Монгол Улс маань ардчиллын 20 жилийн түүхэндээ зургаа дахь удаагаа парламентын гишүүдээ сон­гох цаг мөч ойртсоор байна. Энэ удаа­гийн сонгуулийн хууль тун олон хязгаарлалттай, чам­бай гэ­мээр хууль болсон уч­раас сон­гуулийн өмнөх намуу­дын амьд­рал харь­цангуй нам жим байх шиг. Нөгөөтэйгүүр анх удаа про­пор­циональ эле­мент орж ирсэн учраас нэр дэв­шигчид хувийн тоглолт хийж, тойр­гоороо явж бэлэг сэлт та­раах нь багасаад байна. Хэрвээ ямар нэгэн зүйл тараасан, сон­гогчийн саналыг худалдан авах оролдлого хийсэн нь тог­тоогд­вол нэр дэвших эрхийг нь ха­сах хүртэл арга хэмжээтэй уч­раас болгоомжлох нь зүйн хэ­рэг биз ээ. Сонгууль болоход ер­дөө сар гаруйнхны хугацаа үлдлээ. Энэ цаг мөчид улс төрийн намууд том жижиг гэлт­гүй дор бүрнээ бэлтгэлээ ба­зааж байна. Нөгөөтэйгүүр улс төрд гарах, эсвэл УИХ-д нэр дэв­шихийн төлөөх өрсөлдөөн бү­хий л намын дотор “дайн” мэт хурцаджээ. Юутай ч сон­гуулийн өмнөх намуудын эргэн той­ронд ямархуу үйл явдал өр­нөж байгааг тоймлож байна.

Энэ удаагийн сонгуулиар одоо­­гийн эрх баригч нам бо­лох МАН бараг л ялагдах нь то­дор­хой гэх прогноз хаа сай­гүй гараад байгаа. Тийм ч уч­раас МАН-ынхан сонгуульд орол­цох­доо аль болох шинэ, шилдэг боловсон хүчнүүдээ сойж, яла­хын төлөө байж болох бүхий л ар­гыг хэрэглэхээр зэхэж буй гэх. Ц.Нямдоржийг намынхаа нэр хүндийг ч уландаа гишгэн байж авч үлдсэнээс энэ бү­хэн тодорхой харагдаж бай­на. Аргагүй л дээ, цаадах нь энэ сонгуулиар би намаа ялуула­хын тулд шаардлагатай бүх ар­га хэмжээг авч, саналыг “луй­вар­дана” гэдгээ намын нө­хөд­дөө аминчлан хэлсэн гэх “бор шувуу” нисч буй билээ. Ялаг­дах нь тодорхой болсон на­маас зарим гишүүд нь гарч, Н.Энх­баярыг дагаад төдийлөн удаагүй байна. Нэр бүхий дөр­вөн гишүү­ний хойноос дахиад та­ван гишүүн МАХН руу ява­хад бэлэн байгаа гэх мэдээлэл ч байна. Гэхдээ сонгууль дөхсөн үед ийнхүү МАН дотроосоо салж, бу­тарч эхэлсэн нь яах ар­га­гүй намын нэр хүндэд хүнд цо­хилт болж байгаа нь тодорхой. Үүнийг мэдсэн мэт сүүлийн үед МАН-ын удирдлагууд хоорондоо эв түнжин муутай байгаа гэнэ. У.Хү­рэлсүх болон С.Батболд нар намын нэр хүнд унаснаас болж хоорондоо муудалцаж бай­гаа су­рагтай. Нөгөөтэйгүүр У.Хү­рэл­сүх нэгэнтээ нам нь сонгуульд ялагд­вал би хариуцлага хүлээнэ хэмээн цээжээ дэлдэж байсан нэгэн. Гэ­тэл нам нь үнэхээр ялагдах дээрээ тулаад ирсэн учраас У.Хүрэлсүх яах ийх учраа олж ядан яваа гэх “мессеж” нисч явна. Юутай ч үнэ­хээр МАН ялагдал хүлээвэл У.Хүрэлсүх хариуцлага хүлээх үү гэдгийг харж л байя.

