Соёлын тэргүүний ажилтан, дуучин Т.БАЯСГАЛАНТАЙ ярилцлаа.

-Нийтийн,
зохиолын дуучин гэсэн нэр томъёог хэрхэн хүлээж авдаг вэ. Ер нь дуу­чин
гэдэгт ямар хүнийг ха­маа­туулан ойлгох ёстой юм бол. Нэг дуу дуулж, нэг клип хийлгээд л дуучин гэсэн нэр алдар зүүх болж?

-Миний хувьд нийтийн, зо­хиолын
дууны Баясгалан гэж хэлүүлэхдээ нэг их эмзэглэдэггүй. Тэгэх ч
шаард­лагагүй юм. Харин нэг зүйлд эмзэг­лэдэг. Өнөөдөр тайзан дээр
нэгдү­гээр курсын оюутныг дуучин, сайн дурын уран сайханчийг ч дуучин
гээд зарлаж байна. Үүнийг занги­даж, зохи­цуулж байх ёстой хүмүүс бол
хөт­лөгч, тоглолтын найруу­лагч, редактор юм. Тэд л нарийн шүүл­түүрээр
шүүж, хяналт тавьж байх үүрэгтэй. Нэгдүгээр курсын оюу­тан, олон жил
дуулсан дуучин гэдэг хоорондоо асар их ялгаатай.

-Нийтийн дууны дуучдын холбоо байгуулагдсан. Дууч­дын зэрэг, зиндааг тодор­хойлох асуудалд тэд анхаа­рах ёстой юм биш үү?
-Өмнө
нь ийм холбоо байсан. Саяхан холбооных нь удирдлага солигдсон сурагтай.
Миний хувьд энэ холбоонд өмнө нь ч, одоо ч ороогүй, орохыг яарахгүй
байна. Орооч гэдэг санал ирсэн л дээ. Би боддог юм. Нийтийн дууны гэдэг
том айлыг авч явах хүн ард түмэнд нэр хүндтэй, урлагийн байгуул­лагад
олон жил ажилласан дад­лага, туршлагатай, өндөр мэд­рэмж­тэй, олон
тоглолтын ард гар­сан, нийтэд хүлээн зөвшөө­рөгд­сөн байх ёстой. Ийм
хүн удирдвал би дуртайяа орно. Өмнө нь хол­боо­ны ерөнхийлөгчөөр
С.Жавх­лан ажиллаж байсан бол сая Ч.Бат-Эрдэнэ халааг нь авсан юм
билээ. Гэтэл түүний үгийг хэдэн хүн сонсох вэ. Урлагийг тийм сайн
мэд­дэг хүн үү, үгүй юү. Удирдах зөв­лөлд нь дуу­чин Г.Чинболор, өөр
хэн байдаг гэлээ. Тэдний дууг хэдэн хүн сонсдог, урлагт хэчнээн жил
зүтгэ­сэн юм. Адилхан л хэдэн дуутай, хэдэн CD-тэй. Муулж байгаа биш
шүү. Байгуулах нь зөв, гэхдээ л засч, залруулах зүйл байна.

-Зохиолын
дуучдын уран бүтээлийн өрсөлдөөнийг хүлээн зөвшөөрөх ч хувь хүний амбиц
их байдаг болов уу. Хөшигний арын амьд­ралыг сонирхож байна л даа?

-Нэг нэгнийхээ уран бүтээлийг
хүлээн зөвшөөрч сурах хэрэгтэй. Даанч сэтгэлтэй нь цөөхөн. Миний
үеийнх­нээс намайг хүлээн зөв­шөөр­дөг нь ховор. Заавал хүлээн
зөвшөөрүүлэх гээд тэдэнтэй ойр дот­но байхыг хүсдэг­гүй. Тус тус­даа
уран бүтээ­лээ хий­гээд явдаг. Харин миний хувьд бол өөр. Дууч­дын
ялангуяа үе тэн­гийнх­нийхээ уран бүтээлийг байн­га сонсч, сайн уран
бүтээлийг нь олонд ярьж явдаг.

-Аялдан дагалдах гэсний хэрэггүй, өөрийнхөөрөө бай­сан нь дээр гэж үү?
-Би
тэгж л боддог юм. Мэдээж асууж лавлах зүйл бишгүй л гарна. Тэр болгонд
багшаасаа, олон сайхан найруулагч, жүжигчдээс асуудаг. Нэг үгээр бол
урлагийн алтан үеийнхэн­тэй ойр байж зөвлөгөө, сургамж авч явдаг.

