Тендерийн улирал дуусах гэж байна. Энэ нь мөнгөний улирал дууслаа гэсэнтэй адилхан сонсогдож байгаа биз. Гэхдээ энэ жилийн тендер шалгаруулалтын явц тун муу байгаа гэнэ. Өчигдрийн байдлаар улсын хэмжээнд энэ жил зарлах ёстой нийт тендерийн дөнгөж 30 хувийг л зарласан дүн мэдээ байна. Уг нь жил бүр Засгийн газрын албан даалгавар гарч бүх тендерийг хоёрдугаар сарын нэгэн гэхэд сонгон шалгаруулалтыг дүгнэж, гүйцэтгэгчийг шалгаруулсан байхыг чиглэл болгодог. Гэвч энэ нь жилийн жилд цаасан дээр үлддэг. Юун дөрөвдүгээр сарын нэгэн, зарим жил наадмын дараа, эсвэл намар хяруу унахтай уралдан зам, барилгын ажлын тендерийг зарлаж байсан тохиолдол бий. Тендерийг оройтуулж зарлана гэдэг тухайн ажлын гүйцэтгэл цаг хугацаанд шахагдаж, чанаргүй болно гэсэн үг. Хэдэн жилийн өмнө анхны цастай уралдан тавьсан Зуун айлын зам засварын ажлын “зэс” нь одоо цухуйж энд тэндээ хага үсрэн, цуурчихаад байгаа. Замын тендер нь оройтож, цаг хугацаанд хавчигдсаны гор энэ. Гэхдээ тухайн үедээ гүйцэтгэгч нь авдгаа аваад халаасалсан. Хонь бүрэн, чоно цатгалан гэдэг шиг халуун асвальт нь цан цохисон зам хүлээлгэж өгөөд л, хэтэвчээ зузаалж аваад л, салсан. Хийсэн ажил нь чанаргүй боллоо гэж тэдний араас хэн ч асуудал тавихгүй. Эргэж шалгахгүй. Иргэд шүүмжилж л байна. Тоох ч үгүй. Болдогсон бол ийм чанаргүй тендер гүйцэтгэгчдийг нийтийн эрх ашгийн өмнөөс шүүхэд өгч, гарын салаагаар урсгасан төсвийн хөрөнгийг буцаан гаргуулмаар санагддаг. Тэгж чадвал нийт тендерийн дийлэнх нь шүүхийн шийдвэрээр буцаж олгогдох байлгүй. Тендер гэдэг харь хэлний энэ үг монгол хэлэнд мөнгө гэсэн утгаар буух болоод уджээ. Тендер зарлаж байгаа албан тушаалтнууд нь ч, тендерт шалгарсан аж ахуйн нэгжүүд нь ч хаа хаанаа халаасаа зузаалдаг болохоор тэр л дээ. Тиймээс тендер будлиантай боллоо гэдэг өгүүлбэр хэлц үг шиг сонсогдох болсон байна. Үүнд нь ч олон нийт дасчихж. Тендер авах юм бол баяжина гэсэн ойлголт ч бий болсон. Яаж ийгээд нэг тендер авчих юм бол тэнгэрийн умдаг атгалаа гэсэн үг. Тэгэхийн тулд мэдээж авилга, арын хаалга хэрэгтэй. Тендер авхад нь зуучлагсад, хувь хүртэгсэд гээд аалзны тор шиг сүлжээ маш идэвхтэй ажилладаг.

 Тендер гэдэг нь төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах үйл явц.Өөрөөр хэлбэл улсын төсвөөс хөрөнгийг нь гаргаад хувийн хэвшлийнхнээр ажил, үйлчилгээ гүйцэтгүүлж, бараа худалдан авч байгаа хэргэ юм. Гэтэл  хуулийн дагуусонгон шалгаруулалт зарлан гүйцэтгэдэг энэ үйл ажиллагааг мөнгө олох нэг суваг, ашиг орлогын бялуу болгосон нь харамсалтай. Үүний сонгодог гэмээр жишээ бий шүү дээ. “Буман нарны гэрэл” хөтөлбөрийн тендерийн будлиан, хуучнаар ТЭХЯ дээр нэг шөнийн дотор шалгаруулсан салхин сэнсний тендер гээд л.

Хамгийн гол нь тендерийг Засгийн газраас үүрэг болгосон хугацаанд нь зарлан, дүгнэдэггүй нь цаг нөгцөөх, улмаар богино хугацаанд бага хөрөнгөөр ажил, үйлчилгээг гүйцэтгэн, их ашиг унагах боломжийг нээж өгч байна. Тендерийг оройтож зарладгийн шалтгаан нь тухайн төрийн байгууллага  зохион байгуулалт муу, тендерийн асуудал эрхлэсэн албан тушаалтнууд нь хариуцлагагүйтэй холбоотой байдаг гэнэ. Мөн зураг төсөвгүй тендер  зарладгаас энэ нь хугацаа алдахад хүргэдэг байна. Үүнээс гадна зам, барилгын тендерт газрын зөвшөөрөл авах, барилгын зургийг экспертээр батлуулахад нэлээд хугацаа шаарддаг ажээ. Энэ бүхэн бүгд хүний хүчин зүйлээс хамааралтай зүйлс. Шалтгаан гэхээсээ шалтаг. Тендер зарлах ажил дээрх шалгалтаар оройтсон бол хариуцлага тооцох эзэн тодорхой байж таарна. Хармсалтай нь Төрийн болон орон нутгийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль  2005 онд батлагдсанаас хойш нэг ч албан тушаалтанд ийм хариуцлага тооцож байсангүй. Гэтэл тендер шалгаруулалт ийм хариуцлага тооцож байсангүй. Гэтэл тендер шалгаруулалт жил бүр  оройтдог. Уг нь өнгөрсөн жил дээрх хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж хариуцлагын  асуудлыг чангатгасан боловч хармсалтай нь уг хууль ирэх 10 дугаар сарын нэгнээс үйлчилж эхэлнэ. Тиймээс энэ жилийн тендер хуучин жишгээрээ явна. Жил бүрийн зарласан нийт тендерийн 30 орчим хувь нь хүчингүй болдог байна. Энэ нь тендерийн баримт бичиг шаардлага хангаагүй, эсвэл тухайн тендерт оролцогч аж ахуйн нэгжүүдийн чадавхи сулаас болдог гэнэ. Гэтэл жилээс жилд улсын хэмжээнд зарладаг тендерийн тоо өссөөр байгаа. Өнгөрсөн жил 1600 орчим тендер зарлаж байв.Өчигдрийн байдлаар 975 тендер зарлаад  байгаа нь нийт тендерийн 30 хувь гэдгийг албаны хүн хэлж байна. Тэгэхдээ энэ жил 3200 гаруй тендер зарлах нь. Тооны хувьд ийнхүү эрс өссөн атал алгаруулалт нь өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад энэ жилийн турш тендер шалгаруулалт үргэлжлэх нь.