэг. Жинхэнэ үзэгчид биш л бол зай бөглөх нь чухал бус.

Эпилог буюу хамгийн их зөрчлийн эзэн

-Ингэхэд  нөгөө хонио барьж авья гэдэг шиг “19” рүүгээ эргэж орох уу даа?

-Үгүй одоо чи л мэднэ ш дээ

-Жүжигчдийн сонголтыг тус, тусдаа хийсэн үү?

Тэгсэн, тусдаа л сонгосон. Ер нь байна ш дээ, дүр сонгоход тогтсон жор байдаггүй юм. Зохиолчийн санаагаа л ойлгож байж дүрээ сонгодог. Заавал алдартай, “гавъяат”-тай гээд байх юм байхгүй. Би бол дүрийн жүжигчнээ тийм үзүүлэлт харж сонгодог ч үгүй. 

-Гол дүр чинь хүүхэд байсан байх аа?

-Тийм. Ганболд, оператор Отгон­зориг хоёр л тэр хүүхдийг олсон. Яг л олсон доо.

-Олны анхаарал татсан нэртэй жүжигчид тэгээд байхгүй хэрэг үү?

-Миний хэсэг дээр бараг байхгүй. Тэгэхдээ жүжигчний мэргэжлийн хүмүүс л байгаа. Нэг кинонд Богдын залуу насны дүрд тоглосон залуу бол бий. Гэхдээ хүмүүст сайн танил болж амжаагүй л болов уу. Ихэнх нь шинэ гарч ирэх хүмүүс.

-30 минутын киног ямар хугацаанд авав?

-Зураг эхэлснээс хойш арав гаруй хоног болсон шүү. Манай “Хамба” студийн  Ганболд найруулагч маань зохион байгуулалтыг маш сайн хийсэн. Жишээ нь, жүжигчдийг бүр хотоос авч гараад, нэг газар хорьж байрлуулж, зургаа дуустал тусгаарладаг болчихсон юм байна, хөөе. Ийм санаа Баатар найруулагчид орж ирэхгүй байгаа байхгүй юу. Тэгэхгүй болохоор жүжигчид маань ийшээ ч нэг явна, тийшээ ч ороод ирье гээд ажил цалгардуулдаг юм байна л даа. Гэх мэт зохион байгуулалтын ажил сайн хийгдсэн тулдаа богино хугацаанд их ажил амжуулж байна. Гол нь бол санасандаа хүрчихлээ л гэж бодоод нэг сайхан амьсгаа аваад л сууж байна даа.

-Жүжигчид гэснээс Холливудийн стандарт орж ирлээ гэж түрүү ярьсан. Тэгэхээр өмнө нь байснаас жүжигчид арай өөр стандарт барьж явах болох нь ээ?

-Жүжигчдийн дүрд хувилах хоёр үндсэн арга л байдаг юм даа. Станиславскийн болон Брехтийн арга гэж бий. Эхнийх нь болохоор оросууд “переживание” гэж хэлдэг арга л даа. Жүжигчин дүрдээ ордог байхгүй юу. Бүр дотор нь орж хувилаад бүтээдэг гэх юм уу даа. Их амаргүй л дээ. Оросын мундаг жүжигчид Александр Абдулов гээд томчууд үүнээс болоод амь насаа алдсан ч гэж ярьдаг л юм. Сүүлд Олег Янковский ч бас тэгсэн гэсэн. Манай Гантөмөр гуай бас тэгж хувилдаг байхгүй юу. Ухаандаа чиний дүрд хувилахын тулд чамайг судалж эхэлнэ. Яг чи л болно гэсэн үг. Нөгөө арга нь болохоор “представление” гэсэн арга. Дүрээ төсөөллийн бүтээл болгоно гэх үү дээ. Зүгээр л чамайг үзүүлдэг. Ийм аргыг хэрэглэдэг дорно дахины урлагууд бий л дээ. Кабуки театр, хятад ший гэх зэрэг. Одоо манайхан яаж байна гэхээр дээр хэлсэн хоёр арга хоёулаа байна. Тэгсэн мөртлөө дээр нь “би” гэсэн бас нэг юм байдаг болчихсон.

-Тэр нь яана гэсэн үг юм?

-Үгүй яахав дээ, өөрөөрөө тодорч гарах гэсэн хүсэл юм уу, хаашаа юм. Би хэлдэг юм, “Чи зүгээр өөрийгөө хая аа зүгээр. Дүрээ тогло” гээд байхад л “үгүй” л гээд байна. Өөрөөр хэлбэл, би яаж гоё харагдах бол гэдэг ч юм уу, нөгөө дээр хэлсэн хоёр арга дээр чинь юм нэмээд байна ш дээ. Урлагаасаа илүү өөрийгөө харуулах гээд байгаа юм. Түүнээсээ болоод инээдтэй юм болж байсан түүх манай театрт ч гарч байсан, Нямгаваагийнхад ч гарч байсан. Нэг жүжигчин үзэгчдийн дотор амраг нь сууж байхыг харчихаж л дээ. Тэгээд зохиолынхоо үгийг түүндээ зориулж байгаа юм шиг харагдуулах гэж урагшаа тэмүүлж байгаад тайзны урд талын хөгжимчид суудаг хөндий рүү уначихгүй юу. Юун тэр жүжиг мүжиг вэ л болно биз дээ. Тийм тохиолдол нэг биш удаа гарсан шүү. Харин манай энэ киноны жүжигчид дотор тийм балай амьтад байхгүй ээ….Хөөе ингээд одоо болих уу… Чи чинь 19 минут ч бил үү ярилцана ч гэх шиг юм яриад байсан, зөндөө л удлаа ш дээ.

-За, за уучлаарай. Нээрээ ингэхэд таны эгдүүцдэг зүйл юу вэ?

-Үгүй ер…яг одоо бол чи л байна. За за, тоглосийн шүү. Би чамд яг үнэнээ хэлэх үү…Хамгийн их эгдүүцдэг зүйл маань би өөрөө л байгаа юм. Заримдаа би өөртөө аймаар их дургүй хүрдэг байхгүй юу. Өөрөө өөртэйгээ маш их зөрчилтэй. Уран бүтээл дээр ч, амьдрал дээр ч…