-Нэг
хэсэг зохиолын дуучид нэгэн үед гарч ирж, нэр хүн­дийн оргилд хүрсэн.
Тэд­нээс их зантай, биеэ тоосон гэсэн шүүмжлэл хэр сонсч байгаа бол?
-Хэлдэг
юм билээ. Тэр болгоныг үг болгоод байвал хэцүү. Тэдэнтэй айхтар
муудалцаад байдаггүй, тус тусдаа л явдаг. Би нэг удаа хэлж байсан. Бид
эв түнжингүй байснаараа хүчтэй байгаа нийтийн дууны нэр хүндийг унагана
шүү гэж. Ер нь ажиглагдаад байгаа. Нэг тоглолт болоход хэдэн дуучдынхаа
нэрсийг дараалуулаад биччихдэг. Хэн ч хамаагүй зохион байгуулаад,
тайзны соёл, дизайн байхгүй. Дуучид нь нэг л хувцсаа өмсөөд, нөгөө л
дуугаа дуулдаг. Ийм баймааргүй байна. Би сүүлийн үед нийтийн дуучдын
нэгд­сэн тоглолтод ер ороогүй ч нэр тавь­чих юм. Надаас зөвшөөрөл
авалгүй­гээр миний нэрийг хүчээр тавьсан зохион байгуулагчид биш, би
үзэгч­дын өмнө буруутан болдог. Үүнд хяналт, шалгалт хэрэгтэй байна.
Үзэг­чид хатуу шаардлага тавьдаг, ха­риуц­лага нэхдэг байх ёстой.
Чамайг дуулна гэсэн болохоор ижийгээ дагуулаад очсон. Яагаад ороогүй юм
бэ гэж асуух хүн цөөнгүй. Хэдэн хүний хэнэггүй зангаас болж нийтийн
дууны нэр хүнд унаж байна.

-Зохиолын дуу С.Жавхлан, Т.Баясгалан хоёрын нуруун дээр яваа гэдэг. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх үү?
-Зохиолын
дуу биднийг гарч ирэхэд байсан төвшнөөсөө жаахан сэргэх үү, үгүй юү
гэдэг нь С.Жавхлан, Т.Баясгалан гэдэг хоёр хүний хичээл зүтгэл, уран
бүтээлтэй салш­гүй холбоотой явж ирсэн. Одоо бидний үеэс хамаарч байна.
Шударга хэлэхэд ихээхэн хувь нь С.Жавхлан Т.Баясгалан гэж хоёр хүний
нуруун дээр байгаа шүү.

-Сонжсон, атаархсан олны харцанд амьдрах хэцүү байдаг уу. Ялангуяа эмэгтэй дуучдыг хөнгөн хуумгай талаас нь их хүлээн авдаг?
-Хэцүү
гэвэл бүгд л хэцүү санаг­дана. Би хууль бус зүйл хийгээгүй, тиймээс ер
төвөгтэй санагддаггүй. Нэг сэтгүүлч надаас “Баясгалангийн хайр дурлалын
асуудал яагаад нам гүм болов. Томоожсон юм уу” гэж асуу­сан. Би хариуд
нь “Та нар л на­майг таних танихгүй хүнтэй суул­гаад, салгаад. Цагаан
толгойн 35 үсгийн дарааллаар явсаар одоо дууссан юм байлгүй” гэж хэлж
байсан. Олны танил хүний хамгийн хэцүү нь гүтгүүлэх. Гэхдээ би бууж
өгөхгүй. Миний уран бүтээл хэдхэн хүний үгийн бараан сүүдэрт дарагдана
гэж үгүй. Өөрийн гэсэн сонсогчтой, төр, засаг, мэргэж­лийн
байгууллагаас үнэлсэн үнэ­лэмж­тэй хүн учраас гутраад, гундаад явах хүн
би биш. Тэгээд ч би дуугүй, хаалттай хүн биш. Өөрт таалагдсан сайхан
энергитэй, яриа хөөрөөтэй хэн­тэй ч сэтгэлээсээ ярьж, ахаа, эгчээ гээд
явдаг. Миний хобби юм уу даа. Сайхан хүмүүсийг үгийг сонсох дуртай.
Н.Жанцанноров, Б.Лхагва­сүрэн, Д.Чойжамц хамбыг намайг дуудаж
байгаарай. Та нарын яриаг чагнамаар байна гэж гуйдаг. Энэ дундаас олон
сайхан юм сурч мэдэж авдаг юм.