Их шуурганы өмнөх нам гүм байдал гэдэг шиг АН-ынхан энэ өд­рүүдэд төдийлөн улс төрийн нүү­дэл, мэдэгдэл хийгээгүй бай­на. ҮЗХ-ны хурлаа зарлаж, мө­рийн хөтөлбөрөө батлан, Ауди­тын газарт хянуулахаар өгөөд бай­гаа. Ирэх долоо хоногоос сон­гуульд чухам ямар тактик барьж, хэрхэн өрсөлдөх нь нэг мөр тодорхой болох сурагтай. Түүнч­лэн удахгүй ҮЗХ-ны хур­лаа зарлаж, нэр дэвшигчдээ эцэс­лэн баталгаажуулна гэж ген­сек Д.Эрдэнэбат мэдэгдсэн бай­гаа. Юутай ч АН-ынхан ирэх сон­гуульд ялна гэдэгтээ бүрэн дүүрэн ит­гэлтэй байна. Хууль зүйн сай­дыг огцруулах эсэх асуудлыг хэ­лэл­цэх үеэр С.Баярцогт гишүүн “Та­найх тэртэй тэргүй ялагдана шүү дээ, Ц.Нямдорж оо” хэмээн ит­гэл­тэй хэлж байсан. Түүнчлэн УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Ч.Сайханбилэг болон бусад нэр бүхий гишүүд АН ялалт байгуулах нь тодорхой гэх мессежийг та­раа­саар байгаа билээ. Эерэг мес­сеж нийгэмд эерэг хүлээлт үүс­гэж, сон­гуульд АН үнэхээр ялалт бай­гуулахыг ч үгүйсгэхгүй. Гэх­дээ эцсийн үр дүнг сонгууль болс­ны дараа л харах учиртай билээ. Урьд­чилсан судалгаагаар бол ямар ч байсан АН-ынхан рейтингээрээ өрсөлдөгч намаасаа хавьгүй өн­­дөр үнэлгээтэй байгаа. АН ийн­хүү илүү үнэлгээтэй болсон нь тэдний хүч хөдөлмөрөөс гадна эс­рэг намынх нь эвдрэл, тэмцэл гар­цаагүй нөлөөтэй. Түүнчлэн Н.Энх­баяр шоронд хоригдсон ч МАН-ын хэд хэдэн гишүүн түүний орыг залгахаар МАХН руу явсан нь АН-ын хувьд сайхан мэдээ байж болох юм. МАХН буюу “гом­догсдын арми” сонгуулиар МАН-ын саналаас чамгүй ихийг “хум­салж” чадах хүмүүс билээ. Энэ нь мэдээж АН-д ашигтай. Гэх­дээ АН-ынхан зөвхөн МАН-ын зад­ра­лыг хараад зүгээр суусангүй. Мө­рийн хөтөлбөрөө маш сайн бо­ловс­руулж, хэрэгжүүлэх бо­ломж, эдийн засгийн үндэслэл, су­дал­гаа зэргийг маш нарийн хийж, аудитад өгөөд байгаа гэ­сэн. Ер нь бол АН-ын мөрийн хөтөлбөр эсрэг намынх шигээ мөнгө үнэртсэн бус амьдралд ойр, хэрэгжих боломжтой гэж судлаачид хэлж байна. “Монгол хүн-2020” хэлэлцүүлгийн үр дүн ч энэ тал дээр гарч ирсэн биз. Ард түмнээрээ хэлэлцүүлсэн юм чинь тэдэнд илүү ойр, энгийн байх нь ойлгомжтой билээ.

Гоё хоёр намын хувьд нөхцөл байдал нэг иймэрхүү байна. Ха­рин гуравдагч хүчнийхэн болон пар­ламентаас гаднах бусад на­муу­дын хувьд сонгуулийн өм­нө рейтингээ өсгөж авах гол ар­га нь Н.Энхбаяр болчихоод бай­на. Жижиг намууд экс Ерөнхийлөг­чийг баригдсанаас хойш ээлжлэн мэдэгдэл хийсээр байгаа. Хамгийн түрүүнд ИЗНН-ынхан мэдэгдэл хийсэн бол араас нь Ногоон нам, МУНН, Монголын Либерал нам гэх мэтчилэн цуварсан. Жижиг намуудын мэдэгдэл ерөнхийдөө хоорондоо төстэй байлаа. “Н.Энх­баярыг баривчилсан нь ний­гэмд эмх замбараагүй байдал үүс­гэх төлөвтэй байна. Тиймээс энэ асуудлыг анхааралдаа авч, МАХН-ын даргыг болж өгвөл сул­лана уу” л гэх маягтай. Н.Энх­баяр баривчлагдсан нь олон ний­тийн анхаарлыг татсан чухал асуу­дал. Харин жижиг намууд Н.Энхбаярт хайртайдаа бус ердөө л том асууд­лаар хөөцөлдөж, олон тү­мэнд танигдах гэж оролдож буй бо­лолтой. Томчуултай өрсөлдөж, эн тэнцүү ярьж байж л томордог гэдэг шиг жижиг намуудын хувьд Н.Энхбаяр хамгийн том “бялуу” болоод байх шиг. Үнэндээ тэд Н.Энхбаярт хайр зарлаагүй гэ­дэг нь Б.Жаргалсайханы үйлд­лээс тодорхой болсон. Тэр­бээр Ерөнхийлөгч асныг баривчлаг­да­хаас нь эхлээд хамт байж, са­наа зовж байгаагаа илэрхийлж бай­сан ч эцэстээ Хамуг Монголын хө­дөлмөрийн намтай эвсэхээр бол­сон билээ. Нөгөөтэйгүүр дар­га­гүй болсон МАХН-ынхан ч бас нэг үеэ бодвол нам гүм болчихов. Бодвол даргыгаа яагаад ч суллаж чадахгүй гэдгээ ойлгосон юм байлгүй дээ.

Энэ удаагийн сонгууль 1990 оноос хойш анх удаа пропор­циа­наль элементтэй хосолсон хэл­бэрээр явагдана. Сонгуулийн са­налын хуудсыг автоматаар тоо­лох, нэр дэвшигчдийн хувийн тог­лолтыг хязгаарлах, бэлэн мөн­гөний амлалт өгөхгүй, бэлэг сэлт тараахгүй гэх мэт маш олон да­вуу тал шинэ хуульд бий. Гэх­дээ энэ дундаас сонгуулийн са­налын хуудсыг автоматаар тоо­лох асуудал иргэний цахим үнэм­лэхнээс болж бүтэхгүй гэ­дэг нь тодорхой болчихсон. Нө­гөөтэйгүүр шинэ хууль маш олон хязгаарлалттай, чамбай бол­сон учраас намууд энэ удаад харь­цангуй болгоомжтой ханд­саар бай­на. Өнөөг хүртэл төдий­лөн сон­гуулийн уур амьсгал ороогүй бай­гаа нь гагцхүү намуудын бол­гоомж­лолтой л холбоотой болов уу. МАН, АН, МАХН, жижиг на­мууд гээд бүгд л энэ удаагийн сон­гуульд болгоомжтой хандаж бай­на. Эцсийн үр дүнд зургадугаар са­рын 29-30-ны хооронд тодрох учир­тай.