-“Танайд
хоноё” нэвтрүүлгийн сэтгүүлч Г.Алтантүрүү танайд хоносон нь их хэл ам
дагуул­сан. Эмэгтэй хүн байж ядаж өглөө цай чанаад өгсөнгүй л гэнэ.
Хожим нь та Г.Алтантүрүү миний сэтгэлийг нээж чадаа­гүй гэж ярьсныг
санаж байна. Ямар учраас тэгж хэлсэн юм бэ?
-Г.Алтантүрүү
нэвтрүүлгээ хий­гээд удаагүй, хэдэн дугаар л гарсан байсан. Миний
“Санах тусам” тоглолт гуравхан хоногийн дараа болох гээд маш их
ачаалалтай байсан үед санал тавь­сан юм. Учраа хэлээд байхад хононо гэж
зүтгэсээр ирсэн. Нэг талаа­саа их бүдүүлэг. Адилхан уран бүтээлч хүмүүс
нэгийгээ ойлгож болох л байсан. Би тоглолтын тасал­бар авсан 7000 хүний
өмнө алдаа гар­гах эрхгүй. Маш олон хоног нойргүй бэлтгэл хийсэн,
дээрээс нь сэтгэл зүйгээ бэлтгэх хэрэгтэй бай­лаа. Үнэхээр
Г.Алтантүрүүд зориулах цаг зав надад байгаагүй. Хоёрт гэвэл Баясгалан
гэж хүнийг нээх, манайд хонох гэж ирсэн бол юунд дуртай, ямар зам туулж
ирсэн юм, уран бүтээлийг нь ямар нэгэн хэмжээгээр судлаад ирэх байсан.
Тэр талын асуулт ер асуугаагүй. Нэг л хэг ёг хий­сэн, доошоо хийх гээд
байгаа ч юм шиг. Анхнаасаа ийм байдлаар ха­рил­цахаар яаж гоё уур
амьсгал үүсэх юм бэ. Чи уйдахгүй байна уу. Хүнтэй суугаач ч гэдэг юм
уу. Юу гэсэн үг юм. Уйдсан хүн хүнтэй суудаг юм уу. Би төгөлдөр хуур
дараад өгье гэтэл “Өө, яах юм” гэсэн. Хуучир дарж өгтөл наадахаасаа
илүү чадахгүй юм шиг байна гэх жишээтэй. Үнэхээр намайг нээж чадаагүй.
Маргааш өглөө нь нэлээн хэдэн тоглолтод оролцох байсан учир сайн унтаж
арьсаа ам­раах хэрэгтэй байсан. Тиймээс өглөө босоод явчихаарай гэж
хэлсний­хээ төлөө их зэмлэл сонссон. Тэр үед би өөрийнхөөрөө байсан.
Ширээ засаад, дүүрэн хоол бэлдүүл­чихээд, сүрхий хоол хийдэг хүн болж
жүжиглэхийг хүсээгүй. Хүнд таалаг­дах албагүй. Цаг нь ирэхээр өглөө бүр
хань ижилдээ хоол цайг нь хийж өгнө. Би чадахгүй биш, чадна.

-Алдаа гаргах эрхгүй гэлээ. Алддаггүй хүн байдаггүй. Ха­рин ч сургамж авах юм биш үү?
-Бусдын
хайр хүндлэлийг дааж явах хамгийн хэцүү. Аав маань “Хүний итгэлийг дааж
яваарай” гэж байнга захидаг. Би тэс хөндлөн юм яривал намайг хайрладаг,
дууг минь сонсдог хүмүүс ийм ч юм ярих гэж дээ гэнэ. Тиймээс Баясгалан
гэдэг хүн алдаа гаргах эрхгүй юм. Санам­саргүйгээр алдаа гаргахыг
үгүйс­гэхгүй. “Танайд хоноё” нэвт­рүүл­гийн Г.Алтантүрүүд
зөвшөө­рөөгүй, оруу­лаа­гүй байсан бол хэл аманд орохгүй байв. Энэ мөн
л алдаа.

-Г.Алтантүрүү танайд дахин хоноё гэвэл зөвшөөрөх үү. Хэн хэн нь алдаагаа залруулах боломж гарах ч юм билүү?
-Ёстой
хэлж мэдэхгүй байна. Би түүнтэй тааралдаад тоглоом шоглоо­моор хэлж
байсан. Жилийн дараа манайд ирж хонооч гэсэн урилгыг өгч магадгүй юм
гэж. Болохгүй асуудал биш л дээ. Намайг судлаад надтай ярилцахад, би ч
бэлэн болчихсон тэр үед бидний хэн хэн нь алдаагаа засах ч юм билүү.

-Байнга
завгүй, тоглолт, бэлт­гэл сургуулилт гээд ядраад орой харихад ганцаараа
хэцүү биш үү. Ер нь ганцаардлыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?
-Хэцүү
биш. Надад тусалдаг эгч байдаг. Би Жангум гээд нэрлэчихсэн. Хоол сайхан
хийдэг юм. Хааны ордны хамгийн сайн тогоочийг Жангум цолоор шагнадаг.
Түүнийг бодож л тийм нэр өгсөн. Миний хувьд буцал­сан цай шиг амьдраад
сурчихжээ. Ганц хоног ажилгүй байхдаа бүр ядарчихдаг. Ганц бие
байгаагаа ганцаардал гэж хүндээр хүлээж авдаггүй. Харин ч ганцаараа хол
замд явахдаа ажлын төлөвлөгөө уран бүтээлийн санаагаа олдог юм.

-Таныг Хонгор сумын ард иргэдэд тусламжийн гараа сунгахыг уриалсан гэх сайхан мэдээ сонслоо?
-Хонгор
сумын ард иргэдийг хараад үнэхээр эмзэглэж байна. Амьдрал нь байнгын
түгшүүртэй. Би урд хөрш рүү явж ирчихээд Хонгор сумынханд үнэ төлбөргүй
тоглолт хийе гэж бодож байгаа. Уран бүтээлч­дээ танай сониноор
дамжуулан уриалмаар байна.

Яагаад хандивын данс нээж болохгүй
гэж. Хөндлөнгөөс хараад тэвчихэд үнэхээр хэцүү байна. Хонгор сумаар
дайрвал амьсгаагаа түгжээрэй. Битгий юм идэж уугаарай гэсэн тоглоом
шоглоомын үг гарсан байна. Тэд бидний л нэг хэсэг. Хэсэг хугацаанд ч
болов тэдний сэтгэл санааг тайвшруулахад миний хийж чадах зүйл нь ая
дуугаа өргөх юм. Мөн хотын утааны асуудал үнэхээр хүндрэлтэй байна.
Чимээгүй, том сүйрэл энэ. Үнэхээр анхаарахгүй байхын аргагүй. Үүнд
нийгмийн бүх давхаргынхан дуу хоолойгоо нэгтгэх хэрэгтэй юм шиг
санагддаг.

-Хэдэн нас хүртэл дуулна гэж боддог вэ. Дуулахад насны хязгаар байдаггүй гэдэг?
-Дандаа
дуулж мөнгө олж амь­дарна гэдэг хэцүү. Би улайрч олон жил дуулахгүй гэж
боддог юм. Одоо энэ болиосой гэдэг юм уу тийм хэмжээнд хүртэл явахгүй.
Дээд хэмжээнд хүрээд л болино. Гэхдээ тийм олон жил биш ээ.

–Тэр хэмжээнд хүрлээ гэдгийг хэрхэн мэдрэх вэ?
-Мэдрэгдэх
байх аа. Одоо орхи­лоо гэхэд урлагт хайртай ард түмэн надад гомдоно.
Маш сайхан хэм­жээнд хүргээд, сайхан уран бүтээл хийчихээд орхино.
Гэхдээ бүр орхихгүй. Багшлаад олон сайхан шавьтай болно.

-Бизнест орох санаа байна уу?
-Сонирхож
эхэлж байгаа. Гэхдээ хүмүүсийн эрүүл мэндэд тустай, олон хүнийг
баярлуулсан тийм биз­нест хүчээ сорихыг хүсч байна. Одоогоор судалж
байна.

-Ойрын төлөвлөгөө юу байна. Уран бүтээл болоод хувийн амьдралын хувьд?
-Хувьтай
хүн хулгана жилийг үздэг гэдэг. Төлөвлөсөн юм их байна. Хувийн
амьдралдаа эргэлт хийх бодол хараахан алга. Нийтийн дуучдын нэгээхэн
хэсэг дуулах урлагийг ямар төвшинд эзэмшсэн гэдгийг харуулахын тулд
Цагаан сарын дараа маш том тоглолт хийнэ. Мэргэжлийн дуучин хүн ямар
байх ёстойг харуулахыг хичээнэ. Сон­годог, ардын, нийтийн, поп гэсэн
дөр­вөн чиглэлээр дуулна. Тэр бол­гонд тайз, хувцас, бүжигчид, жүжигчид
бүгд солигдоно. Энэ тоглолт СУИС-ийг төгссөн бүтээгдэхүүн ямар
хэм­жээнд яваа, багш нь юу зааж сурга­сан юм, ямар хүнийг ямар хүн нь
хэрхэн үнэлээд байгаа. Энэ бүгдэд хариулт болох юм. Тэр хугацаанд
нийгмээс тасарна гэж хэлэхгүй ч өөрийгөө сайн бясалгах шаард­лагатай
болно.

-Бясалгал хийдэг юм уу. Ач тустай зүйл нь юу вэ?
-Би
таван жилийн өмнөөс Саран, Төгсөө багшийн бясалгалд явж эхэлсэн. Миний
амьдралд их өөрч­лөлт гарсан. Хэт баярласан, уурласан үедээ асуудлыг
сэтгэлийн хөөрлөөр шийдэхгүй, сэтгэлээ удирдан жолоо­дох чадвартай
болсон. Сэтгэлийн гэнэтийн хөөрөл алдаанд хүргэх осол­той. Та өөртөө
хэзээ ч би чамд хайр­тай гэж хэлж үзээгүй байх. Тэгвэл бясалгалд
сууснаар “Баяс­галан би чамд хайртай” гэж хэлэхэд аяндаа нүдний нулимс
гардаг юм билээ. Өөр хэн нэгэнд энэ үгийг хэлдэг ч өөртөө зориулдаг хүн
ховор.

-Дуучин Баясгалан ээжийн тухай олон сайхан дуутай. Үүгээрээ ээжийнхээ ачийг ха­риул­лаа гэж бодож байсан үе бий юу?
-Ээжтэйгээ өссөн болоод тэр үү ээжийн тухай дуу дуулахаар хүнд илүү хүрдэг. Хоолойгоор биш зүрхээ­рээ дуулдаг болоод тэр байх.

-Хайрын тухай дууг зүрхээрээ мэдэрч байж илүү дуулна гэ­сэн үг үү?
-Хайрыг
үзсэн, мэдэрсэн хүн л хайрын тухай илүү дуулна. Гэхдээ нийгмийн амьдрал
нөлөөлж байгаа­гийнх уу, уянгын, бүтээгүй хайрын дуунууд маань илүү
хүнд хүрээд байх шиг санагддаг.

-Гоо сайхандаа хэр анхаардаг вэ. Цаг зав зарцуулж чадаж байна уу?
-Сард
гурван удаа л гоо сайханд орж байна. Хар гүйхээрээ орж ирээд л гардаг.
Айхтар үнэтэй салоноор үйлчлүүлэхийг урьтал болгодоггүй. Том салонаар
үйлчлүүлэх нь нэр төрийн хэрэг гэж үздэг хүн байдаг ч миний хувьд тийм
биш. Миний арьсны онцлогийг сайн мэддэг гоо сайханч эгч байдаг юм.
Түүгээрээ л үйлчлүүлэх дуртай. Эрүүл арьс гэдэг урлагийн бидэнд их
чухал. Тоглолтон дээр дийлэнхдээ онгорхой даашинз өмсдөг тул цээж,
нурууны арьс сайхан харагдах ёстой.

-Сүүлийн үед ардын дууг түлхүү дуулах болжээ. Ардын дууны CD гаргасан. Яагаад урваад орчихов?
-Хамгийн
анх Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойд зориулж “Ухаарлын
үргэлжлэл” ардын дууны цуврал CD-гээ гаргасан. Энэ нь миний амьдралд
сайхан түүх болж үлдсэн. Бидний үеийнхэн эмээ, өвөө нарынхаа дэргэд
өссөн болохоор ардын дууны хэдэн аятай. Харам­салтай нь, хойч үеийнхэн
маань огт сонирхохгүй байна. Дуулаад явдаггүй юм гэхэд мэддэг байгаасай
гэсэндээ ардын дууны CD гаргасан. Ардын дууны ая нь аргадаж үг нь
зэмлэдэг гэдэг. Ардын дууг хааяа ч гэсэн сонсч байгаасай битгий
мартаасай гэсэн­дээ СD-гээ “Ухаарлын үргэлж­лэл” гэж нэрлэсэн.

-С.Жавхлан гэр бүлтэй болсон гэсэн. Баяр хүргэж амжсан уу?
-Ойрдоо уулзаагүй л байна. Уулз­сан үедээ баяр хүргэнэ ээ.

Ярилцсан У.Саран-Гэрэл /2008 оны 1 сарын 15/